Wyrok z dnia 6 czerwca 2002 r., I CKN 654/00

1. Przewidziane w art. 124 § 1 pkt 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o
prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 80,
poz. 904 ze zm.) odnowienie i przedłużenie zakresu ochrony autorskich praw
majątkowych dotyczy tylko takich praw, które według ustawy z dnia 10 lipca
1952 r. o prawie autorskim (Dz.U. Nr 34, poz. 234 ze zm.) przysługiwały twórcy,
lecz na skutek upływu czasu wygasły.
2. Jeżeli na pocztówkach fotograficznych twórca umieścił zastrzeżenie
swego prawa autorskiego (art. 2 § 1 ustawy z dnia 10 lipca 1952 r. o prawie
autorskim, Dz.U. Nr 34, poz. 234 ze zm.), to egzemplarze drukowane później są
przedmiotem prawa autorskiego także wtedy, gdy nie zostały opatrzone takim
zastrzeżeniem. W tej sytuacji na twórcy spoczywa ciężar dowodu, że
naruszyciel wiedział o istnieniu jego zastrzeżonego prawa.

Sędzia SN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Adama S. przeciwko Telewizji Polskiej
S.A., Oddział w W., z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej -
spółki z o.o. R.C. z siedzibą w W., o ochronę praw autorskich, po rozpoznaniu w
Izbie Cywilnej w dniu 6 czerwca 2002 r. na rozprawie kasacji powoda od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 2 marca 1999 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.


Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki w Warszawie wyrokiem z dnia 30 kwietnia 1998 r.,
uwzględniając powództwo Adama S., nakazał pozwanej Telewizji Polskiej S.A.
Oddział w W., aby zamieściła w formie ogłoszenia w ,,Gazecie Wyborczej" tekst , w
którym przeprasza powoda za naruszenie praw autorskich, polegające na
wykorzystaniu w programie telewizyjnym zdjęcia jego autorstwa, bez wymaganej
zgody. Jednocześnie Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1000 zł
zadośćuczynienia i kwotę 6000 zł potrójnego wynagrodzenia za naruszenie i
wykorzystanie praw autorskich - obie kwoty z ustawowymi odsetkami od dnia 14
kwietnia 1995 r., oddalając żądanie o zasądzenie odsetek od wcześniejszej daty.
Jest bezsporne, że powód jako fotografik jest autorem dwóch pocztówek z
widokiem fragmentu Warszawy, wydanych przez należące do niego i Krzysztofa K.
wydawnictwo "V." w W. Pierwsza widokówka o nr 304, drukowana w latach 1991-
94, przedstawia Kolumnę Zygmunta III Wazy i Zamek Królewski. Druga, o nr 432,
wydrukowana w dniu 10 maja 1994 r., stanowi kompozycję tego samego zdjęcia, co
na pocztówce nr 304, z dodaniem dwóch innych fragmentów widoków Warszawy.
Na odwrocie pierwszej z nich zamieszczone zostało, zgodnie z wymogiem
zawartym w art. 2 § 1 ustawy z dnia 10 lipca 1952 r. o prawie autorskim (Dz.U. Nr
34, poz. 234 ze zm. - dalej "Pr.aut. z 1952 r."), wyraźne zastrzeżenie o prawie
autorskim powoda do prezentowanego na pocztówce zdjęcia, natomiast pocztówka
późniejsza o nr 432, wydana jeszcze pod rządami Prawa autorskiego z 1952 r.,
takiego zastrzeżenia nie zawiera.
Bezsporne jest także, że zdjęcie autorstwa powoda zostało bez jego zgody
wykorzystane w emitowanej przez pozwaną czołówce filmowej. W ocenie Sądu
Wojewódzkiego, nie ma znaczenia ustalenie, z której widokówki pochodzi zdjęcie
przedstawiające Kolumnę Zygmunta i Zamek Królewski, użyte w materiale
telewizyjnym, ponieważ na mocy art. 124 ust 1 pkt 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r.
o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz.
904 - dalej: ,,Pr.aut. z 1994 r."), nastąpiło reaktywowanie ochrony utworów, które
nie były chronione w momencie wejścia w życie tej ustawy, czyli w dniu 24 maja
1994 r. Jeśli więc nawet autor audycji telewizyjnej wykorzystał do czołówki filmowej
zdjęcie z pocztówki nr 432, które z powodu braku wyraźnego zastrzeżenia nie
korzystało z ochrony praw autorskich na gruncie Prawa autorskiego z 1952 r., to
zdaniem Sądu ochrona ta ,,odżyła" na podstawie art. 124 ust. 1 pkt 3 Pr.aut. z
1994 r. Dlatego Sąd powództwo uwzględnił.
Na skutek apelacji wniesionej przez interwenienta ubocznego, występującego
po stronie pozwanej, Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 2 marca 1999 r
zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo. Według ustaleń Sądu Apelacyjnego,
do opracowywania czołówki filmowej wykorzystane zostało zdjęcie z pocztówki
późniejszej, czyli nr 432, która nie zawierała zastrzeżenia prawa autorskiego,
stosownie do art. 2 § 1 Pr.aut. z 1952 r. nie stanowiła zatem przedmiotu tego prawa
i nie korzystała z ochrony. Skoro zdjęcie to nie było przedmiotem prawa autorskiego
według Prawa autorskiego z 1952 r., to błędny jest pogląd prawny Sądu
Wojewódzkiego, że ochronę tę odzyskało na podstawie art. 124 ust. 1 pkt 3 Pr.aut.
z 1994 r. Taka rozszerzająca wykładnia tego przepisu przejściowego jest
nieprawidłowa, brak bowiem podstaw do uznania, że przepis ten obejmuje ochroną
także utwory, które z niej pod rządem Prawa autorskiego z 1952 r. nie korzystały.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył powód kasacją, w której zarzucił
naruszenie art. 2 § 1 Pr.aut. z 1952 r. oraz art. 1 ust. 2 i 4 w związku z art. 124 ust.
1 pkt 2 i art. 124 §1 pkt 3 Pr.aut. z 1994 r. Z tych przyczyn wnosił o zmianę
zaskarżonego wyroku przez oddalenie apelacji interwenienta ubocznego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Wprowadzenie do przepisów przejściowych ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o
prawie autorskim i prawach pokrewnych regulacji zawartej w art. 124 ust. 1 pkt 3
łączy się z tym, że w porównaniu z Prawem autorskim z 1952 r. wydłużony został
znacznie czas trwania autorskich praw majątkowych. Zgodnie z art. 36 tej ustawy
prawa te gasną z upływem lat siedemdziesięciu, podczas gdy stosownie do art. 26
Pr.aut. z 1952 r., okres ten wynosił tylko dwadzieścia pięć lat, a do pewnej kategorii
utworów, wymienionych w art. 27, w tym do utworu fotograficznego lub
otrzymanego w sposób podobny do fotografii, prawa te gasły już z upływem lat
dziesięciu. Przyznając znacznie dłuższe okresy ochronne, ustawa z dnia 4 lutego
1994 r. w art. 124 ust 1 pkt 3 przywróciła ochronę tym prawom, które według Prawa
autorskiego z 1952 r. na skutek upływu czasu już wygasły. W ten sposób
spowodowała ,,odżycie" tej ochrony i odpowiednie jej wydłużenie, zgodzić się jednak
trzeba ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego, że to odnowienie i prolongata okresu
ochrony autorskich praw majątkowych dotyczy tylko takich praw, które według
Prawa autorskiego z 1952 r. przysługiwały twórcy, a które na skutek upływu czasu
wygasły, nie obejmuje natomiast tych, które według tego Prawa nie były w ogóle
przedmiotem prawa autorskiego. Odmienna interpretacja omawianego przepisu,
przyjęta przez Sąd Wojewódzki, jest więc nieprawidłowa.
Trzeba jednak podkreślić, że takie rozstrzygnięcie tej kwestii prawnej nie
oznacza jeszcze, wbrew stanowisku zajętemu w zaskarżonym wyroku,
przesądzenia sprawy na niekorzyść powoda, uszła bowiem uwagi Sądu
Apelacyjnego okoliczność, która tę sprawę komplikuje. Z niepodważonych ustaleń
tego Sądu wynika, że do tworzenia pocztówki nr 432, która jako nowy utwór nie była
przedmiotem prawa autorskiego z powodu braku zastrzeżenia, o jakim mowa w art.
2 § 1 Pr.aut. z 1952 r., powód wykorzystał pocztówkę nr 304, której taka ochrona
prawnoautorska przysługiwała. W ten sposób wytworzyła się sytuacja podobna do
takiej, w której jedne reprodukcje tego samego utworu fotograficznego zawierają
zastrzeżenie przewidziane w art. 2 § 1 Pr.aut. z 1952 r., kreujące ich ochronę
prawnoautorską, na innych zaś egzemplarzach lub całych seriach takiego
zastrzeżenia brak. Sąd Najwyższy podzielił stanowisko tych przedstawicieli
doktryny, którzy uznają, że nieuwidocznienie zastrzeżenia na późniejszych
odbitkach nie powoduje zgaśnięcia prawa autorskiego, nabytego przez zastrzeżenie
go na egzemplarzach wcześniejszych, pociąga jednak za sobą skutki w sferze
dowodowej. W procesie o ochronę takich praw do egzemplarzy późniejszych,
nieopatrzonych zastrzeżeniem, na twórcy spoczywa więc ciężar dowodu, że
naruszyciel wiedział o istnieniu tego prawa.
W sprawie niniejszej nie można wykluczyć, że powstałe na gruncie Prawa
autorskiego z 1952 r. autorskie prawo majątkowe powoda do pocztówki nr 304,
przedstawiającej Plac Zamkowy z Zamkiem i Kolumną Zygmunta, obejmuje również
tę część wydrukowanej później widokówki nr 432, na której pocztówka nr 304
stanowi zasadniczy element całej nowej kompozycji widokowej. W takim razie
prawo to przysługiwało powodowi w takim zakresie także po wejściu ustawy z dnia
4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, stosownie zaś do treści
art. 124 ust 1 pkt 2, przepisy tej ustawy stosuje się do utworów, do których prawa
autorskie według przepisów dotychczasowych nie wygasły. Nieuwzględnienie przez
Sąd Apelacyjny tej okoliczności oznacza, że w obecnym stanie sprawy nie może się
ostać prezentowane w zaskarżonym wyroku stanowisko, iż pocztówka nr 432 w
żadnym zakresie nie była i nie jest przedmiotem prawa autorskiego. Tym samym
nie da się odeprzeć zarzutu kasacji naruszenia tego przepisu ustawy oraz art. 2 § 1
Pr.aut. z 1952 r.
Stanowi to wystarczającą podstawę do uwzględnienia skargi kasacyjnej (art.
393-13).