Wyrok z dnia 12 października 2006 r., I CNP 41/06

Zadanie pytania prejudycjalnego Europejskiemu Trybunałowi
Sprawiedliwości jest uzasadnione tylko wtedy, gdy w sprawie występują
dostateczne wątpliwości w rozumieniu art. 234 akapitu 3 Traktatu
ustanawiającego Wspólnotę Europejską z dnia 25 marca 1957 r. (Dz.U. z 2004
r. Nr 90, poz. 864 - załącznik).

Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący)
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz
Sędzia SN Marian Kocon (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi Pawła Z. o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30
listopada 2005 r. w sprawie z powództwa "I.", spółka z o.o. w W. przeciwko Pawłowi
Z. o zapłatę, na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 12 października
2006 r.,
oddalił skargę.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 30 listopada 2005 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił
apelację pozwanego Pawła Z. od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie
zasądzającego od pozwanego na rzecz powodowej spółki kwotę 17 052,87 zł z
odsetkami. Sąd Apelacyjny podzielił pogląd Sądu Okręgowego, że działalność
polegająca na sponsorowaniu audycji radiowych i telewizyjnych przez podmiot
niebędący nadawcą podlega opodatkowaniu podatkiem VAT.
W skardze o stwierdzenie niezgodności wyroku Sądu drugiej instancji z
prawem skarżący zarzucił naruszenie - bez wskazania konkretnego przepisu -
dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich 89/552/EWG z dnia 3 października 1989 r.
w sprawie koordynacji niektórych przepisów ustawowych, wykonawczych i
administracyjnych Państw Członkowskich, dotyczących wykonywania telewizyjnej
działalności transmisyjnej (Dz. Urz. L 298 z dnia 17 października 1989 r., s. 23 ze
zm.) przez błędne zakwalifikowanie radiowej emisji informacji o treści: ,,sponsorem
prognozy pogody jest T., autoryzowany dealer N., P. nr 276", jako usługi reklamy.
W uzasadnieniu skarżący powołał się jedynie na VI dyrektywę Rady Wspólnot
Europejskich 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji
ustawodawstw Państw Członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych -
wspólny system podatku od wartości dodanej; ujednolicona podstawa wymiaru
podatku (Dz. Urz. L 145 z dnia 13 czerwca 1977 r., s. 1, ze zm.). Ponadto zarzucił
naruszenie art. 234 akapitu 3 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską
przez zaniechanie wniesienia pytania prejudycjalnego do Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości, pomimo istniejących wątpliwości przy stosowaniu prawa
wspólnotowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Merytoryczna ocena wskazanych w skardze zarzutów wymaga rozważenia,
czy w sprawie skarżonej skargą istniała potrzeba zastosowania przytoczonych
przepisów wspólnotowych, a w przypadku odpowiedzi twierdzącej, czy powstała
wątpliwość w zakresie zastosowania prawa wspólnotowego uzasadniająca
konieczność wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym do Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości.
Dyrektywa 89/552/EWG dotycząca wykonywania telewizyjnej działalności
transmisyjnej (dyrektywa o tzw. telewizji bez granic) definiuje zarówno reklamę
telewizyjną, jak i sponsorowanie. Reklama telewizyjna to każda forma
obwieszczenia transmitowanego, odpłatnie lub za inne podobne świadczenie, lub
transmisja do celów autopromocyjnych, wykonywana przez przedsiębiorstwo
prywatne lub publiczne, w powiązaniu z działalnością handlową, produkcyjną,
rzemieślniczą lub zawodową w celu zwiększenia sprzedaży towarów lub
świadczonych usług, włączając nieruchomości, prawa i zobowiązania (art. 1 lit. c).
Sponsorowanie zaś to wszelkiego rodzaju wpłaty przekazane przez prywatne lub
publiczne przedsiębiorstwo nieprowadzące działalności związanej z nadawaniem
programów telewizyjnych bądź produkcją utworów audiowizualnych na rzecz
finansowania programów telewizyjnych w celu promocji własnej firmy, znaku
towarowego, wizerunku, działalności bądź produktów (art. 1 lit. e). Sponsoringu
dotyczy art. 17 dyrektywy, który wprowadza jego ograniczenia w odniesieniu do
wyrobów tytoniowych i produktów leczniczych oraz metod leczenia, a także
wiadomości i programów publicystycznych (art. 17 ust. 2-4). Określa on również
wymogi dla sponsorowanych programów telewizyjnych. Treść i czas nadawania
sponsorowanych programów nie może podlegać takim wpływom sponsora, by mógł
on ograniczyć odpowiedzialność i niezależność redaktorską nadawcy, a prócz tego,
sponsor powinien być wyraźnie oznaczony przez podanie nazwy oraz (lub) logo na
początku oraz (lub) na końcu programu. Sponsorowane programy telewizyjne nie
mogą zachęcać do zakupu lub wynajęcia produktów lub usług sponsora lub osoby
trzeciej, w szczególności przez specjalne promocyjne odniesienia do tych
produktów lub usług (art. 17 ust. 1).
Reasumując, dyrektywa 89/552/EWG dotyczy jedynie telewizji, a nie radia, o
które chodziło w sprawie skarżonej skargą, a poza tym dyrektywa ta została w
zakresie przytoczonych definicji implementowana w ustawie z dnia 29 grudnia 1992
r. o radiofonii i telewizji (jedn. tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 253, poz. 2531 ze zm.).
Ustawa o radiofonii i telewizji definiuje ,,reklamę" jako każdy przekaz,
niepochodzący od nadawcy, zmierzający do promocji sprzedaży albo innych form
korzystania z towarów lub usług, popierania określonych spraw lub idei albo
osiągnięcia innego efektu pożądanego przez reklamodawcę, nadawany za opłatą
lub inną formą wynagrodzenia (art. 4 pkt 6). ,,Sponsorowanie" natomiast to
bezpośrednie lub pośrednie finansowanie albo współfinansowanie tworzenia lub
rozpowszechniania audycji lub innych przekazów, przez podmiot niebędący
nadawcą lub producentem audycji dla upowszechnienia, utrwalenia lub
podniesienia renomy nazwy, firmy, towaru lub usługi, znaku towarowego lub innego
oznaczenia indywidualizującego sponsora lub jego działalność" (art. 4 pkt 7). W art.
17 ustawa o radiofonii i telewizji określa wymagania oraz ograniczenia dotyczące
sponsoringu, stanowiąc m.in., że zabronione jest sponsorowanie serwisów
informacyjnych, jednakże z wyjątkiem sportowych i prognozy pogody (art. 17 ust. 7
pkt 1; zob. też rozporządzenie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji z dnia 6 lipca
2000 r. w sprawie sposobu sponsorowania audycji lub innych przekazów, Dz.U. Nr
65, poz. 785).
Treść ustawy o radiofonii i telewizji oraz jej art. 17 odnoszą się zarówno do
telewizji, jak i radia, a zatem to ta ustawa stanowiła podstawę dla kwalifikacji
prawnej umowy zawartej przez strony w sprawie skarżonej skargą, a nie dyrektywa
89/552/EWG. Poza tym, brzmienie definicji oraz art. 17 zawartych w obydwu aktach
nie jest identyczne, z zestawienia ich treści nie wynika jednak, aby w zakresie, o
jaki chodziło w tamtej sprawie, implementacja była niewłaściwa.
Oznacza to, że nie zachodziła potrzeba dokonywania wykładni ustawy
zgodnej z dyrektywą. Nie było też podstaw do bezpośredniego stosowania
dyrektywy ,,telewizyjnej" ani wątpliwości, które uzasadniałyby wniesienie w
odniesieniu do tej dyrektywy pytania prejudycjalnego do Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości.
Warto zauważyć, że sponsoring jest odrębnie definiowany albo przynajmniej
wymieniany obok reklamy także w innych aktach zarówno prawa europejskiego (np.
dyrektywa 2003/33/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003 r. w
sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych
Państw Członkowskich, odnoszących się do reklamy i sponsorowania wyrobów
tytoniowych, Dz. Urz. L 152 z 20 czerwca 2003, s. 16 oraz Europejska Konwencja o
Telewizji Ponadgranicznej sporządzona w Strasburgu dnia 5 maja 1989 r., Dz.U. z
1995 r. Nr 32, poz. 1603), jak i krajowego (np. ustawa z dnia 26 października 1982
r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, jedn. tekst: Dz.U. z
2007 r. Nr 70, poz. 473, ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed
następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, Dz.U. z 1996 r. Nr 10, poz.
55 ze zm., ustawa z dnia 5 lipca 2002 r. o ochronie niektórych usług świadczonych
drogą elektroniczną opartych lub polegających na dostępie warunkowym, Dz.U. Nr
126, poz. 1068 ze zm.), także w doktrynie wyraźnie rozróżnia się sponsoring i
reklamę, nie przesądza to jednak wyłączenia sponsoringu z pojęcia usług
reklamowych na gruncie przepisów o podatku VAT.
Skarżący w końcowej części uzasadnienia skargi odwołał się do VI dyrektywy
dotyczącej VAT, implementowanej do ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od
towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz.U. Nr 11, poz. 50 ze zm.) oraz do
obecnie obowiązującej ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i
usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 ze zm.). Dyrektywa ta nie zawiera definicji ani usług
reklamowych, ani sponsoringu. Mowa w tej dyrektywie o usługach reklamowych w
dwóch miejscach, mianowicie w art. 9 ust. 2 lit.e w kontekście szczególnej regulacji
miejsca świadczenia usług oraz w załączniku D, gdzie wymienia działalność
organów zajmujących się reklamą handlową w wykazie działalności określonych w
art. 4 ust. 5 akapicie 3. Z jej treści wynika więc, że usługi reklamowe podlegają
podatkowi VAT, istnieje jednak problem, czy pod tym pojęciem mieści się także
sponsoring, czy też sponsoring należy traktować odrębnie i w związku z tym
należałoby przyjąć, że nie podlega on podatkowi VAT. Problem ten nie został
jednoznaczne rozstrzygnięty w dyrektywie ani w orzecznictwie Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości w orzecznictwie dotyczącym VI
dyrektywy o VAT zajmował się pojęciem usług reklamowych na tle powołanego art.
9 ust. 2 lit. e, regulującego miejsce świadczenia usługi, gdyż nie zostało ono w tej
dyrektywie zdefiniowane, nie rozważał jednak konkretnie, czy pojęcie usług
reklamowych w dyrektywie obejmuje także pojęcie sponsoringu (wyroki z dnia 17
listopada 1993 r.: Komisja p. Francji, C-68/92, ECR I-5881; Komisja p.
Luksemburgowi, C-69/92, ECR 1993, I-5907 i Komisja p. Hiszpanii, C-73/92, ECR
1993, I-5997). Wskazał, że w niektórych państwach członkowskich nastąpiło
uszczegółowienie pojęcia usług reklamowych i wyłączenie z jego zakresu pewnych
czynności. Zakwestionował takie postępowanie i zastrzegł, że pojęcie usług
reklamowych powinno być rozumiane szeroko, różne rozumienie terminu "reklama"
może bowiem prowadzić do daleko idących konsekwencji, jak np. podwójne
opodatkowanie czy też nieopodatkowanie tych usług.
Według powołanego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości,
pojęciem ,,reklamy" objęta jest każda działalność, która współuczestniczy w
rozpowszechnianiu informacji służących informowaniu konsumentów o istnieniu lub
cechach produktów lub usług, w celu zwiększenia sprzedaży. Reklamą są wszelkie
świadczenia agencji reklamowych, pojęcie ,,usług reklamowych" obejmuje więc
wszelką działalność promocyjną, tzn. taką, której celem jest informowanie
odbiorców o istnieniu firmy oraz jakości oferowanych produktów lub usług w celu
zwiększenia sprzedaży. ,,Usługi reklamowe" obejmują również nieodpłatne
przekazywanie lub sprzedaż towarów po promocyjnych cenach, świadczenie usług
promocyjnych według niższych stawek lub bez wynagrodzenia, organizowanie
przyjęć, konferencji prasowych, seminariów lub bankietów promocyjnych. ,,Usługi
reklamowe" obejmują wszelkie czynności stanowiące integralną część kampanii
reklamowej, które przyczyniają się do reklamy produktu lub usługi, takich jak
wytwarzanie przedmiotów wykorzystywanych w konkretnej reklamie, przekazywanie
odbiorcy w ramach kampanii reklamowej towarów lub świadczenia usług w trakcie
różnych imprez public relations, nawet jeśli towary te lub usługi rozpatrywane
odrębnie nie zawierałyby treści reklamowych.
Na gruncie ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług
(Dz.U. Nr 54, poz. 535 ze zm.) wskazuje się w doktrynie, że zakres usług
reklamowych zdefiniowanych przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości jest
szerszy niż wynikałoby to z Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 18 marca 1997 r. oraz dnia 6 kwietnia 2004 r.).
Zadanie pytania prejudycjalnego Europejskiemu Trybunałowi Sprawiedliwości
jest uzasadnione tylko wtedy, gdy w sprawie występują dostateczne wątpliwości w
rozumieniu art. 234 akapitu 3 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską z
dnia 25 marca 1957 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864 - załącznik). Zauważyć
trzeba, że w sprawie, w której wniesiono skargę, przeszkody do wniesienia pytania
prejudycjalnego nie stanowił brak wystąpienia elementu transgranicznego oraz brak
podstaw prawnych do bezpośredniego stosowania dyrektyw z powodu ich
implementacji do ustawodawstwa krajowego, interpretacja dyrektyw może bowiem
okazać się potrzebna do właściwego rozstrzygnięcia na tle ustawy krajowej
stanowiącej jej implementację. Sąd Apelacyjny władny był jednak uznać, że
zarówno w świetle przytoczonych ustaw, jak i dyrektyw sytuacja sponsoringu daje
się określić, a co za tym idzie, wniesienie w tej kwestii pytania prejudycjalnego do
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości nie jest konieczne. Przyjęte przez Sąd
Apelacyjny rozumowanie mieści się w pewnych dopuszczalnych granicach,
określanych logiką, zasadami doświadczenia życiowego, swobodną oceną
dowodów i dopuszczalną interpretacją przepisów prawa materialnego, pojęcie zaś
niezgodności z prawem w rozumieniu art. 4241 k.p.c. znajduje zastosowanie jedynie
do przypadków skrajnych, oczywistych i rażących błędów wymiaru sprawiedliwości,
których w sprawie skarżonej skargą niepodobna się dopatrzyć.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w sentencji (art. 42411 § 1 k.p.c.).