Wyrok z dnia 20 czerwca 2002 r., I CKN 745/00

Obowiązek członka spółdzielni mieszkaniowej udostępnienia spółdzielni
zajmowanego lokalu określają przepisy prawa lub postanowienia statutu,
wyznaczające granice korzystania przez spółdzielnię z przysługującego jej
prawa własności (art. 140 k.c.).

Sędzia SN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
Sędzia SN Jan Górowski
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa P. Spółdzielni Mieszkaniowej
Lokatorsko-Własnościowej w P. przeciwko Andrzejowi M. o nakazanie, po
rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 20 czerwca 2002 r. na rozprawie kasacji
pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w Płocku z dnia 10 listopada 1999 r.
zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację i zasądził od
powódki na rzecz pozwanego kwotę 2700 zł tytułem kosztów postępowania
apelacyjnego i kasacyjnego.

Uzasadnienie

Powodowa Spółdzielnia domagała się nakazania pozwanemu udostępnienia
wnętrza lokalu użytkowego celem dokonania oględzin i sporządzenia opisu oraz
inwentaryzacji budowlanej robót modernizacyjno-remontowych, a także ustalenia
okresu ich wykonania.
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo z tym uzasadnieniem, że powódka
nie wykazała wystąpienia którejkolwiek z sytuacji określonych w § 11 pkt 12 statutu
powódki, a zobowiązujących członka spółdzielni do zezwolenia na wstęp do lokalu
na żądanie administracji spółdzielni.
Apelację powódki uwzględnił Sąd drugiej instancji w ten sposób, że nakazał
pozwanemu umożliwienie osobom uprawnionym przez powódkę dostępu do
wnętrza lokalu użytkowego w celu dokonania oględzin i sporządzenia opisu oraz
inwentaryzacji budowlanej robot modernizacyjno-remontowych dokonanych w tym
lokalu. Sąd stwierdził, że wyłącznie powódka, jako podmiot prawa własności, może
rozporządzać majątkiem, działając w granicach określonych przez art. 140 k.c. W
ocenie Sądu odwoławczego, już z tego względu przysługuje powódce uprawnienie
do dokonywania oględzin, opisu oraz inwentaryzacji budowlanej robot
modernizacyjno-remontowych, dokonywanych w lokalu znajdującym się w budynku
stanowiącym własność spółdzielni. Wskazując na obowiązki nakładane na
właściciela przez m.in. art. 63 i 64 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane
(Dz.U. Nr 89, poz. 414 ze zm. - dalej "Pr.bud."), Sąd drugiej instancji stwierdził, że
właściciel ma prawo i obowiązek sporządzenia dokładnego opisu i inwentaryzacji
robot remontowych.
W kasacji pozwanego zarzucono naruszenie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c., mające
istotny wpływ na wynik sprawy. Zdaniem pozwanego, niedopuszczalna jest droga
sądowa, pozew oparto bowiem na przepisach administracyjnych Prawa
budowlanego, co powinno skutkować odrzuceniem pozwu. Skarżący zarzucił także
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 140 k.c., jak też art. 63 i 64
Pr.bud., a w uzasadnieniu wskazał również art. 209 ustawy z dnia 16 września
1982 r. - Prawo spółdzielcze (jedn. tekst: Dz.U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm. -
dalej "Pr.spółdz."). Zdaniem skarżącego, w razie zagrożenia wykonania przez
właściciela obowiązków wynikających z Prawa budowlanego istnieje możliwość
zmuszenia użytkownika lokalu, w trybie postępowania administracyjnego, do
określonego zachowania się. Tymczasem zaskarżony wyrok nakazuje pozwanemu
ograniczyć jego prawo do nienaruszalności lokalu bez dowodu na okoliczność, że
pozwany odmówił poddania się kontroli wynikającej z Prawa budowlanego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kwalifikacji niniejszej sprawy jako sprawy cywilnej w rozumieniu art. 1 k.p.c.
nie sprzeciwia się okoliczność, że żądanie powódki nakazania pozwanemu
określonego zachowania się pozostaje pośrednio w funkcjonalnym związku z
obowiązkami powódki, których źródłem są normy o charakterze publicznoprawnym
zawarte w przepisach Prawa budowlanego. W piśmiennictwie dominuje obecnie
pogląd, że przedmiotem procesu jest tzw. roszczenie procesowe, oderwane od
materialnoprawnego ,,usprawiedliwienia" żądania zgłoszonego w pozwie. Pojęcie
,,sprawy cywilnej" rozumie się jako abstrakcyjny stosunek prawny z zakresu prawa
cywilnego, a prowadzony proces ma dopiero na celu wiążące ustalenia istnienia
albo nieistnienia konkretnego stosunku cywilnoprawnego między stronami sporu.
Odchodzi się od teorii, które ograniczały prawo do powództwa przez dopuszczenie
wstępnego badania zasadności zgłaszanych roszczeń. Rozstrzygając o
dopuszczalności drogi sądowej, sąd powinien zatem kierować się jedynie treścią
pozwu i powołanymi w nim przepisami, a nie oceną zasadności żądania,
dopuszczalność tej drogi nie zależy bowiem ani od wykazania istnienia roszczenia,
ani od stosunku prawnego między stronami (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 9 czerwca 1998 r., K 28/97, OTK Zbiór Urzędowy 1998, nr 4, poz. 50).
Również w orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że droga
sądowa jest dopuszczalna, jeżeli powód opiera swoje roszczenie procesowe na
zdarzeniach prawnych, które mogą stanowić źródło stosunków cywilnoprawnych
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1998 r., I CKN 1000/97,
OSNC 1999, nr 1, poz. 6). Na etapie badania dopuszczalności drogi sądowej sąd
nie jest uprawniony do rozstrzygania o zasadności roszczenia powoda, nawet gdy
już wówczas jest przekonany o braku materialnoprawnych podstaw do
uwzględnienia zgłoszonego powództwa. Pogląd ten koresponduje z wyrażoną w
orzecznictwie Sądu Najwyższego tezą, że dopuszczalność drogi sądowej zależy od
okoliczności faktycznych przytoczonych przez powoda jako podstawa roszczenia, a
nie jest ona warunkowana wykazaniem istnienia tego roszczenia; nie jest także
uzależniona od zarzutów pozwanego ani zastosowanego przez niego sposobu
obrony (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1999 r., II CKN 340/98,
OSNC 1999, nr 9, poz. 161). Konstytucyjny walor zakresu dopuszczalności drogi
sądowej potwierdza również zasługująca w pełni na aprobatę teza, że ewentualne
wątpliwości dotyczące przedmiotowego zakresu prawa do sądu powinny być
wyjaśnione przy założeniu konstytucyjnego domniemania prawa do sądu
(uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2000 r., II CKN
285/2000, nie publ.). Powyższe orzeczenia wskazują, że Sąd Najwyższy odrzuca
wąskie rozumienie sprawy cywilnej i dopuszczalność dokonywania przez sądy
,,wstępnej kontroli" zasadności powództwa. Stanowisko to w pełni podzielił Trybunał
Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 10 lipca 2000 r., SK 12/99 (OTK Zbiór
Urzędowy 2000, nr 5, poz. 143)
Skoro więc powodowa Spółdzielnia wywodzi żądanie nakazania pozwanemu
określonego zachowania się ze swoich uprawnień właścicielskich do budynku, w
którym znajduje się lokal zajmowany przez pozwanego na podstawie łączącej
strony sporu umowy z dnia 1 września 1992 r., to rozpoznawana sprawa jest
sprawą cywilną, co przesądza dopuszczalność drogi sądowej. Zarzut kasacji
naruszenia art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. okazał się więc nietrafny.
Za uzasadniony należało natomiast uznać zarzut naruszenia art. 140 k.c.,
który trafnie został zinterpretowany przez stwierdzenie, że powódka jako osoba
prawna będąca podmiotem prawa własności może rozporządzać majątkiem,
wykonując to prawo w granicach określonych w tym przepisie. Granice te, w
odniesieniu zarówno do korzystania z rzeczy, jak i rozporządzania nią, określają
ustawy i zasady współżycia społecznego.
W chwili orzekania przez Sądy obu instancji obowiązywały art. 209 § 1 i art.
212 Pr.spółdz. Przepis art. 209 § 1 był źródłem uprawnienia spółdzielni do żądania
od osób korzystających z lokalu jego udostępnienia, ale tylko w celu wykonania
koniecznych robót i tylko wówczas, gdy lokal wymagał remontu obciążającego
spółdzielnię, przebudowy lub modernizacji. Przepis ten niewątpliwie ograniczał
uprawnienia właścicielskie powódki do korzystania z rzeczy, a istota tych
ograniczeń sprowadzała się do wyraźnego określenia celu, dla którego spółdzielnia
mogła żądać udostępnienia jej lokalu. Prowadziło to do wniosku, że Spółdzielnia
pozbawiona była z woli ustawodawcy takiego uprawnienia do korzystania z rzeczy,
jakim byłoby żądanie udostępnienia lokalu w innym celu aniżeli określony we
wskazanym przepisie.
Ponadto, zgodnie z art. 212 Pr.spółdz. w sprawach nie uregulowanych ustawą
prawa i obowiązki członka spółdzielni określały postanowienia statutu. Na
podstawie § 11 pkt 12 statutu powodowej Spółdzielni, pozwany, jako członek
spółdzielni, zobowiązany był na żądanie administracji zezwolić na wstęp do lokalu,
ilekroć było to niezbędne do przeprowadzenia konserwacji, remontu lub usunięcia
awarii, a także w celu wyposażenia budynku, jego części lub innych lokali w
dodatkowe instalacje bądź modernizacji instalacji. Również więc postanowienie
statutu ograniczało obowiązki członka udostępnienia Spółdzielni lokalu przez
zakreślenie konkretnych celów, których spełnieniu służyć miał statutowy obowiązek
członka zezwolenia na wstęp do lokalu na żądanie administracji spółdzielni.
Skoro więc bezspornym elementem ustaleń faktycznych jest to, że zgłoszone
w pozwie żądanie powódki nakazania pozwanemu udostępnienia lokalu służyć
miało innym celom aniżeli wskazane w art. 209 § 1 Pr.spółdz. oraz w § 11 pkt 12
statutu w związku z art. 212 Pr.spółdz., to takie żądanie nie stanowiło wykonywania
przez powódkę przysługującego jej prawa własności. Zasadny zatem okazał się
zarzut kasacji naruszenia art. 140 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie,
którego przejawem było orzeczenie reformatoryjne uwzględniające powództwo na
podstawie przepisu, który nie pozwalał na uwzględnienie roszczenia powódki w
kształcie dochodzonym w niniejszym procesie.
Trafnie również zarzucono w kasacji naruszenie przepisów art. 63 i 64 Pr.bud.
przez ich niewłaściwe zastosowanie. Przepisy te nakładają na właścicieli obowiązki
o charakterze publicznoprawnym, ale przeszkody utrudniające bądź
uniemożliwiające ich wykonanie mogą być usuwane w trybie postępowania
administracyjnego. Przepisy te, wbrew stanowisku Sądu drugiej instancji, nie są
natomiast źródłem określającym uprawnienia właścicielskie powódki ani nie są
jurydycznym wyrazem określenia granic korzystania przez powódkę z przedmiotu
jej prawa własności.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39315 k.p.c.).