Wyrok z dnia 9 grudnia 2004 r., II CK 132/04

Członkostwo w spółce wodnej, powstałe z mocy prawa na podstawie art.
109 ust. 2 ustawy z dnia 24 października 1974 r. - Prawo wodne (Dz.U. Nr 38,
poz. 230 ze zm.), nie jest uzależnione - odmiennie niż członkostwo z mocy
decyzji administracyjnej - od spełnienia przesłanek ustanowienia
członkostwa przewidzianych w § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20
lipca 1979 r. w sprawie spółek wodnych i ich związków (Dz.U. Nr 17, poz. 109
ze zm.).

Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Marian Kocon

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Wiesławy K. i Leszka K. przeciwko
spółce wodnej "M." w S. o ustalenie, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 9 grudnia 2004 r. kasacji powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Poznaniu z dnia 30 września 2003 r.
oddalił kasację.

Uzasadnienie

Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 30 września 2003 r. oddalił
apelację powodów od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 10 lutego
2003 r. oddalającego powództwo, w którym powodowie żądali ustalenia, że nie są
następcami prawnymi - w rozumieniu art. 109 ustawy z dnia 24 października
1974 r. - Prawo wodne (Dz.U. Nr 38, poz. 230 ze zm. - dalej: ""Pr.wod.") -
Przedsiębiorstwa Handlu Zagranicznego ,,B.", S.A. w G. (dalej: ,,spółka B."),
ewentualnie ustalenia, że nie są członkami pozwanej spółki wodnej ,,M." w S.
Rozstrzygnięcie powyższe oparte zostało na następujących ustaleniach i
wnioskach.
Do dnia 3 kwietnia 1998 r. nieruchomość przy ul. G. nr 40 w S. była
własnością spółki ,,B.", która w trybie administracyjnym włączona została jako
członek do pozwanej spółki wodnej. Po nabyciu tej nieruchomości w dniu 4 kwietnia
1998 r. przez powodów prowadzących działalność gospodarczą w formie spółki
cywilnej o nazwie ,,E.-I.", Prezydent S. orzekł o włączeniu spółki cywilnej powodów
w charakterze członka do spółki wodnej ,,M." w S. Samorządowe Kolegium
Odwoławcze w S. uchyliło decyzję Prezydenta i umorzyło postępowanie, uznając,
że nie było podstawy prawnej do wydania takiej decyzji, skoro prowadzone przez
powodów przedsiębiorstwo ,,E.-I." weszło z mocy ustawy w prawa i obowiązki spółki
,,B.". Wobec tego, że próby wzruszenia tego rozstrzygnięcia administracyjnego nie
powiodły się, powodowie wystąpili z przytoczonymi na wstępie roszczeniami do
sądu. Powodowie odprowadzają ścieki sanitarne z nieruchomości będącej ich
własnością do ogólnospławnej kanalizacji miejskiej.
Analizując uregulowania dotyczące członkostwa w spółce wodnej, zawarte w
Prawie wodnym i w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 lipca 1979 r. w
sprawie spółek wodnych i ich związków (Dz.U. Nr 17, poz. 109 ze zm.), Sądy obu
instancji uznały, że uczestnictwo w spółce wodnej jest publicznoprawnym
obowiązkiem każdego właściciela (posiadacza) nieruchomości znajdującej się na
terenie objętym działalnością spółki wodnej. Obowiązek taki, związany z
nieruchomością, przechodzi, w razie zbycia nieruchomości, z mocy prawa na
nabywcę. Powodowie, nabywając jeden składnik majątku spółki ,,B.", stali się
wprawdzie następcami prawnymi o charakterze singularnym, jednak takie
następstwo wchodzi w zakres następstwa prawnego w rozumieniu art. 109 Pr.wod.,
nabyty bowiem składnik majątku związany był z członkostwem zbywcy w spółce
wodnej. Następstwo to ma charakter administracyjnoprawny i nie wymaga
zachowania wymogów przewidzianych art. 519 § 2 k.c. Do powodów, którzy stali się
z mocy prawa członkami pozwanej spółki wodnej, nie ma zatem zastosowania § 7
ust. 3 statutu tej spółki, stanowiący, że przyjęcie nowego członka następuje w
drodze wyrażenia woli przez organ spółki.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, obowiązki wynikające z uczestnictwa w spółce
wodnej nie stanowią żadnego z obciążeń podlegających wpisowi do księgi
wieczystej zgodnie z art. 16 ust. 1 i art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze
zm. - dalej: "u.k.w.h."). Są to wprawdzie obowiązki mające swe źródło w położeniu i
sposobie wykorzystywania z nieruchomości, stanowią jednak obowiązki
publicznoprawne właściciela tej nieruchomości, co wynika ze sformułowania § 5
powołanego rozporządzenia z dnia 20 lipca 1979 r. Ich przejście na nabywcę
nieruchomości jest wynikiem cesji ustawowej przewidzianej w art. 109 ust. 2
Pr.wod. Jest to przepis szczególny w stosunku do przepisów ustawy o księgach
wieczystych i hipotece, z tego zatem względu, a nie ze względu na treść art. 7 ust.
1 u.k.w.h. niezasadny jest zarzut powodów, że skutki określone w art. 109 ust. 2
Pr.wod. nie powstały ze względu na ochronę wynikającą z art. 5 u.k.w.h.
Kasacja powodów oparta została na podstawie naruszenia art. 109 ust. 2 i art.
112 Pr.wod. w związku z § 7 i § 9 statutu pozwanej spółki. Skarżący, opowiadając
się za przyjęciem tezy, że zakresem użytego w art. 109 ust. 2 Pr.wod. pojęcia
,,następca prawny" objęty jest wyłącznie sukcesor uniwersalny członka spółki
wodnej, podnieśli, iż skoro członkami spółki mogą być osoby fizyczne i zakłady,
których udział w spółce jest ,,gospodarczo uzasadniony" (art. 109 ust. 1 Pr.wod.), to
przyjąć należy, że o członkostwie w spółce decyduje nie własność nieruchomości,
lecz ,,gospodarcze uzasadnienie", tj. taki rodzaj działalności gospodarczej, która
wiąże się z gospodarką wodną. Uczestnictwo w spółce nie jest zatem
publicznoprawnym obowiązkiem każdego właściciela nieruchomości. Celowościowa
wykładnia art. 109 ust. 2 Pr.wod. prowadzi do wniosku, że wyłącznie następstwo
prawne w rozumieniu podmiotowym pociąga za sobą członkostwo w spółce wodnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Członkostwo w spółce wodnej jest dobrowolne lub przymusowe. W pierwszym
przypadku tryb przyjęcia nowych członków określa statut spółki wodnej, natomiast
członkostwo przymusowe powstaje z mocy prawa lub na podstawie decyzji
administracyjnej. Niewątpliwie członkostwo powodów w pozwanej spółce ma
charakter przymusowy i powstało z mocy prawa na podstawie art. 109 ust. 2
Pr.wod., a nie na podstawie decyzji administracyjnej, co wyraźnie wynika z
dokonanych w sprawie ustaleń, niezakwestionowanych w kasacji.
Zgodnie z art. 109 ust. 2 Pr.wod., następcy prawni członka spółki wodnej
wstępują w jego prawa i obowiązki. Na tle takiego uregulowania powstaje
zagadnienie następstwa prawnego w prawie administracyjnym. Prawo
administracyjne materialne nie zostało skodyfikowane, brak jest zatem możliwości
odwołania się do zasad regulujących następstwo praw i obowiązków o charakterze
administracyjnoprawnych. W doktrynie podkreśla się, że stosunek
materialnoprawny ma charakter osobisty, co oznacza, że publiczne prawa i
obowiązki pozostają trwale związane z tą osobą, dla której zostały ustanowione. Od
zasady, że w stosunkach publicznoprawnych nie ma następstwa prawnego istnieją
wyjątki. Taki wyjątek ustawodawca wprowadził w art. 109 ust. 2 Pr.wod., nabycie
zatem nieruchomości od członka spółki wodnej powoduje, że nabywca z mocy
prawa staje się członkiem spółki wodnej. Wobec tego, że przepis ten bezpośrednio
reguluje sytuację prawną następcy prawnego członka spółki wodnej, wydanie w tym
zakresie decyzji jest zbędne, na co trafnie zwróciło uwagę Samorządowe Kolegium
Odwoławcze w S., uchylając decyzję Prezydenta S. i umarzając postępowanie w
przedmiocie włączenia powodów jako członków do spółki wodnej ,,M." w S.
Okoliczność, że określona osoba fizyczna lub zakład jest następcą prawnym
członka spółki wodnej wywołuje z mocy prawa skutek prawny w postaci wstąpienia
w jego prawa i obowiązki. Członkostwo w spółce wodnej z mocy prawa nie jest
uzależnione - odmiennie niż członkostwo z mocy decyzji administracyjnej - od
spełnienia przesłanek ustanowienia członkostwa, przewidzianych w § 5
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 lipca 1979 r. w sprawie spółek wodnych i
ich związków. Brak zatem podstaw, aby ,,względy gospodarcze" lub ,,potrzeby
ochrony wód", stanowiące przesłanki ustanowienia następstwa prawnego w trybie
wydania decyzji administracyjnej, mogły być przedmiotem oceny w przypadku, gdy
członkostwo w spółce wodnej wynika z mocy ustawy. W świetle przedstawionego
wywodu podstawę kasacyjną naruszenia prawa materialnego, tj. art. 109 ust. 2 i art.
112 Pr.wod. w związku z § 7 i 9 statutu pozwanej spółki należało ocenić jako
nieusprawiedliwioną.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację (art. 39312 k.p.c.).