Wyrok z dnia 21 września 2006 r., I CSK 116/06

1. Jeżeli okoliczności wręczenia dokumentu, który nie ma wszystkich
cech weksla, nakazują uznać umieszczony na jego odwrocie podpis za
złożony w zamiarze udzielenia poręczenia wekslowego, to dla statusu
składającego podpis jako poręczyciela nie ma znaczenia, czy wzmianka obok
tego podpisu mówiąca o poręczeniu została napisana przez składającego
podpis, czy też przez inną osobę, jak też to, czy została napisana przed, czy
po wręczeniu dokumentu.
2. Sfałszowanie podpisu osoby, za którą poręczenie zostało udzielone,
nie stanowi wady formalnej w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 28
kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282).

Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "D.C.B.P." S.A. w W. przeciwko
Iwonie M. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w
dniu 21 września 2006 r. skargi kasacyjnej powoda i pozwanej od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 października 2005 r.
oddalił obie skargi kasacyjne i zniósł wzajemnie między stronami koszty
postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

,,D.C.S.d.B.P.", S.A. w W. pozwał małżonków Mieczysława i Iwonę M. o
zapłatę solidarnie kwoty 600 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 30 kwietnia
2003 r. tytułem wykonania zobowiązań wekslowych.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 28 października 2005 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego z dnia 31 stycznia 2005 r. oddalający powództwo w ten sposób, że
zasądził od pozwanej Iwony M. na rzecz strony powodowej kwotę 300 000 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 30 kwietnia 2003 r. Podstawę wyroku Sądu
Apelacyjnego stanowiły następujące ustalenia i oceny.
W dniu 5 września 2002 r. strona powodowa udzieliła ,,M.C.", spółce z o.o. w
P., reprezentowanej przez Andrzeja M. i Mieczysława M. (zarazem jej
udziałowców), kredytu rewolwingowego do wysokości 300 000 zł na okres do dnia
30 września 2003 r. w celu finansowania bieżącej działalności. W umowie
kredytowej postanowiono, że zabezpieczenie wierzytelności strony powodowej
będą stanowić, m.in. weksle in blanco złożone przez Andrzeja M. i Mieczysława M.
z poręczeniami ich żon. Ze względu na to, że spółka ,,M.C." nie wywiązywała się z
umowy kredytowej, strona powodowa w dniu 4 lutego 2003 r. wypowiedziała
umowę i wezwała do spłaty zadłużenia w wysokości 302 297,71 zł. Dnia 18 marca
2003 r. ,,D.C.A.P." spółka z o.o. w W. przelała na stronę powodową wierzytelność
wobec ,,M.C." w wysokości 644 365,18 zł. W dniu 16 marca 2003 r. strona
powodowa wypełniła posiadany weksel in blanco, na którym, na przedniej stronie,
widniał podpis: ,,Mieczysław M." - jako podpis wystawcy, nieskreślony jednak jego
ręką, a na odwrocie - podpis: ,,Iwona M.", ze sporządzoną przez inną osobę
adnotacją wskazującą na udzielenie poręczenia.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nieautentyczność podpisu pozwanego
spowodowała, że nie stał się on zobowiązany jako wystawca weksla własnego,
okoliczność ta nie przeszkodziła jednak powstaniu zobowiązania wekslowego
pozwanej w charakterze poręczycielki za wystawcę weksla własnego. Według art.
32 ust. 2 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz.
282 - dalej: "Pr.weksl."), zobowiązanie poręczyciela jest ważne, choćby
zobowiązanie, za które poręcza, było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny z
wyjątkiem wady formalnej. Sfałszowanie podpisu osoby, za którą poręczenie
zostało udzielone, nie jest wadą formalną. Zobowiązanie wekslowe pozwanej jako
poręczycielki za wystawcę nie mogło jednak przekroczyć wysokości zadłużenia
kredytowego spółki ,,M.C.", gdyż zgodnie z umową kredytową weksel in blanco
otrzymany przez stronę powodową został wystawiony dla zabezpieczenia jej
wierzytelności wobec wspomnianej spółki z umowy kredytowej. Strona powodowa
nie była więc upoważniona do uzupełnienia weksla do wysokości kwoty
wierzytelności nabytej wobec spółki ,,M.C." na podstawie umowy przelewu. Z tego
powodu zobowiązanie pozwanej opiewało - zdaniem Sądu Apelacyjnego - jedynie
na kwotę 300 000 zł - równą sumie niespłaconego stronie powodowej kredytu
przez spółkę ,,M.C.".
Pozwana, skarżąc wyrok Sądu Apelacyjnego w części uwzględniającej
powództwo, powołała się na naruszenie art. 1 i 7 w związku z art. 32 Pr.weksl.
przez przyjęcie, że sfałszowanie podpisu wystawcy nie jest wadą formalną
niweczącą odpowiedzialność pozwanej jako poręczycielki wekslowej, naruszenie
art. 31 i 32 Pr.weksl. przez przyjęcie, że pozwana składając podpis na wekslu
skutecznie udzieliła poręczenia wekslowego oraz naruszenie art. 233 § 1 i art. 328
§ 2 k.p.c. przez przyjęcie, że zebrany w sprawie materiał dowodowy uzasadniał
twierdzenie o udzieleniu przez pozwaną skutecznego poręczenia wekslowego.
Strona powodowa, skarżąc wyrok Sądu Apelacyjnego w części oddalającej
apelację, podniosła zarzut naruszenia art. 10 Pr.weksl. oraz art. 391 k.c. przez ich
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Zarzut pozwanej naruszenia art. 31 Pr.weksl. przez przyjęcie, że udzieliła
skutecznie poręczenia wekslowego składając podpis na odwrocie weksla, odwołuje
się do faktu zamieszczenia wzmianki o poręczeniu obok jej podpisu przez inną
osobę. W takiej sytuacji jej podpis mógłby wskazywać na zamiar udzielenia
poręczenia wekslowego tylko wtedy, gdyby w chwili jego składania wzmianka ta już
istniała, okoliczność ta nie została jednak wyjaśniona.
Z powyższym twierdzeniem pozwanej należałoby się zgodzić, gdyby chodziło
o złożenie przez nią podpisu na wekslu własnym zupełnym, tj. czyniącym zadość
koniecznym wymaganiom formalnym określonym w art. 101 w związku z art. 102
Pr.weksl. Jeżeli obok podpisu złożonego na odwrocie weksla zupełnego znajduje
się wzmianka mówiąca o poręczeniu, to istotnie decydującą okolicznością dla
znaczenia tego podpisu jest chwila zamieszczenia wspomnianej wzmianki (por. np.
orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 1927 r., C.I. 1719/26, Zb.Urz. 1927,
poz. 166 oraz z dnia 14 czerwca 1935 r., C.I. 2682/34, Zb.Urz. 1936, poz. 27).
Jeżeli w chwili złożenia podpisu wzmianka ta już się znajdowała, to podpis
wskazuje na zamiar udzielenia poręczenia, jeżeli natomiast została dopisana
później, bez zgody wszystkich osób już podpisanych, podpis należy w myśl art. 13
ust. 2 Pr.weksl. uważać za indos in blanco, a dopisaną wzmiankę - za wchodzące
w zakres hipotezy art. 69 Pr.weksl. sfałszowanie weksla polegające na zmianie
dotychczasowego znaczenia podpisu: z podpisu w charakterze indosanta na podpis
w charakterze poręczyciela. W sprawie jednak chodzi o podpis pozwanej złożony
na wekslu in blanco, w takiej zaś sytuacji przytoczonego wyżej zarzutu pozwanej
nie można podzielić.
Nieodzowną w zasadzie przesłanką zaciągnięcia zobowiązania wekslowego,
w jakimkolwiek charakterze, a więc w charakterze wystawcy weksla własnego,
wystawcy weksla trasowanego, akceptanta, indosanta lub poręczyciela jest
wyrażenie stosownego oświadczenia woli w dokumencie czyniącym zadość
wymaganiom formalnym określonym w art. 101 w związku z art. 102 Pr.weksl. lub
wymaganiom formalnym przewidzianym w art. 1 w związku z art. 2 Pr.weksl., czyli -
upraszczając - złożenie podpisu na dokumencie mającym cechy weksla własnego
lub weksla trasowanego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2005 r.,
I CK 71/05, nie publ.).
Artykuł 10 Pr.weksl. dopuszcza jednak wyjątek od tej reguły, stanowiąc, że
podpis na dokumencie niemającym wszystkich cech weksla własnego lub weksla
trasowanego może wywołać skutki w sferze prawa wekslowego, jeżeli został
złożony w zamiarze wywołania takich skutków, i składający podpis, wręczając
dokument, udzielił odbiorcy upoważnienia do uzupełnienia go o niezbędne elementy
weksla własnego lub trasowanego. Do uznania dokumentu za weksel in blanco
wystarcza złożenie tylko jednego podpisu w zamiarze wywołania skutków w sferze
prawa wekslowego; podpis ten może stanowić wyłączną treść tego dokumentu.
W praktyce najczęściej spotyka się weksle in blanco z podpisem wystawcy, a jeżeli
w obrocie przeważają weksle trasowane - także z podpisem akceptanta. Nie ma
jednak przeszkód do wystawienia weksla in blanco, na którym znajduje się tylko
podpis złożony w charakterze indosanta lub poręczyciela. O złożeniu podpisu na
dokumencie niemającym wszystkich cech weksla własnego lub trasowanego w
zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego rozstrzygają cechy danego
dokumentu oraz całokształt okoliczności, w jakich nastąpiło jego wręczenie
odbiorcy. W szczególności za okoliczność wskazującą na zamiar zaciągnięcia
zobowiązania wekslowego uznaje się złożenie podpisu na urzędowym blankiecie
wekslowym. Porozumienie wręczającego blankiet z odbiorcą co do upoważnienia
do uzupełnienia blankietu może być zawarte w dowolnej formie (art. 60 k.c.), nie
musi więc być sporządzone na piśmie, czyli mieć postaci tzw. deklaracji wekslowej,
lecz może dojść do skutku także w sposób dorozumiany (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 28 maja 1998 r., III CKN 531/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 13).
Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, pomiędzy stroną powodową
a pozwaną nie doszło do sporządzenia deklaracji wekslowej, czyli pisemnego
porozumienia w przedmiocie upoważnienia do uzupełnienia weksla in blanco, o
który chodzi w sprawie. Podstawę ustalenia, że pozwana złożyła podpis na
wręczonym stronie powodowej wekslu in blanco w charakterze poręczycielki za
wystawcę stanowiło w szczególności postanowienie umowy kredytowej pomiędzy
stroną powodową a spółką ,,M.C.", czyli umowy, w stosunku do której pozwana była
osobą trzecią. Postanowienie to stanowiło także podstawę ustalenia, że poręczenie
pozwanej miało zabezpieczać ewentualną wierzytelność strony powodowej wobec
spółki ,,M.C." z tytułu wymienionej umowy kredytowej. W związku z tym, że - jak
wyjaśniono - o złożeniu na dokumencie niemającym wszystkich cech weksla
podpisu w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego oraz o treści
udzielonego odbiorcy dokumentu upoważnienia do jego uzupełnienia, może
decydować całokształt okoliczności danego przypadku, wspomniane postanowienie
mogło oczywiście być podstawą powyższych ustaleń Sądu Apelacyjnego. Jeżeli
okoliczności wręczenia dokumentu, który nie ma wszystkich cech weksla, nakazują
uznać umieszczony na jego odwrocie podpis za złożony w zamiarze udzielenia
poręczenia wekslowego, dla statusu składającego podpis jako poręczyciela nie ma
znaczenia, czy wzmianka obok tego podpisu mówiąca o poręczeniu została
napisana przez składającego podpis, czy też przez inną osobę, jak też to, czy
została napisana przed wręczeniem dokumentu, czy też po jego wręczeniu. Istotne
wówczas ze względu na treść art. 13 ust. 2 i art. 31 ust. 3 Pr.weksl. i potrzebę
poszanowania woli składającego podpis jest tylko to, aby taka wzmianka znalazła
się w uzupełnionym wekslu; gdyby jej nie było na wręczonym blankiecie, odbiorca
blankietu musiałby zadbać o jej wpisanie. W tej sytuacji brak ustaleń Sądu
Apelacyjnego w tym zakresie nie dawał podstaw do stwierdzenia zarzucanego
zaskarżonemu wyrokowi naruszenia art. 31 Pr.weksl. (...)
Nie można również podzielić zarzutu pozwanej o wydaniu zaskarżonego
wyroku z naruszeniem art. 7 i 32 Pr.weksl. W związku z tym, że złożyła ona swój
podpis na wekslu in blanco w zamiarze udzielenia poręczenia wekslowego za
wystawcę, którym miał być jej mąż, prawidłowe uzupełnienie tego weksla zakładało
takie jego wypełnienie, aby tekst po uzupełnieniu wskazywał na nią jako na
poręczycielką za wystawcę. To wymaganie zostało spełnione, gdyż z art. 31 ust. 4
w związku art. 103 ust. 3 in fine Pr.weksl. wynika, że w braku wskazówki za kogo
poręczenie dano, należy uważać - zarówno w przypadku weksla trasowanego, jak i
weksla własnego - iż udzielono je za wystawcę. Doszło też do wskazania w
spornym wekslu jako wystawcy męża pozwanej. Rozpatrywanie kwestii, czy zgodne
z porozumieniem wekslowym wypełnienie weksla in blanco podpisanego przez
pozwaną zakładało również złożenie podpisu przez męża pozwanej w charakterze
wystawcy, wykraczałoby poza wiążące Sąd Najwyższy w myśl art. 39813 § 1 k.p.c.
granice przytoczonych przez pozwaną podstaw kasacyjnych. Kwestia ta łączy się z
art. 10 Pr. weksl, a pozwana naruszenia norm wynikających z tego przepisu nie
zarzuciła.
Odnosząc się do twierdzenia, że sfałszowanie podpisu męża pozwanej jako
wystawcy weksla stanowiło wadę formalną wykluczającą odpowiedzialność
pozwanej jako poręczycielki wekslowej, za trafne należy uznać zapatrywanie
wyrażone w zaskarżonym wyroku. Wada formalna, o której mowa w art. 32 ust. 2
Pr.weksl., występuje w braku zachowania formy nieodzownej dla powstania
zobowiązania wekslowego zabezpieczanego poręczeniem. Mieszczą się w zakresie
zastosowania tego przepisu oczywiście wszystkie przypadki, w których dokument
nie ma cech weksla własnego (art. 101 w związku z art. 102 Pr.weksl.) lub weksla
trasowanego (art. 1 w związku z art. 2 Pr.weksl.), gdyż bez zachowania formy
określonej w wymienionych artykułach nikt nie może stać się dłużnikiem
wekslowym. Ponadto mieszczą się tu przypadki, w których dokument ma
wymagane cechy weksla, ale brak podpisu wskazującego na zaciągnięcie
zobowiązania wekslowego przez osobę objętą poręczeniem, np. poręczono za
trasata, ale na wekslu nie ma podpisu wskazującego na przyjęcie przez niego
weksla (art. 25 ust. 1 Pr.weksl.), poręczono za indosanta, który ograniczył się do
odciśnięcia swojego ,,podpisu" w sposób mechaniczny albo poręczono za trasata,
który ,,podpisał" przyjęcie weksla jedynie inicjałami imienia i nazwiska. W żadnym z
tych przykładów nie ma własnoręcznego podpisu w znaczeniu wymaganym przez
przepisy Prawa wekslowego dotyczące podpisu (por. uzasadnienie uchwały składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 grudnia 1993 r., III CZP 146/93,
OSNC 1994, nr 5, poz. 94).
Nie stanowi natomiast wady formalnej w rozumieniu art. 32 ust. 2 Pr.weksl.
sfałszowanie podpisu osoby, za którą udzielono poręczenia. Forma wymagana dla
oświadczenia osoby objętej poręczeniem wekslowym jest tu zachowana, a to, że
własnoręcznego podpisu nie złożyła ta osoba, lecz kto inny podpisał się jej
nazwiskiem, jest wadliwością innego rodzaju. Według art. 32 ust. 2 Pr.weksl.,
wszystkie inne niż wada formalna wadliwości - w szczególności sfałszowanie
podpisu, brak zdolności prawnej lub zdolności do czynności prawnych -
powodujące, że zobowiązanie, za które udzielono poręczenia, nie powstało, nie
pozbawiają, zgodnie z zasadą samodzielności zobowiązań wekslowych (art. 7
Pr.weksl.), ważności oświadczenia poręczyciela (por. uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 31 maja 1994 r., III CZP 75/94, OSNC 1994, nr 12, poz. 238).
Nietrafna okazała się także skarga kasacyjna strony powodowej (...). Z tych
przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814 k.p.c. oddalił obie skargi
kasacyjne.