Wyrok z dnia 28 listopada 2000 r., I CKN 313/00

Błędne nazwanie wady fizycznej rzeczy wadą prawną nie ma wpływu na
skuteczność oświadczenia kupującego o odstąpieniu od umowy sprzedaży w
wykonaniu uprawnienia z tytułu rękojmi. Powtórzenie błędnej oceny
charakteru wady rzeczy w pozwie o zwrot ceny nie uzasadnia oddalenia
powództwa.

Przewodniczący: Sędzia SN Henryk Pietrzkowski
Sędziowie SN: Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca), Barbara Myszka

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 28 listopada 2000 r. na rozprawie
sprawy z powództwa Aleksandra P. i Grażyny P. przeciwko Ryszardowi T. o
zapłatę, na skutek kasacji powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z
dnia 21 maja 1998 r.,
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Rzeszowie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki w Krośnie wyrokiem z dnia 7 listopada 1997 r. zasądził od
pozwanego Ryszarda T. na rzecz powodów Aleksandra i Grażyny P. solidarnie
kwotę 35 500 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 21 marca 1997 r., za
równoczesnym wydaniem przez powodów pozwanemu samochodu osobowego
audi 100.
Sąd Wojewódzki poczynił następujące ustalenia. W dniu 16 października
1996 r. powodowie kupili od pozwanego samochód osobowy audi 100, rok produkcji
1992, za kwotę 35 500 zł. Po upływie dwóch tygodni powodowie odkryli, że numery
silnika kupionego samochodu są "przebite". Powód telefonicznie zawiadomił
pozwanego o wadzie. Następnie, w dniu 25 listopada 1996 r., na zlecenie powodów
biegli ustalili, że nie jest autentyczne oznakowanie zarówno silnika, jak i nadwozia
samochodu. Prokuratura Rejonowa w Sosnowcu wszczęła postępowanie
przygotowawcze, które zostało umorzone postanowieniem z dnia 28 lutego 1997 r.
z powodu braku ustawowych znamion przestępstwa. W toku tego postępowania
ustaliła, że sprzedany powodom samochód został skradziony w dniu 26 marca
1993 r. obywatelowi Republiki Federalnej Niemiec. Pozwany kupił ten samochód w
dniu 17 marca 1996 r. od Czesława P. Samochód był wówczas zarejestrowany, z
tym że w dowodzie rejestracyjnym nie był wpisany numer jego silnika. Numer ten
został ustalony dopiero przy rejestrowaniu samochodu przez pozwanego w
Urzędzie Miejskim w S.
W dniu 14 marca 1997 r. powodowie złożyli pozwanemu na piśmie
oświadczenie woli o odstąpieniu od umowy z dnia 16 października 1996 r.
W ocenie Sądu Wojewódzkiego, pozwany, nabywając samochód audi 100 od
Czesława P., był w złej wierze, skoro wiedział, że w dowodzie rejestracyjnym tego
samochodu nie wpisano numeru silnika i powinien się liczyć z możliwością zbycia
mu samochodu kradzionego. Nie był on więc uprawniony do rozporządzania tym
samochodem, w związku z czym samochód sprzedany powodom w dniu 16
października 1996 r. był dotknięty wadą prawną, bowiem stanowił własność osoby
trzeciej. Z tej przyczyny powodowie, oświadczeniem z dnia 14 marca 1997 r.,
skutecznie odstąpili od umowy zawartej z pozwanym.
Na skutek apelacji pozwanego Sąd Apelacyjny w Rzeszowie wyrokiem z dnia
21 maja 1998 r. zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego w ten sposób, że powództwo
oddalił.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, nabyty przez powodów samochód nie jest
dotknięty wadą prawną. Zgodnie z art. 556 § 2 k.c., wada prawna rzeczy sprzedanej
występuje wtedy, gdy rzecz ta stanowi własność osoby trzeciej albo jeżeli jest
obciążona prawem osoby trzeciej. Przesłanka pierwsza wady prawnej samochodu
nabytego przez powodów nie występuje, gdyż z mocy art. 169 § 2 k.c. powodowie
uzyskali własność tego samochodu. Nie jest bowiem sporne, że powodowie nabyli
ten samochód w dniu 16 października 1996 r. w dobrej wierze oraz że w tym
samym dniu objęli samochód w posiadanie. Nie ma także sporu co do tego, że
nabyty przez nich samochód był skradziony przez nieustalonego sprawcę w dniu 26
marca 1993 r. Nie ma podstaw do przyjęcia, że samochód jest obciążony prawem
osoby trzeciej, skoro powodowie tak nie twierdzili, a materiał sprawy istnienia
takiego prawa nawet nie uprawdopodobnia.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, okoliczność, że silnik kupionego przez powodów
samochodu był oznakowany niefabrycznymi numerami nie skutkuje wadliwości
prawnej tego samochodu, co najwyżej mogłaby być podstawą do uznania, że objęty
sporem samochód dotknięty jest wadą fizyczną w rozumieniu art. 556 § 1 k.c. Nie
ma to jednak znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy przede wszystkim dlatego, że
powodowie odstąpienie od umowy sprzedaży z dnia 16 października 1996 r.
uzasadniali wadą prawną samochodu. Sąd Apelacyjny powołał się także na
związanie żądaniem pozwu i uznał, że wyrok Sądu pierwszej instancji narusza art.
556 § 2 k.c. oraz art. 560 § 1 k.c.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego powodowie wnieśli kasację opartą na obu
podstawach z art. 393-1 k.p.c. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucili naruszenie prawa
materialnego, polegające na błędnej wykładni przepisów art. 65 § 1 k.c. w związku z
art. 560 § 1, art. 7, 169 § 1 i art. 556 § 1 i 2 k.c., a także naruszenie przepisów
postępowania - art. 187 § 1 k.p.c., art. 382 k.p.c. w związku z art. 299, 231 i 386 §
1 k.p.c. W konkluzji domagali się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania
sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja zasługuje na uwzględnienie, aczkolwiek niektóre tylko z
przytoczonych w niej podstaw są usprawiedliwione. Nie ulega wątpliwości, że
uzasadnienie wyroku Sądu pierwszej instancji jest błędne. Kupiony przez powodów
samochód był skradziony, ale skoro bezsporne jest, że nabycie nastąpiło po
upływie trzech lat od chwili kradzieży, a powodowie działali w dobrej wierze, to
stosownie do art. 169 § 1 k.c. stali się właścicielami samochodu z chwilą objęcia go
w posiadanie. Stanowisko Sądu Apelacyjnego co do tego, że nie ma wady prawnej
w rozumieniu art. 556 § 2 k.c. jest trafne.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie podziela poglądu wyrażonego w
powoływanym w kasacji wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 października 1997 r.,
II CKN 378/97, (OSP 1998, nr 6, poz. 111), według którego, jeżeli w trzyletnim
okresie z art. 169 § 2 k.c. rzecz skradziona znajdowała się w posiadaniu kilku osób,
które ją kolejno zbywały, warunkiem nabycia własności przez ostatnią z nich jest
dobra wiara nie tylko jej, lecz i wszystkich poprzednich nieuprawnionych
posiadaczy. Cytowany pogląd został poddany w piśmiennictwie trafnej krytyce.
Zgodnie z art. 169 § 2 k.c., przesłanką nabycia własności rzeczy skradzionej jest
bowiem zawsze dobra wiara ostatniego nabywcy, a nie jego poprzedników.
Zagadnienie dobrej czy złej wiary pozwanego nie ma więc w tej sprawie znaczenia.
Dlatego zarzuty kasacji wymienione na wstępie, a odnoszące się do ustaleń
faktycznych, przyjęcia w ich wyniku przez Sąd Apelacyjny dobrej wiary pozwanego,
są chybione i nie wymagają szczegółowych rozważań.
Jakkolwiek w apelacji trafnie podniesiono zarzut naruszenia przez Sąd
pierwszej instancji art. 556 § 2 k.c. przez uznanie wady kupionego przez powodów
samochodu za wadę prawną, to Sąd Apelacyjny miał obowiązek rozważyć, czy
mimo błędnego uzasadnienia orzeczenie sądu pierwszej instancji jest zgodne z
prawem i trafne w odniesieniu do okoliczności faktycznych sprawy. W takim
wypadku apelacja podlegałaby jako bezzasadna oddaleniu na podstawie art. 385
k.p.c.
Dochodzone pozwem roszczenie obejmowało żądanie zwrotu ceny
samochodu. Podstawą tego roszczenia było złożenie przez powodów w dniu 14
marca 1997 r. oświadczenia o odstąpieniu od umowy w wykonaniu uprawnienia z
tytułu rękojmi. W wymienionym oświadczeniu powodowie podali, że przyczyną
odstąpienia jest wada kupionego samochodu, polegająca na nieautentycznym
oznakowaniu identyfikacyjnym i określili ją jako wadę prawną.
Można zgodzić się z Sądem Apelacyjnym, że nieautentyczność numerów
identyfikacyjnych na silniku i nadwoziu kupowanego samochodu nie jest wadą
prawną w rozumieniu art. 556 § 2 k.c. Okoliczność ta nie ma bowiem wpływu na
prawo własności lub inne prawa, które mogłyby rzecz obciążać. Brak
autentyczności numerów silnika i nadwozia stwarza natomiast dla użytkownika
poważne ograniczenia w dysponowaniu samochodem. Ma też ujemny wpływ na
wartość handlową pojazdu. Samo podejrzenie, że samochód pochodzi z kradzieży
zmniejsza jego wartość handlową. Użytkownik takiego samochodu może mieć
zasadne obawy, że jego pojazd zostanie zatrzymany przez organy policyjne na
terenie kraju bądź służby celne przy przekraczaniu granicy. Ujawnienie
nieautentyczności oznakowania może być podstawą uznania za nieważną i
uchylenia decyzji administracyjnej o zarejestrowaniu samochodu. Są to okoliczności
powszechnie znane, które nie wymagają szczegółowego dowodzenia.
Z brzmienia art. 556 § 1 k.c. wynika, że wada rzeczy sprzedanej
zmniejszająca jej wartość lub użyteczność jest wadą fizyczną, otwierającą
uprawnienia kupującego z tytułu rękojmi. Przy ocenie zmniejszenia użyteczności
rzeczy decydującym kryterium jest cel oznaczony w umowie albo wynikający z
okoliczności lub przeznaczenia rzeczy. Przeznaczeniem samochodu jest używanie
go do jazdy po drogach publicznych w kraju i za granicą. Z umowy stron nie
wynikają żadne ograniczenia w zakresie używania samochodu. Istnienie
uzasadnionej obawy zatrzymania samochodu przez organy policji na terenie kraju
bądź służby celne przy przekraczaniu granicy, powoduje oczywiste obniżenie
użyteczności. Uznać trzeba zatem, że nieautentyczność numerów silnika czy
nadwozia samochodu stanowi jego wadę fizyczną w rozumieniu art. 556 § 1 k.c.,
tak z przyczyny zmniejszenia wartości, jak i z przyczyny zmniejszenia użyteczności.
Istnienie wady fizycznej upoważnia nabywcę do dochodzenia roszczeń z tytułu
rękojmi, w tym także do odstąpienia od umowy sprzedaży.
Kluczowym zagadnieniem dla rozstrzygnięcia sprawy jest kwestia, czy błędne
nazwanie wady fizycznej wadą prawną w oświadczeniu woli o odstąpieniu od
umowy, powoduje nieskuteczność tego oświadczenia, jak w istocie przyjął Sąd
Apelacyjny.
Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące rękojmi jednolicie unormowały
odpowiedzialność sprzedawcy za wady fizyczne i prawne. Przepis art. 556 § 1 k.c.
wyodrębniający wady fizyczne i prawne ma w tym zakresie znaczenie tylko
porządkowe. W art. 560 § 1 k.c., przyznającym kupującemu prawo odstąpienia od
umowy, ogólnie mówi się o wadach, bez rozróżnienia ich charakteru. Oznacza to,
że kupujący w oświadczeniu o odstąpieniu od umowy nie ma obowiązku
dokonywania oceny, czy wada jest fizyczna, czy prawna, a ewentualna ocena nie
należy do istotnych postanowień takiego oświadczenia woli. W konsekwencji falsa
demonstratio przez nazwanie wady fizycznej wadą prawną nie może mieć
znaczenia dla skuteczności oświadczenia woli. Nie można kasacji odmówić
słuszności, że odmienne stanowisko Sądu Apelacyjnego narusza przepis art. 560 §
1 k.c., co wystarcza do jej uwzględnienia i uchylenia zaskarżonego wyroku.
Nie jest jasny użyty przez Sąd Apelacyjny argument co do jego związania
żądaniem pozwu. Sąd jest oczywiście z zasady związany żądaniem pozwu, co
wynika z art. 321 § 1 k.p.c. W konkretnej sprawie żądaniem pozwu jest żądanie
zasądzenia wymienionej w nim kwoty z tytułu zwrotu ceny zapłaconej przez
powodów za kupiony samochód, a nie ustalenia, że wada tego samochodu jest
wadą prawną. Ustalenie wady samochodu nie jest żądaniem pozwu, lecz tylko
przesłanką jego zasadności, i to pośrednią, gdyż bezpośrednią jest odstąpienie od
umowy (art. 560 § 2 k.c.).
Faktem jest, że powodowie, podając w pozwie, że przeprowadzone badania
mechanoskopijne oznakowania samochodu wykazały, że numery silnika i nadwozia
zostały zmienione, określili tę wadę jako wadę prawną. Jeżeli Sąd Apelacyjny
mówiąc o związaniu żądaniem pozwu uważa, że obowiązkiem strony powodowej
było dokonanie w pozwie oceny prawnej przesłanek dochodzonego roszczenia i
nieprawidłowość tej oceny prowadzi do oddalenia powództwa, to zasadnym byłby
także zarzut kasacji naruszenia art. 187 § 1 k.p.c. Przepis ten, określając warunki,
którym powinien odpowiadać pozew, wymaga przytoczenia tylko okoliczności
faktycznych uzasadniających żądanie, natomiast nie stawia wymagań odnośnie do
oceny prawnej.
Z powyższych względów, na podstawie art. 393-13 k.p.c., Sąd Najwyższy
orzekł, jak w sentencji wyroku.