Wyrok z dnia 1 kwietnia 2004 r., II CK 130/03

Sprawy między członkami samorządu zawodowego przedsiębiorców,
utworzonego ustawą z dnia 30 maja 1989 r. o samorządzie zawodowym
niektórych przedsiębiorców (Dz.U. Nr 35, poz. 194), a organizacjami tego
samorządu podlegają rozpoznaniu na drodze sądowej.

Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Stanisława S. przeciwko Zrzeszeniu
Transportu Prywatnego w Z.G. o ustalenie, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie
Cywilnej w dniu 1 kwietnia 2004 r. kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Poznaniu z dnia 10 października 2002 r.
uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu
do ponownego jej rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu za instancję
kasacyjną.

Uzasadnienie

Uwzględniając żądania powoda Stanisława S. Sąd Okręgowy ustalił, że uchwały
podjęte dnia 13 września 2000 r. na walnym zebraniu członków "Radio C.T." -
agendy pomocniczej przy Zrzeszeniu Transportu Prywatnego w Z.G. są nieważne.
Z ustaleń wynika, że pozwane Zrzeszenie działa na podstawie ustawy z dnia 30
maja 1989 r. o samorządzie zawodowym niektórych przedsiębiorców (Dz.U. Nr 35,
poz. 194 ze zm.). "Radio C.T." - agenda pozwanego Zrzeszenia - powołana
została uchwałą zarządu tego zrzeszenia na podstawie regulaminu zatwierdzonego
przez walne zgromadzenie członków. W myśl postanowień tego regulaminu, wybór
członków zarządu następuje na walnym zgromadzeniu w głosowaniu tajnym przy
obecności co najmniej 50% plus jeden członków "Radia". W zwołanym na dzień 13
września 2000 r. walnym zgromadzeniu członków uczestniczyło co najwyżej 25
osób na ogólną liczbę 93 członków "Radio C.T.". Zapadłe na tym zgromadzeniu
uchwały, w tym także o powołaniu nowego zarządu, który wykluczył powoda z
szeregu członków, są zatem nieważne.
Uwzględniając apelację pozwanego Zrzeszenia Sąd Apelacyjny zmienił
powyższy wyrok i oddalił powództwo. Wskazał, że wzajemne stosunki między
pozwanym Zrzeszeniem a jego członkami, wynikające z ustawy z dnia 30 maja
1989 r. o samorządzie zawodowym niektórych przedsiębiorców, należą do sfery
organizacyjnej. Ustawa ta ani statut nie przewidują możliwości zaskarżania przez
członka uchwał organów zrzeszenia w drodze powództwa o ustalenie. Członek
Zrzeszenia nie ma zatem interesu prawnego w zaskarżeniu zapadłych uchwał, co
skutkuje oddaleniem powództwa. Ponadto Sąd drugiej instancji stwierdził, że nie ma
podstaw do ustalenia nieważności kwestionowanych przez powoda uchwał, skoro
nie są one sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa. Statut jest
umową wiążącą tylko członków Zrzeszenia i jeżeli zapadłe uchwały naruszają
umowę, to mogą być podważone wyłącznie w trybie przewidzianym w statucie, a
nie na drodze sądowej.
Kasację wniósł powód Stanisław S. Z powołaniem się na obie podstawy
przewidziane w art. 3931 k.p.c. zarzucił nieważność postępowania, ponieważ
pozwane Zrzeszenie nie miało organu do reprezentowania przed sądem, a także
pełnomocnik procesowy pozwanego nie był umocowany przez uprawniony organ do
działania (art. 379 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 39319 k.p.c.). Ponadto pozbawiono
powoda prawa do obrony przez przyjęcie, że statut Zrzeszenia nie dopuszcza
możliwości wniesienia powództwa o ustalenie, co jest rażąco sprzeczne z art. 6
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w
Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 - dalej: "e.k.p.c.")
oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji (art. 39319 w związku z art. 379 pkt 1 i 5 k.p.c.).
Zarzucił także naruszenie prawa materialnego, przez niewłaściwe zastosowanie art.
58 k.c., polegające na ograniczeniu rozważań do art. 58 § 1 k.c. i przyjęciu tego
przepisu jako podstawy prawnej oddalenia powództwa, gdy przy prawidłowo
ustalonym stanie faktycznym zachodzą warunki zastosowania art. 58 § 2 k.p.c., tj.
naruszenia przez pozwane Zrzeszenie zasad współżycia społecznego, oraz
naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na treść orzeczenia, z
powodu nieprzeprowadzenia dowodu z odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego,
potwierdzającego, że osoby reprezentujące pozwane Zrzeszenie nie są do tego
uprawnione, co Sąd powinien był ustalić z urzędu.
Skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji ewentualnie
o uchylenie tego wyroku z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawa z dnia 30 maja 1989 r. o samorządzie zawodowym niektórych
przedsiębiorców, określająca zasady tworzenia i działania tego samorządu, nie
wyłącza z drogi sądowej sporów między samorządowymi organizacjami a ich
członkami. Nie zachodzi zatem konflikt konstytucyjnych gwarancji i zakresu
przewidzianej w Konstytucji ochrony sądowej a ustawodawstwem zwykłym,
wyłączającym kompetencję sądów (art. 2 § 1 i 3 k.p.c.).
Z istoty samorządu zawodowego wynika, że o sprawach samej organizacji i o
stosunkach między pozwanym Zrzeszeniem a członkami decydują członkowie.
Stosunki te opierają się zatem na zasadzie równorzędności. Podzielenie
zapatrywania o takim stopniu autonomii pozwanego Zrzeszenia, jaki wynika z
uzasadnienia zaskarżonego wyroku, byłoby równoznaczne z przyznaniem tej
stronie decydującego i nieodwołalnego wyrażania oceny bez kontroli ze strony
sądu. Cywilnoprawny charakter stosunków, określonych w statucie Zrzeszenia, i ich
podleganie drodze sądowej, nie może być zasadnie kwestionowany. Nie można w
szczególności podzielić stanowiska, że skoro ustawa o samorządzie zawodowym i
statut nie przewidują możliwości zaskarżenia zapadłych uchwał, to organy państwa
pozbawione są możliwości ingerencji. Jest oczywiste, że brak przepisu
przewidującego drogę sądową dla dochodzenia danej kategorii spraw nie może być
odczytywany jako wyłączenie w stosunku do tych spraw zasad powszechnie
obowiązujących w państwie prawnym. Możliwość wystąpienia na drogę sądowa nie
godzi w samorządność zrzeszenia ani jej nie ogranicza, lecz zmierza do
zapewnienia jego prawidłowego funkcjonowania. Konstytucyjna gwarancja
ustanowiona w art. 45 ust. 1 przesądza domniemanie prawa do drogi sądowej i
prawa powoda żądania rozpoznania sprawy przez sąd. Przepisy konstytucyjne
gwarantują prawo do sądu i jego realizowanie zarówno bezpośrednio, jak i przez
konkretyzowanie tych przepisów w ustawodawstwie zwykłym (por. m.in.
uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2000 r., II CKN
285/00, OSNC 2000, nr 10, poz. 188 i uchwały składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 18 stycznia 2001 r., III ZP 28/00, OSNAPUS 2001, nr 7, poz.
210). Prawo do sądu gwarantuje także art. 6 ust. 1 e.k.p.c. Niezależnie od tego, w
jakim zakresie przepisy tej Konwencji znalazły odbicie w Konstytucji, na gruncie
obowiązującego porządku prawnego powołana Konwencja stanowi źródło
powszechnie obowiązującego prawa (art. 87 ust. 1 w związku z art. 241 ust. 1 oraz
art. 89 ust. 1 pkt 2 Konstytucji).
Zgodnie z art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze e.k.p.c., każdy ma prawo do
sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez
niezawisły, bezstronny sąd ustanowiony ustawą, przy rozstrzyganiu o jego prawach
i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w
wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Przytoczone sformułowanie o prawach
i obowiązkach o charakterze cywilnym jest szerzej rozumiane i stosowane w
orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka niż pojęcie sprawy cywilnej
w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego.
Odmawiając kontroli zaskarżonych uchwał, którym powód Stanisław S. zarzucał
niezgodność z przepisami normującymi tryb zwoływania, obradowania i
podejmowania uchwał przez właściwe organy Zrzeszenia, Sąd Apelacyjny wskazał,
na umowny charakter postanowień statutu, co wyklucza zastosowanie art. 58 k.c. i
w konsekwencji uwzględnienie powództwa. Wobec zarzutu kasacji naruszenia art.
58 § 2 k.c. nie zachodzi potrzeba omawiania kontrowersji dotyczących charakteru
prawnego statutu, a stwierdzony brak uregulowania ustawowego dotyczącego
Zrzeszenia uzasadnia odwołanie się do zasad autonomii woli stron i wolności
umów, które ograniczają klauzule generalne ustanowione w art. 58 § 2 i art. 3531
k.c. Zasady współżycia społecznego są obiektywnym miernikiem oceny (art. 58 § 2
k.c.). Ocena postępowania powoda należała do właściwych organów Zrzeszenia w
stadium podejmowania stosowanych rozstrzygnięć, w tym także o wykluczeniu go z
szeregu członków. Skoro przedmiot sporu stanowią zarzucane przez powoda
wadliwości przy podejmowaniu tych rozstrzygnięć, ich kontrola należy do sądu,
który ocenia, czy podjęte decyzje stanowią rzeczywisty wyraz woli pozwanego
Zrzeszenia.
Podlegają także badaniu i ustalaniu podane powodowi jako członkowi Zrzeszenia
przyczyny mające - zdaniem pozwanego Zrzeszenia - uzasadniać jego
wykluczenie, oraz fakt, czy odpowiadają prawdzie i uzasadniają, przy uwzględnieniu
zasad współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.), zastosowanie takiej sankcji. (...)
Z powyższych przyczyn kasacja podlega uwzględnieniu (art. 39313 k.p.c.).