Wyrok SN - I CK 599/03
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:I CK 599/03
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2005/5/82
Data wydania:2004-04-16
Wyrok z dnia 16 kwietnia 2004 r., I CK 599/03

Umowa gwarancji jakości może ograniczyć obowiązki gwaranta do naprawy
rzeczy i wyłączyć możliwość żądania wymiany rzeczy wadliwej na wolną od
wad.

Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Józef Frąckowiak
Sędzia SN Zbigniew Strus

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Tadeusza K. przeciwko Tadeuszowi P. o
wymianę samochodu, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 16
kwietnia 2004 r. kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia
12 marca 2003 r.
oddalił kasację.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2002 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy - Pragi oddalił
powództwo Tadeusza K. o nakazanie pozwanemu Tadeuszowi P. wydania nowego,
wolnego od wad samochodu w miejsce wadliwego. Sąd Okręgowy w Warszawie
wyrokiem z dnia 12 marca 2003 r. oddalił apelację powoda.
Ustalono, że powód nabył sporny samochód u pozwanego w dniu 12 czerwca
1997 r. Gwarantem był pozwany, przy czym okres gwarancji został określony na 12
miesięcy od daty wydania oraz 6 lat na przerdzewienie nadwozia. Zgodnie z
gwarancją, w razie ujawnienia się wad pojazdu pozwany zobowiązał się do ich
usunięcia, a w przypadku czterokrotnych nieskutecznych napraw powód był
uprawniony do odstąpienia od umowy bądź żądania obniżenia ceny. W dniu 2
czerwca 1998 r. powód zgłosił w autoryzowanej stacji obsługi kilka wad samochodu,
w tym nadmierny hałas skrzyni biegów, drgania silnika i skrzypienie kolumny
kierowniczej. Później powód wielokrotnie sygnalizował pozwanemu wadliwości
pojazdu oraz nieskuteczność napraw i mimo wielokrotnego pozostawania
samochodu w autoryzowanej stacji pozwany nie zdołał usunąć wad. Z tych
względów pozwany złożył w dniu 28 grudnia 1998 r. pismo o odstąpieniu od umowy
sprzedaży.
Na podstawie opinii biegłego ustalono, że w samochodzie powoda występowało
wiele wad i usterek, które mają charakter produkcyjny i są istotne z punktu widzenia
trwałości i eksploatacji, przy czym wady dotyczące silnika, biegów, rozrządu,
amortyzatorów i gaśnięcia silnika zagrażają bezpieczeństwu ruchu drogowego.
Wady te nie zostały usunięte.
Sąd Rejonowy, oddalając powództwo o wymianę samochodu wadliwego na
wolny od wad, podniósł, że gwarancja jakości udzielona powodowi nie
przewidywała takiego uprawnienia, a wyłączenie takiego uprawnienia było
dopuszczalne w świetle art. 577 § 1 i art. 3531 k.c. Powodowi przysługiwało prawo
do odstąpienia od umowy i złożył on takie oświadczenie w dniu 28 grudnia 1998 r.,
lecz nastąpiło to po upływie roku od dnia wydania spornego samochodu. Ocenę tę
podzielił Sąd Okręgowy.
Wyrok Sądu Okręgowego powód zaskarżył kasacją, zarzucając naruszenie
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 577 § 1 w związku z art. 3581 i art.
354 § 1 k.c. oraz wnosząc o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa.
Sąd Najwyższy zaważył, co następuje:
Okoliczności sprawy uzasadniają podjęcie rozważań nad istotą gwarancji jakości,
a w szczególności uprawnień wynikających z tej gwarancji dla kupującego. W tym
aspekcie pierwszorzędne znaczenie ma odpowiedź na pytanie, czy w świetle art.
577 § 1 k.c. dopuszczalne jest wyłączenie w umowie gwarancyjnej wprost bądź
pośrednio możliwości kupującego żądania dostarczenia rzeczy wolnej od wad.
Rozważając ten problem należy przede wszystkim wskazać, że w wyniku
nowelizacji kodeksu cywilnego dokonanej ustawą z dnia 23 sierpnia 1996 r. (Dz.U.
Nr 114, poz. 542) instytucja gwarancji zmieniła swój kształt prawny.
W stanie prawnym obowiązującym przed dniem 28 grudnia 1996 r. orzecznictwo
Sądu Najwyższego, mimo początkowej chwiejności, jednoznacznie uznawało, że
uprawniony z gwarancji ma prawo żądania wymiany rzeczy na wolną od wad także
wówczas, gdy takie uprawnienie nie zostało przewidziane w gwarancji. Najdobitniej
wyrażono to w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu
Najwyższego z dnia 30 grudnia 1988 r., III CZP 48/88 (OSNCP 1989, nr 3, poz. 36),
stwierdzając m.in., że zarówno w przepisach o rękojmi (art. 560 § 1 i art. 566 § 1
k.c.), jak i w przepisach o gwarancji (art. 577 § 1, art. 581 k.c.) uregulowane jest
roszczenie o wymianę rzeczy wadliwej na rzecz wolną od wad. W razie istnienia
wady fizycznej rzeczy zobowiązany może zwolnić się z odpowiedzialności z tytułu
gwarancji lub rękojmi przez dokonanie wymiany rzeczy dotkniętej wadą na rzecz
wolną od wad, mimo, że naprawa ostatecznie byłaby możliwa. Jednakże
kupującemu w każdym razie przysługuje roszczenie o wymianę rzeczy, jeżeli
naprawa, przywracająca możliwość normalnego z niej korzystania zgodnie z
przeznaczeniem jest niemożliwa w terminie dwóch tygodni. Okoliczność, że
postanowienia gwarancyjne nie przewidują wymiany rzeczy wadliwej, lecz jedynie
naprawę jej wszystkich lub większości elementów, nie pozbawia nabywcy
roszczenia o wymianę rzeczy, jeżeli rzecz nie może być naprawiona w ciągu dwóch
tygodni.
Nie bez wpływu na taki kierunek wykładni miało ówczesne brzmienie art. 579
k.c., zgodnie z którym kupujący mógł wykonywać uprawnienia z tytułu rękojmi za
wady fizyczne rzeczy dopiero wtedy, gdy sprzedawca we właściwym czasie nie
uczyni zadość obowiązkom wynikającym z gwarancji. W konsekwencji, chociaż
przepisy o gwarancji mają same w sobie charakter dyspozytywny, to właśnie ze
względu na art. 579 k.c. przyjmowano, że nie mogą obniżać standardu ochrony
kupującego poniżej przepisów o rękojmi. Takie rozumowanie przyjęto m.in. w
uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26
października 1972 r., III CZP 48/72 (OSNCP 1973, nr 2, poz. 23). (...)
W gospodarce wolnorynkowej, w której zniesiono odrębności regulacji prawnej
dla jednostek gospodarki uspołecznionej, a stosunki obligacyjne zostały poddane
zasadzie swobody umów (art. 3531 k.c.), instytucja gwarancji - mimo
niezmienionego co do istoty unormowania - zmieniła naturę prawną. Gwarancja
jakości jest udzielana dobrowolnie, jej treść formułuje gwarant (może zatem np.
udzielić gwarancji bezpłatnych napraw w oznaczonym okresie, wyłączając wymianę
gwarancyjną), kupujący zaś przez przyjęcie z rąk sprzedawcy dokumentu
gwarancyjnego wyraża zgodę na zawarte w nim warunki gwarancji. Mogą one
odbiegać od regulacji kodeksowej, wyjąwszy przepisy imperatywne, a wśród nich
te, których celem jest ochrona interesu konsumenta np. art. 580 i 581 k.c.
Taką ocenę stosunku gwarancji - po nowelizacji kodeksu cywilnego - zawarł
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 stycznia 2000 r., III CKN 270/99 (nie publ.).
Zdecydowana większość doktryny przyjmuje też, że obowiązki gwaranta określone
w art. 577 k.c. mogą być ograniczone także w ten sposób, iż kupującemu
przysługiwać będzie wyłącznie uprawnienie do naprawy rzeczy, z wyłączeniem
prawa do wymiany rzeczy na wolną od wad.
Rozważając bliżej ten problem należy przypomnieć, że według dominującego
poglądu stosunek prawny gwarancji sprzedawcy ma charakter umowny. Jeśli tak, to
stosunek ten podlega zasadzie swobody umów, co oznacza, że treść zobowiązania
gwaranta może być co do zasady określona swobodnie, to zaś umożliwia również
ograniczenie obowiązków z gwarancji. Zasada swobody umów ma jednak swoje
granice, zawarte w art. 3531 k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą
ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie
sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie lub zasadom współżycia
społecznego. Rozważenia wymaga więc w pierwszej kolejności, czy ograniczenie
obowiązków gwaranta przy sprzedaży do naprawienia rzeczy, nie sprzeciwia się
ustawie lub naturze stosunku gwarancji.
Umowa sprzedaży jest umową wzajemną, w której z samej istoty wzajemne
świadczenia stron powinny być ekwiwalentne. W szczególności cena płacona przez
kupującego odpowiada - w przypadku sprzedaży rzeczy nowej - cenie towaru
niewadliwego. W konsekwencji, przy braku regulacji szczególnej, ryzyko wadliwości
rzeczy obciążałoby kupującego. Z tych względów prawo cywilne przewiduje
ustawową odpowiedzialność z tytułu rękojmi, której zadaniem jest sprawiedliwe
rozłożenie ryzyka wadliwości rzeczy sprzedanej. Rękojmia zapewnia minimum
ochrony interesów kupującego, a gwarancja jakości nie jest modyfikacją rękojmi,
lecz odrębną, dodatkową formą zabezpieczenia interesów kupującego, nie podlega
więc ograniczeniom przewidzianym dla rękojmi, gdyż w niczym nie uszczupla
uprawnień płynących z rękojmi. Skoro zatem w przepisach dotyczących gwarancji
jakości nie ma zakazu ograniczenia zobowiązania gwaranta do naprawienia rzeczy,
a przeciwnie, art. 577 k.c. sugeruje, że jest to dopuszczalne, to z tego względu nie
można uznać, aby wskazane ograniczenie obowiązków gwaranta było sprzeczne z
ustawą.
Rozważając zagadnienie ewentualnej sprzeczności takiego ograniczenia
obowiązków gwaranta z naturą stosunku gwarancji, należy uznać za trafne
spostrzeżenie, że natura stosunku gwarancji powinna być wiązana z celem
społeczno-gospodarczym. (...) Powszechnie przyjmuje się, że podstawową funkcją
gwarancji jakości jest zapewnienie uprawnionemu niewadliwego korzystania z
rzeczy sprzedanej przez określony czas. Na pytanie, czy ograniczenie
zobowiązania gwaranta do naprawy rzeczy w określonym czasie, z wyłączeniem
obowiązku wymiany rzeczy, jest sprzeczne z naturą gwarancji, należy odpowiedzieć
negatywnie, gdyż art. 579 k.c. stanowi, że kupujący może wykonywać uprawnienia
z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy, niezależnie od uprawnień wynikających z
gwarancji. Jeśli tak, to nie można czynić sprzedawcy zarzutu, że w ramach
gwarancji jakości bierze na siebie tylko część ryzyka wadliwości rzeczy.
Tej oceny nie podważa argument, że zobowiązanie do naprawy rzeczy jest
niewystarczające w sytuacji, w której rzecz naprawić się nie da lub gdy jest
bezskutecznie wielokrotnie naprawiana, bądź wówczas, gdy naprawa przedłuża się
nadmiernie. Należy zauważyć, że zobowiązanie gwaranta rodzi odpowiedzialność
za skutek, która ma charakter obiektywny. Oznacza to, że obowiązkiem gwaranta
jest skuteczne naprawienie rzeczy, a naprawa jest skuteczna, gdy przywraca pełną
sprawność rzeczy objętej gwarancją. Jeżeli jednak uzna się, że zobowiązanie
gwaranta jest zobowiązaniem rezultatu, to ograniczenie jego obowiązku
naprawienia rzeczy dotyczy wad możliwych obiektywnie do naprawienia, w chwili
zawarcia umowy. Jeżeli niemożliwość naprawy powstanie po zawarciu umowy, to
znajdują zastosowanie zasady ogólne, a zatem jeżeli niemożliwość jest
następstwem okoliczności, za które gwarant odpowiada, to ponosi
odpowiedzialność odszkodowawczą; jeżeli zaś niemożliwość naprawy będzie
następstwem innych przyczyn, to zobowiązanie do naprawy wygaśnie w
odniesieniu do tej konkretnej wady (art. 475 k.c.).
Istotne jest jednak to, że minimum ochrony zapewnia kupującemu rękojmia. O
tym, w jakim zakresie gwarant chce przejąć ryzyko ponad to, lub obok tego, co
wynika z rękojmi, decyduje sam gwarant. Z jednej strony zobowiązanie gwaranta do
naprawy rzeczy albo usunięcia wad obejmuje wszelkie naprawy i wymianę części,
choćby bardzo kosztownej, jeżeli mieszczą się jeszcze w pojęciu naprawy rzeczy,
z drugiej jednak strony nie sposób uznać, aby sprzeczne z naturą gwarancji było
ograniczenie obowiązku gwaranta do naprawy wad nadających się obiektywnie do
usunięcia w chwili zawarcia umowy.
Jeśli chodzi o przypadki niewykonania zobowiązania możliwego do wykonania, to
uprawniony z gwarancji jakości może dochodzić jego wykonania przed sądem.
Niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku naprawy (długotrwałość
naprawy, nieskuteczność naprawy) może rodzić odpowiedzialność
odszkodowawczą.
Rekapitulując, treść stosunku gwarancji jakości jest przede wszystkim
kształtowana przez umowę. Umowa ta może ograniczyć obowiązki gwaranta do
naprawy rzeczy i wyłączyć możliwość żądania wymiany rzeczy na wolną od wad.
Takie ograniczenie obowiązków gwaranta nie pozostaje w sprzeczności z ustawą i
zasadami współżycia społecznego, a co najważniejsze, nie pozostaje w
sprzeczności z naturą gwarancji (nie pozbawia jej sensu gospodarczego).
Jednocześnie, skoro treść gwarancji jakości jest kształtowana przez umowę, to
trudno byłoby znaleźć podstawę do uzupełnienia woli stron o zobowiązanie do
wymiany, nawet wówczas, gdy zobowiązanie to nie zostało wyłączone wprost, lecz
wynika pośrednio z pozytywnego wyliczenia obowiązków gwaranta.
Powód przyznał w kasacji, że po nowelizacji art. 577 § 1 k.c. istnieje swoboda
udzielającego gwarancji zarówno co do faktu jej udzielenia, jak i w zakresie
kształtowania jej treści. Nie zakwestionował poglądu Sądów orzekających
merytorycznie, że możliwe jest wyłączenie w gwarancji jakości uprawnienia
kupującego do żądania wymiany rzeczy wadliwej na rzecz wolną od wad. Jeśli
jednak - jak twierdził - treść gwarancji nasuwa w tym zakresie wątpliwości, co ma
miejsce w niniejszej sprawie, gdyż wyraźnie nie wyłączono uprawnienia do żądania
wymiany rzeczy wadliwej, to reguły interpretacyjne art. 577 § 1 k.c. nakazują
chronić kupującego jako konsumenta.
Odnosząc się do tego zarzutu należy poddać analizie treść gwarancji jakości
udzielonej powodowi. Wynika z niej, że sprzedający zapewnia w okresie gwarancji
naprawę samochodu wykonaną zgodnie z technologią producenta samochodu,
jeżeli stwierdza usterki powstałe z przyczyn tkwiących w rzeczy sprzedanej, a
naprawa powinna być dokonana przez autoryzowaną stację obsługi w terminie 14
dni od dnia zgłoszenia reklamacji. Gwarancja ulega przedłużeniu o czas
przechowywania samochodu w naprawie gwarancyjnej, z wyjątkiem napraw
jednodniowych, a ,,w przypadku niemożności dokonania naprawy po czterech
kolejnych próbach naprawy tej samej części lub elementu samochodu, kupujący
jest uprawniony do odstąpienia od umowy kupna samochodu lub żądania obniżenia
ceny".
Istotna jest treść ostatniego postanowienia. Rzeczywiście, nie zawiera ono
wyraźnego wyłączenia uprawnienia kupującego do żądania wymiany rzeczy
wadliwej na rzecz wolną od wad. Powstaje jednak pytanie, czy wyraźne i
jednoznaczne określenie uprawnień w postaci odstąpienia od umowy bądź żądania
obniżenia ceny, jeśli czterokrotne naprawy tej samej części lub elementu
samochodu nie są skuteczne, istotnie może być źródłem wątpliwości co do tego,
czy przysługują zatem także uprawnienia wyraźnie niewyłączone, np. uprawnienie
do żądania wymiany rzeczy wadliwej na wolną od wad. Takie wątpliwości są
bezzasadne, jeśli bowiem postanowienia gwarancji zawierają pozytywny katalog
uprawnień, oznacza to, że katalog jest wyczerpujący i zbędne jest jednoczesne
sformułowanie katalogu negatywnego, tj. wymienienie uprawnień, które kupującemu
nie przysługują. Reguła interpretacyjna wyrażona w art. 577 § 1 k.c. znajduje
zastosowanie wówczas, gdy rzeczywiście istnieją wątpliwości co do umownej treści
gwarancji. Przykładowo, mogą one powstać wówczas, gdy w dokumencie
gwarancyjnym poprzestano na ogólnym zapewnieniu typu ,,udzielamy gwarancji",
bez sprecyzowania jej treści. Takich wątpliwości nie ma, gdy treść gwarancji została
określona w formie pozytywnego wyliczenia uprawnień przysługujących
kupującemu z tego tytułu.
Z tych względów kasację oddalono, jako pozbawioną usprawiedliwionych
podstaw (art. 39312 k.p.c.).



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] I CK 381/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/12/204
2006-03-08 
[IC] I CK 361/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/11/189
2006-02-03 
[IC] I CK 334/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/11/188
2006-02-03 
[IC] I CK 298/05   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/9/152
2005-11-17 
[IC] I CK 281/05   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2006/11/186
2006-01-25 
  • Adres publikacyjny: