Wyrok z dnia 30 listopada 2000 r., I CKN 924/98

Roszczenie najemcy o zwrot wartości ulepszeń rzeczy przedawnia się z
upływem roku od dnia jej zwrotu (art. 677 k.c.).

Przewodniczący Sędzia SN Tadeusz Wiśniewski
Sędziowie SN: Zbigniew Kwaśniewski, Kazimierz Zawada (spraw.)

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 30 listopada 2000 r. na rozprawie
sprawy z powództwa Bohdana D. przeciwko Uniwersytetowi W.-M. - następcy
prawnemu Wyższej Szkoły Pedagogicznej w O. o zapłatę, na skutek kasacji
powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Olsztynie z dnia 9 kwietnia 1998 r.,
oddalił kasację i zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 1000 zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego

Uzasadnienie

Powód domagał się zasądzenia od Wyższej Szkoły Pedagogicznej w O.,
poprzednika prawnego Uniwersytetu W.-M. w O., kwoty 11 030 zł, w tym kwoty
6030 zł tytułem zwrotu nakładów na lokal użytkowy przy ul. Ż. nr 14a, poczynionych
w czasie najmu tego lokalu od strony pozwanej.
Sąd Rejonowy orzeczeniem z dnia 31 grudnia 1997 r. oddalił powództwo,
a Sąd Wojewódzki wyrokiem z dnia 9 kwietnia 1998 r. - apelację powoda od tego
orzeczenia.
Z ustaleń stanowiących podstawę wyroku Sądu Wojewódzkiego wynika, że
stosunek prawny łączący strony z mocy umowy dotyczącej lokalu przy ul. Ż. nr 14a,
nazwanej najmem, wygasł wskutek wypowiedzenia go przez stronę pozwaną z
upływem dnia 31 maja 1995 r., w związku z czym dnia 1 czerwca 1995 r. powód
zwrócił ten lokal stronie pozwanej. W czasie trwania najmu powód dokonał za
zgodą strony pozwanej nakładów na lokal, w którym prowadził działalność
gastronomiczno-usługową. Strona pozwana podniosła zarzut przedawnienia
roszczenia wskutek upływu rocznego terminu przewidzianego w art. 677 k.c.
Sąd Wojewódzki, kwalifikując - podobnie jak Sąd Rejonowy - zawartą przez
strony umowę jako umowę dzierżawy, podzielił pogląd Sądu Rejonowego o
przedawnieniu roszczenia powoda.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił Sądowi Wojewódzkiemu naruszenie art.
118, 676 i 677 k.c. przez przyjęcie, że roszczenie o zwrot nakładów przedawnia się
z upływem terminu szczególnego określonego w art. 677 k.c., a nie terminu
ogólnego wskazanego w art. 118 k.c., gdy tymczasem powód dokonał nakładów
powodujących ulepszenie rzeczy, tj. takich, o których mowa w art. 676 k.c., a
roszczenie o ich zwrot przedawnia się z upływem terminu zakreślonego w art. 118
k.c., oraz art. 233 § 1 k.p.c. przez niedokonanie wszechstronnego rozważenia
materiału dowodowego.
Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę kasacyjną zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy z
dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o
zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. nr 48,
poz. 554) na zasadach obowiązujących przed dniem 1 lipca 2000 r., zważył, co
następuje:
Założeniem postępowania kasacyjnego jest kontrola prawidłowości
zastosowania prawa przez sąd drugiej instancji (zob. art. 392 § 1, art. 3931 i 39311
k.p.c.), przy czym rozpoznanie sprawy przez Sąd Najwyższy odbywa się w
granicach wyznaczonych przez zakres zaskarżenia i podstawy skargi kasacyjnej
(art. 39311 k.p.c.).
Podniesiony przez powoda zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest
gołosłowny i jako taki uchyla się spod kontroli w postępowaniu kasacyjnym (zob.
np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1996 r., III CKN 8/96,
OSNC 1997, nr 3, poz. 30 i z dnia 17 kwietnia 1998 r., II CKN 704/97, OSNC 1998,
nr 12, poz. 214 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 1999 r., I CKN
1138/98, OSNC 2000, nr 4, poz. 64). Trafnie natomiast skarżący podniósł, że strony
łączyła umowa najmu lokalu użytkowego, a nie umowa dzierżawy. Należy
zaznaczyć, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jeszcze na tle art. 402 § 1 k.z.,
ujętego analogicznie jak art. 693 § 1 k.c. (zob. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia
28 maja 1958 r., 3 CR 263/58, OSN 1959, nr 4, poz. 110 oraz z dnia 19 stycznia
1960 r., 3 CR 915/59, OSN 1961, nr 1, poz. 18), zarysowała się tendencja -
aprobowana w piśmiennictwie z okresu obowiązywania kodeksu cywilnego - do
uznawania umów o odpłatne korzystanie z lokalu użytkowego wraz z urządzeniami
za najem, a nie dzierżawę (tak też - już na gruncie art. 693 § 1 k.c. - wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 września 1992 r., III SA 1536/92,
"Monitor Prawniczy" 1994, nr 3, s. 90). Zapatrywanie to opiera się na założeniu, że
bezpośrednie użycie rzeczy w działalności gospodarczej nie jest pobieraniem z niej
pożytków cywilnych, dochód bowiem jest w tym wypadku dopiero końcowym
efektem działalności gospodarczej. Niemniej samo zapatrywanie skarżącego o
wadliwości wykładni Sądu Wojewódzkiego rozciągającej zastosowanie art. 677 k.c.
na wszelkie roszczenia najemcy o zwrot nakładów na rzecz, także więc na
roszczenia o zwrot nakładów polegających na ulepszeniu rzeczy (art. 676 k.c.), jest
nietrafne.
W kwestii zakresu hipotezy art. 677 k.c. - zgodnie z którym roszczenia
najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz przedawniają się z
upływem roku od dnia zwrotu rzeczy - zarysowały się dwa stanowiska.
Według pierwszego, będącego kontynuacją zapatrywań wyrażanych w
piśmiennictwie i orzecznictwie na tle art. 397 k.z., stanowiącego, że po upływie
sześciu miesięcy od dnia zwrotu rzeczy najętej najemca nie może dochodzić
sądownie roszczeń o zwrot wydatków na naprawy, obciążające wynajmującego,
oraz wydatków poniesionych na ochronę rzeczy od utraty (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 21 września 1962 r., III CR 11/62, OSNCP 1963, nr 7-8, poz.
175), hipotezą normy wyrażonej w art. 677 k.c. są objęte nakłady konieczne,
obciążające wynajmującego (art. 662 § 1 i art. 633 k.c.), nie wchodzą natomiast w
zakres tej hipotezy roszczenia najemcy o zwrot wartości ulepszeń, o których mowa
w art. 676 k.c. Stanowisko to znalazło wyraz w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12
marca 1975 r., II CR 23/75 ("Informacja Prawnicza" 1974, nr 12, poz. 5) oraz w
wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24 lutego 1993 r., I ACr 48/93 (OSA
1993, nr 7, s. 35), a także w kilku, pochodzących z różnego czasu, nie
zawierających argumentacji, wypowiedziach piśmiennictwa. Do tego właśnie
stanowiska nawiązuje autor skargi kasacyjnej.
W myśl drugiego stanowiska, art. 677 k.c. dotyczy roszczeń najemcy wobec
wynajmującego o zwrot wszelkich nakładów na rzecz. Zgodnie z tym stanowiskiem,
z upływem rocznego terminu przewidzianego w art. 677 k.c. przedawniają się zatem
nie tylko roszczenia najemcy o zwrot nakładów koniecznych, obciążających
wynajmującego (art. 632 § 1 i art. 633 k.c.), ale i roszczenia o zwrot wartości
ulepszeń (art. 676 k.c.). Za stanowiskiem tym opowiedział się Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 4 listopada 1980 r., II CR 394/80 (OSNCP 1981, nr 7, poz. 134).
Bronione jest ono także w pogłębionych wypowiedziach przedstawicieli nauki
prawa, w szczególności w glosie aprobującej wspomniany wyrok oraz w krytycznej
glosie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 1991 r., I CR 776/90 (OSP
1992, nr 5, poz. 108).
Należy zdecydowanie opowiedzieć się za drugim stanowiskiem. Przemawia za
nim jednoznacznie brzmienie art. 677 k.c. Przepis ten, inaczej niż jego poprzednik
w kodeksie zobowiązań, mówi ogólnie o roszczeniach najemcy o zwrot nakładów.
Nie wyodrębnia zatem tylko nakładów jednego oznaczonego rodzaju (koniecznych,
obciążających wynajmującego) i nie poddaje ich jedynie określonej regulacji w
zakresie przedawnienia roszczeń o zwrot. Stąd dość oczywisty wniosek o objęciu
tym przepisem roszczeń najemcy o zwrot wszelkich nakładów, nie wyłączając
nakładów użytecznych w postaci ulepszeń rzeczy. Regulacja tej treści ma czytelne
uzasadnienie funkcjonalne; ułatwia - jak stwierdzono w piśmiennictwie - szybkie i
całkowite zakończenie rozliczeń stron po ustaniu najmu.
Konkludując, wobec tego, że art. 677 k.c. obejmuje także roszczenia najemcy
o zwrot wartości ulepszeń i wyłącza jako przepis szczególny zastosowanie ogólnej
normy art. 118 k.c., norma ta nie mogłaby mieć zastosowania w sprawie, choćby
nakłady poczynione przez powoda istotnie miały postać ulepszeń, o których mowa
w art. 676 k.c.
Z przytoczonych powodów skargę kasacyjną oddalono, a o kosztach
postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto stosownie do art. 98 i 108 § 1 k.p.c. w
związku z § 7 i § 15 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 1997 r. w
sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czynności radców prawnych
(Dz. U. nr 154, poz. 1013 ze zm.).