Wyrok z dnia 19 marca 2003 r., I CKN 152/01

Sąd nie może odmówić dokonania wpisu w księdze wieczystej, na
podstawie okoliczności, które są powszechnie znane lub doszły do jego
wiadomości w inny sposób niż przez badanie treści wniosku, treści i formy
dołączonych doń dokumentów oraz treści księgi wieczystej (626-8 § 2 k.p.c.).

Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Maria Grzelka
Sędzia SN Zbigniew Strus

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Federacji Związków Zawodowych
Pracowników Spółdzielczości Mleczarskiej RP w W. z udziałem Roberta W. o wpis
hipoteki przymusowej, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19
marca 2003 r., kasacji uczestnika od postanowienia Sądu Okręgowego w
Warszawie z dnia 3 kwietnia 2000 r.
uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.


Uzasadnienie

Federacja Związków Zawodowych Pracowników Spółdzielczości Mleczarskiej
R.P. w W. w dniu 30 listopada 1998 r. wystąpiła z wnioskiem o wpis w księdze
wieczystej hipoteki przymusowej w kwocie 164 119,65 złotych, obciążającej udział
Roberta W., wynoszący 3/10 części we współwłasności nieruchomości, na
podstawie postanowienia sądu zabezpieczającego powództwo.
Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie postanowieniem z dnia
16 marca 1999 r. odmówił dokonania wpisu ze względu na to, że w dacie
rozpoznania wniosku Robert W. utracił już prawo współwłasności, gdyż w dniu 3
grudnia 1998 r. sprzedał należący do niego udział.
Na skutek apelacji wnioskodawcy Sąd Okręgowy w Warszawie
postanowieniem z dnia 3 kwietnia 2000 r. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego
w ten sposób, że nakazał Sądowi Rejonowemu wpisanie hipoteki przymusowej
zgodnie z wnioskiem. Zdaniem Sądu Okręgowego uznanie przez Sąd pierwszej
instancji, że decydujący jest stan prawny nieruchomości w chwili dokonania wpisu
hipoteki pomija treść art. 29 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i
hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 - dalej: "u.k.w.h."), który
stanowi, że wpis w księdze wieczystej ma moc wsteczną od dnia złożenia wniosku
o dokonanie wpisu. Moc wsteczna wpisu oznacza, że powstanie skutków prawnych
wpisu jest wcześniejsze aniżeli data jego dokonania.
W kasacji od postanowienia Sądu okręgowego uczestnik postępowania
Robert W. powołał podstawę naruszenia prawa materialnego, a mianowicie art. 29
u.k.w.h. przez błędną wykładnię tego przepisu i art. 46 § 1 u.k.w.h. przez jego
niezastosowanie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 29 u.k.w.h. stanowi, że wpis w księdze wieczystej ma moc
wsteczną od daty złożenia wniosku o wpis. Oznacza to, że - w razie dokonania
wpisu - datą powstania prawa (jeżeli wpis ma skutek konstytutywny jak w
przypadku hipoteki) jest data złożenia wniosku o wpis. Jednakże skutek wsteczny
związany jest tylko z wpisem już dokonanym. Od mocy wstecznej wpisu trzeba
odróżnić przesłanki jego dopuszczalności.
Przy ustanowieniu hipoteki przymusowej przesłanką dopuszczalności wpisu
jest istnienie tytułu dłużnika do nieruchomości obciążanej hipoteką (por. uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 1994 r., III CZP 72/94, OSNCP 1994, nr 12, poz.
235). Tytuł własności dłużnika lub jego brak jest elementem stanu rzeczy, który sąd
wieczystoksięgowy powinien brać za podstawę, przy odpowiednim stosowaniu art.
316 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., wedle chwili dokonywania wpisu.
Zatem trafnie kasacja zarzuca Sądowi drugiej instancji naruszenie art. 29 u.k.w.h.
przez przyjęcie, że przepis ten upoważnia sąd do wpisu hipoteki przymusowej w
sytuacji, gdy przesłanka dopuszczalności wpisu, istniejąca w czasie składania
wniosku, przestała już istnieć w chwili dokonywania wpisu.
Odrębnym zagadnieniem jest kwestia możliwości dowodzenia przesłanek
dopuszczalności wpisu lub ich braku, Zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego
jest pod tym względem ograniczony. W datach orzekania przez Sądy obu instancji
obowiązywał przepis art. 46 u.k.w.h. (Dz.U. z 1982 r. Nr 19, poz. 147 ze zm.).
Przepis ten nie był podzielony na paragrafy i z tej przyczyny zarzut naruszenia
nieistniejącego paragrafu 1 tego artykułu, przez jego niezastosowanie, nie może
być uznany za usprawiedliwiony.
Rozważenia natomiast wymaga czy zaskarżone orzeczenie nie odpowiada
prawu mimo błędnego powołania w jego uzasadnieniu art. 29 u.k.w.h.
Przepis art. 46 u.k.w.h. w ustępie 1 ograniczał kognicję sądu
wieczystoksięgowego, do badania jedynie treści wniosku, treści i formy dołączonych
doń dokumentów oraz treści księgi wieczystej. Ustęp 2 tego artykułu pozwalał
opierać postanowienie odmawiające dokonania wpisu na okolicznościach
powszechnie znanych lub które doszły do wiadomości sądu w inny sposób. Dnia 22
września 2001 r. weszła w życie ustawa z 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy o
księgach wieczystych i hipotece, ustawy - kodeks postępowania cywilnego, ustawy
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy - prawo o notariacie
(Dz.U. Nr 63, poz. 635). Z przepisów przejściowych wynika bezpośrednie jej
działanie do toczących się postępowań z wyjątkiem wypadków określonych w art. 5
i 6.
Wymieniona ustawa uchyliła m.in. art. 46 ust. 1 i 2 u.k.w.h. i na jego miejsce
wprowadziła do kodeksu postępowania cywilnego przepis art. 626-8 § 2. Ten ostatni
przepis jest dosłownym powtórzeniem art. 46 ust. 1 u.k.w.h., pomija natomiast treść
ustępu 2.
Nie ma podstaw do przypisywania ustawodawcy przeoczenia w pominięciu w
znowelizowanym kodeksie postępowania cywilnego treści uchylonego art. 46 ust. 2
i przyjmowania istnienia luki w prawie. Jedynym racjonalnym wytłumaczeniem jest
wola ustawodawcy dalszego ograniczenia kognicji sądu wieczystoksięgowego.
Wobec wyraźnej treści art. 626-8 § 2 k.p.c. sąd nie może odmówić dokonania wpisu
w księdze wieczystej opierając się na okolicznościach, które są powszechnie znane
lub doszły do wiadomości sądu w inny sposób niż przez badanie treści wniosku,
treści i formy dołączonych doń dokumentów oraz treści księgi wieczystej. W
obecnie obowiązującym stanie prawnym wyłączną podstawą ustaleń sądu
wieczystoksięgowego tak przy pozytywnych jak i negatywnych orzeczeniach może
być jedynie treść wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów i księgi wieczystej.
W konkretnej sprawie żaden z Sądów obu instancji nie podał w jaki sposób
ustalono, że Robert W. w dniu 3 grudnia 1998 r. sprzedał należący do niego udział
we własności nieruchomości. Z pewnością ustalenia tego nie dokonano na
podstawie badania treści wniosku i dołączonych doń dokumentów, gdyż wniosek o
wpis hipoteki przymusowej został złożony przed dniem 3 grudnia 1998 r. Nie da się
natomiast wykluczyć treści księgi wieczystej jako podstawy ustalenia zbycia udziału
przez Roberta W., dlatego nie można przyjąć, że zaskarżone orzeczenie mimo
błędnego uzasadnienia odpowiada prawu.
Z powyższych względów na podstawie art. 393-13 k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł,
jak w sentencji postanowienia.