Wyrok z dnia 21 stycznia 2005 r., I CK 505/04

Walne zgromadzenie może odwołać członka rady nadzorczej wybranego
w głosowaniu grupami. Taki rodzaj głosowania nie wyłącza ponownych
wyborów do rady nadzorczej przy zastosowaniu art. 358 § 1 i 2 k.s.h.

Sędzia SN Józef Frąckowiak (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Tadeusz Żyznowski

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Ministra Skarbu
Państwa przeciwko "W.N. >>P.<<", S.A. w W. o uchylenie uchwał zwyczajnego
walnego zgromadzenia akcjonariuszy, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie
Cywilnej w dniu 21 stycznia 2005 r. kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 marca 2004 r.
oddalił kasację i zasądził od "W.N. >>P.<<", S.A. w W. na rzecz Skarbu Państwa
- Ministra Skarbu Państwa kwotę 270 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.

Uzasadnienie

Powód Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Skarbu Państwa,
wniósł o uchylenie dwóch uchwał podjętych w dniu 18 czerwca 2002 r. przez
zwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy pozwanej spółki, działającej pod
firmą "W.N. >>P.<<" S.A. z siedzibą w W., a mianowicie uchwały nr 29 w sprawie
powołania Philipa W. T. na członka rady nadzorczej oraz uchwały nr 30 w sprawie
powołania na członka tej rady Grzegorza M. Według twierdzeń pozwu uchwały te są
sprzeczne ze statutem spółki oraz godzą w jej interes, gdyż ustalają nieprawidłowy
skład rady nadzorczej, a tym samym powodują, że czynności podejmowane przez
ten organ są nieważne.
Wyrokiem z dnia 9 czerwca 2003 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił
powództwo, przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia
faktyczne oraz oceny prawne.
Statut pozwanej spółki stanowi w § 32 ust. 2 pkt 3, że tak długo, jak Skarb
Państwa będzie akcjonariuszem posiadającym akcje imienne, będzie uprawniony
do powoływania i odwoływania jednego członka jej rady nadzorczej. Walne
zgromadzenie akcjonariuszy pozwanej dokonało dnia 24 kwietnia 2001 r. wyboru
rady nadzorczej w drodze głosowania oddzielnymi grupami, przy czym dwie grupy
wybrały dwóch członków rady nadzorczej, a pozostałych ośmiu członków rady, w
tym przedstawiciela Skarbu Państwa, wybrali pozostali akcjonariusze, stosownie do
przepisu art. 385 § 6 k.s.h.
Dnia 30 listopada 2001 r. walne zgromadzenie akcjonariuszy odwołało dwóch
członków rady nadzorczej, w tym przedstawiciela Skarbu Państwa, i powołało na
ich miejsce dwóch nowych członków rady. W piśmie z dnia 25 kwietnia 2002 r.
Minister Skarbu Państwa oświadczył, że na podstawie postanowienia § 32 ust. 2 pkt
3 statutu, powołuje swojego reprezentanta do składu rady nadzorczej. Zarząd
pozwanej spółki w piśmie z dnia 8 maja 2002 r. stwierdził, że to powołanie nie może
być uwzględnione, gdyż rada nadzorcza działa w pełnym składzie.
Kolejnych zmian w radzie nadzorczej walne zgromadzenie akcjonariuszy
pozwanej spółki dokonało w dniu 18 czerwca 2002 r., podejmując uchwały nr 27 i
28 o odwołaniu dwóch członków rady (Desmond C. i George S.) oraz powołaniu w
ich miejsce zaskarżonymi uchwałami nr 29 i 30 dwóch nowych członków rady
(Philipa W. T. i Grzegorza M.). Osoby odwołane z rady w dniu 18 czerwca 2002 r.
były powołane uchwałą nadzwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy z
dnia 24 kwietnia 2001 r.
Sąd Okręgowy wskazał, że walne zgromadzenie akcjonariuszy działające w
dniu 18 czerwca 2001 r. było kompetentne do powołania Philipa W. T. i Grzegorza
M. na członków rady na podstawie postanowienia § 32 ust. 2 pkt 4 statutu, w myśl
którego walne zgromadzenie akcjonariuszy jest uprawnione do powoływania i
odwoływania tych członków rady nadzorczej, którzy nie są do niej powoływani przez
poszczególnych akcjonariuszy. Powołanie uchwałami nr 29 i 30 nowych członków
rady nadzorczej nie kolidowało z § 32 ust. 2 pkt 3 statutu, gdyż nie byli oni powołani
w miejsce członka rady nadzorczej reprezentującego Skarb Państwa. Członka
reprezentującego Skarb Państwa walne zgromadzenie akcjonariuszy odwołało
skutecznie uchwałą z dnia 30 listopada 2001 r., której powód nie zaskarżył.
Pismem z dnia 25 kwietnia 2002 r. powód nie mógł skutecznie powołać do
rady wskazanej w tym piśmie osoby, ponieważ wszystkie mandaty w radzie
nadzorczej były w tym czasie obsadzone. Z tych względów, w ocenie Sądu
pierwszej instancji, powód nie wykazał, aby zaskarżone uchwały bezpośrednio
naruszały którekolwiek z postanowień statutu spółki bądź miały na celu
pokrzywdzenie akcjonariusza, a tym samym nie ma przesłanek do uwzględnienia
powództwa na podstawie art. 422 § 1 k.s.h.
Apelację, w której powód zarzucił niewłaściwe zastosowanie § 32 ust. 2 pkt 3
statutu pozwanej spółki, naruszenie przepisów prawa materialnego przez
niezastosowanie art. 385 § 1 k.s.h. oraz nierozpoznanie istoty sprawy, Sąd
Apelacyjny uznał za uzasadnioną. Podkreślił, że w okresie, w którym były
podejmowane wskazane uchwały, powodowi przysługiwało - stosownie do § 32 ust.
2 pkt 3 statutu spółki w związku z art. 354 § 1 k.s.h. - uprawnienie osobiste do
powoływania i odwoływania jednego spośród dziesięciu członków rady nadzorczej
pozwanej spółki.
Z prawa do powoływania jednego członka rady nadzorczej powód nie mógł
jednak skorzystać przy powoływaniu rady w dniu 24 kwietnia 2001 r. Powołanie
rady nadzorczej przez walne zgromadzenie akcjonariuszy pozwanej spółki nastąpiło
w tym dniu w drodze głosowania grupami, w wyniku którego dwa mandaty w radzie
zostały obsadzone przez utworzone dwie grupy, czyli na podstawie art. 385 § 5
k.s.h., a pozostałe mandaty w drodze głosowania wszystkich akcjonariuszy, których
głosy nie zostały oddane przy wyborze członków rady nadzorczej, wybieranych w
drodze głosowania oddzielnymi grupami, tj. zgodnie z art. 385 § 6 k.s.h. Jak wynika
z art. 385 § 3 i 4 k.s.h., w razie skutecznego zgłoszenia wniosku o wybór rady
nadzorczej grupami, co miało miejsce podczas walnego zgromadzenia
akcjonariuszy w dniu 24 kwietnia 2001 r., akcjonariusz zostaje pozbawiony
możliwości osobistego powoływania i odwoływania członka rady nadzorczej, gdyż
takie uprawnienie zachowuje wtedy tylko podmiot, który zgodnie z upoważnieniem
zawartym w odrębnej ustawie może powoływać członków rady nadzorczej. Wobec
tego nie ma podstaw, aby do wyborów członków rady nadzorczej, których mandaty
nie zostały obsadzone w drodze wyboru grupami, nie stosować przewidzianego w
art. 385 § 6 k.s.h. sposobu wyboru rady. W konsekwencji, wbrew odmiennej opinii
powoda, pozostałych członków rady nadzorczej mogli skutecznie wybrać
akcjonariusze nie biorący udziału w głosowaniu, gdyż powodowi nie przysługiwało
uprawnienie do powołania jednego członka rady jako uprawnienie wynikające ze
statutu, a nie z przepisów odrębnej ustawy.
W opinii Sądu Apelacyjnego, przepisy kodeksu spółek handlowych nie
wyposażają grupy utworzonej dla wyboru członka rady nadzorczej w trwałe cechy
organu ani nie stabilizują jej w sposób, który pozwoliłby na dokonywanie następczo
czynności w stosunku do wybranych uprzednio członków, czy też podejmowania
dalszych czynności w związku z wyborami członków rady. Przepisy art. 385 § 3-9
k.s.h. określają tylko szczególny przypadek powołania rady nadzorczej przez walne
zgromadzenie akcjonariuszy i precyzują szczególną technikę tego wyboru.
Zastosowanie ich wyczerpuje się w dokonaniu zgodnie z nimi wyboru członków
rady. Nie można przy tym uznać, aby przytoczone przepisy skutkowały
wyłączeniem na przyszłość przewidzianego w statucie sposobu powoływania i
odwoływania członków rady nadzorczej.
Mając na względzie powyższe ustalenia, Sąd Apelacyjny uznał, że w czasie
walnego zgromadzenia pozwanej spółki, które odbyło się dnia 18 czerwca 2002 r.,
wszyscy członkowie rady nadzorczej byli powołani przez walne zgromadzenie
akcjonariuszy, przy czym ośmiu z nich było wybranych dnia 24 kwietnia 2001 r.
przez walne zgromadzenie akcjonariuszy, w tym także w drodze głosowania
grupami, a dwóch powołało do rady walne zgromadzenie akcjonariuszy w dniu 30
listopada 2001 r. W tej sytuacji odwołanie przez walne zgromadzenie akcjonariuszy,
w dniu 18 czerwca 2002 r. dwóch osób z funkcji członka rady nadzorczej
doprowadziło do tego, że w skład rady wchodziło osiem osób powołanych przez
walne zgromadzenie akcjonariuszy. Skoro więc ośmiu członków rady nadzorczej
było powołanych przez walne zgromadzenie akcjonariuszy, a rada nadzorcza
składała się z dziesięciu osób, to - w świetle § 32 ust. 2 statutu - walne
zgromadzenie akcjonariuszy nie było uprawnione w dniu 18 czerwca 2002 r. do
powołania w miejsce odwołanych dwóch nowych osób do tej rady. Zgodnie z § 32
ust. 2 pkt 3 statutu, uprawnienie do powołania jednego członka rady nadzorczej
przysługiwało Skarbowi Państwa, a spółka nie miała zgody powoda na rezygnację z
wykonywania tego uprawnienia i nie zgłoszono żądania akcjonariuszy o wybór
członków rady nadzorczej przez walne zgromadzenie akcjonariuszy w drodze
głosowania grupami. (...)
Skoro więc uchwały nr 29 i 30 zostały podjęte z naruszeniem wyżej
wskazanych postanowień statutu, to żądanie powoda uchylenia tych uchwał jako
sprzecznych ze statutem znajduje uzasadnienie w art. 422 § 1 k.s.h. Sprzeczność
uchwały ze statutem zachodzi bowiem nie tylko wtedy, gdy treść uchwały narusza
postanowienia statutu, lecz również wówczas, gdy samo podjęcie uchwały jest
niezgodne z postanowieniami statutu. Zaskarżone uchwały miały na celu
pokrzywdzenie powoda, ponieważ ich podjęcie prowadziło do wyłączenia
wykonywania przez niego uprawnienia osobistego. Mając to na względzie, Sąd
Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i uchylił zaskarżone uchwały na podstawie art.
422 § 1 k.s.h.
W kasacji pozwana spółka zarzuciła naruszenie art. 385 § 1 i § 3-9 k.s.h.
przez błędną wykładnię oraz art. 20 k.s.h. przez przyjęcie, że Skarb Państwa ma
pierwszeństwo w wykonywaniu uprawnień osobistych przed innymi
akcjonariuszami, a także naruszenie art. 422 § 1 k.s.h. przez przyjęcie, iż podjęcie
przez walne zgromadzenie pozwanej spółki zaskarżonych uchwał było sprzeczne
ze statutem spółki i miało na celu pokrzywdzenie akcjonariuszy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Chociaż w literaturze nie ma zgodności co do skutków, jakie pociąga za sobą
wybór członków rady nadzorczej grupami, to wykładnia przepisów art. 385 § 1 i § 3-
9 k.s.h. przyjęta przez Sąd Apelacyjny nie nasuwa zastrzeżeń. Należy zwrócić
uwagę, że wykładania językowa wspomnianych przepisów wskazuje, iż
ustawodawca uregulował w zasadzie tylko wybór członka rady nadzorczej przez
utworzoną w tym celu grupę. W art. 385 k.s.h. uregulowano warunki, w których
może dojść do wyboru członków rady nadzorczej grupami (§ 3), ograniczenie
wyboru grupami (§ 4), sposób tworzenia grup, które będą mogły dokonać wyboru
oraz sposób wyboru tych członków rady, których nie będzie można wybrać w
drodze głosowania grupami (§ 5, 6 i 9), a także skutki wybrania lub niewybrania
chociaż jednego członka rady w drodze głosowania grupami (§ 7 i 8). Jak wynika z
tego wyliczenia, poza samym wyborem członków rady nadzorczej w drodze
głosowania grupami brak jakiejkolwiek wzmianki na temat funkcjonowania grupy po
dokonaniu wyboru. Wprawdzie z art. 390 § 2 k.s.h. wynika, że każda grupa, która
została utworzona dla wyboru członka rady ma prawo delegować jednego spośród
wybranych przez siebie członków do stałego indywidualnego wykonywania
czynności nadzorczych, ale przepis ten dotyczy tylko tego jednego uprawnienia. W
szczególności podkreślić należy, że przepisy dotyczące wyboru rady nadzorczej
grupami nie zawierają żadnej wzmianki na temat możliwość odwoływania członka
rady nadzorczej wybranego przez daną grupę akcjonariuszy. W konsekwencji
uznać trzeba, że wykładnia językowa uprawnia tylko do stwierdzenia, że grupa
powołana zgodnie z art. 385 § 5 k.s.h. może dokonać wyboru członka rady oraz
ewentualnie delegować go do stałego indywidualnego wykonywania czynności
nadzorczych.
Ogólne zasady dotyczące powoływania i odwoływania członków rady
nadzorczej zostały zawarte w art. 385 k.s.h., w dwóch pierwszych paragrafach, a
dopiero w dalszych paragrafach oraz w art. 390 § 2 k.s.h., jako wyjątek, ustalone
zostały zasady wyboru członków rady nadzorczej grupami oraz ich delegowania do
wykonywania stałego indywidualnego nadzoru. Z wykładni systemowej wynika więc
wyraźny wniosek, że jeżeli określona kwestia dotycząca funkcjonowania rady
nadzorczej nie jest uregulowana w przepisach stanowiących wyjątek od ogólnych
zasad ustalonych w art. 385 § 1 i § 2 k.s.h., to należy szukać rozwiązania w tych
zasadach, gdyż brak podstaw do rozszerzającej wykładni wyjątkowej regulacji
dotyczącej wyboru rady nadzorczej grupami.
Za przedstawionym sposobem interpretacji art. 385 k.s.h. przemawiają
również ważne względy funkcjonalne. Grupa utworzona dla wyboru członka rady
nadzorczej jest możliwa do zidentyfikowania w chwili, gdy została utworzona na
walnym zgromadzeniu. Jeżeli tak wybrana rada działa przez pewien czas,
utworzenie takiej samej grupy dla - przykładowo - odwołania członka rady
wybranego przez nią napotkać może na przeszkody trudne do przezwyciężenia.
Trudności te są szczególnie widoczne w spółkach o wielkiej liczbie akcjonariuszy i
zmiennym składzie.
Stabilizowanie uprawnień grupy sformułowanej dla wyboru członka rady
nadzorczej nie służy też rozwojowi współpracy pomiędzy wszystkim
akcjonariuszami. Zwolennicy przyznawania takich dodatkowych uprawnień
wspomnianej grupie najczęściej posługują się właśnie argumentacją funkcjonalną.
Ich zdaniem, o odwołaniu członka rady nadzorczej powołanego do rady przez grupę
powinna decydować ta sama grupa, a nie walne zgromadzenie, gdyż dopuszczenie
w tym zakresie kompetencji walnego zgromadzenia spowodowałoby niezwłoczne
odwołanie członka rady powołanego do niej przez grupę. Nie może to być jednak
argument decydujący, gdyż z art. 385 k.s.h. wynika, że grupa nie ma uprawnienia
do odwołania takiego członka rady; nie ma też potrzeby, aby takie uprawnienie
przyznawać grupie.
Przepisy o spółce akcyjnej są oparte na założeniu, że władza w spółce należy
do tych akcjonariuszy, którzy mają w niej większościowy udział w kapitale
zakładowym i tylko dla zachowania niezbędnej równowagi ustawodawca chroni
także w pewnym zakresie uzasadnione interesy mniejszości. Nie może jednak być
tak, że mniejszość trwale uzyskuje przewagę w spółce nad większościowymi
udziałowcami, dlatego, jeżeli po wyborze członka rady grupami na walnym
zgromadzeniu akcjonariuszy wyłoni się bezwzględna większość akcjonariuszy,
która zdoła go odwołać, pozostaje ponowne zgłoszenie wniosku o wybór członków
rady grupami. Ustawodawca daje więc tylko grupie możliwość wyboru członka rady,
nie zaś prawo odwołania go, gdyż w ten sposób zachowana zostaje kontrola
większości akcjonariuszy nad funkcjonowaniem rady. Z drugiej strony, jeżeli
akcjonariusze są na tyle podzieleni, że nie mogą wyłonić bezwzględnej większości
dla odwołania członka rady wybranego w głosowaniu grupami, pozostaje
współdziałanie poszczególnych członków rady wybranych w ten sposób, do czasu
pojawienia się w tej spółce większości zdolnej do odwołania ich i wyboru w to
miejsce nowych. Także więc wykładnia funkcjonalna art. 385 k.s.h. prowadzi do
wniosku, że brak podstaw dla przyznawania grupie powołanej do wyboru członka
rady nadzorczej innych uprawnień, niż tylko wyraźnie przyznanych w tym przepisie
oraz w art. 390 § 2 k.s.h.
Dokonana analiza prowadzi do wniosku, że po wyborze członków rady
nadzorczej grupami nie gaśnie prawo walnego zgromadzenia do odwołania takiego
członka rady, a w razie ponownego wyboru, gdy nie zgłoszono wniosku o wybór
rady grupami, do powołania członków rady ma zastosowanie art. 385 § 1 i 2 k.s.h.
Trafnie zatem Sąd Apelacyjny uznał, że przepisy kodeksu spółek handlowych nie
stabilizują sytuacji członków rady wybranej grupami i nie wyłączają działania dwu
podstawowych zasad dotyczących wyboru członków rady nadzorczej.
W konsekwencji należy uznać, że walne zgromadzenie może odwołać członka rady
nadzorczej wybranego w trybie przewidzianym w art. 385 § 6 k.s.h. oraz przy
wyborze na jego miejsce innej osoby zastosowanie ma również tryb powoływania
członków rady nadzorczej przewidziany w statucie. Wobec wyboru członków rady
nadzorczej na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy pozwanej spółki w dniu 18
czerwca 2004 r. walne zgromadzenie nie mogło wybrać dwu członków rady, gdyż
zgodnie ze statutem prawo powołania jednego członka rady przysługiwało
powodowemu akcjonariuszowi, tj. Skarbowi Państwa.
Przyjmując, że Sąd Apelacyjny dokonał trafnej wykładni art. 385 k.s.h., nie
można także uznać za zasadny zarzut naruszenia art. 422 § 1 k.s.h., skoro bowiem
powód miał, wynikające ze statutu pozwanej spółki, prawo do powołania jednego
członka rady, to podjęcie zaskarżonych uchwał bez ustalenia, czy rezygnuje on z
tego uprawnienia, naruszało statut. Z art. 385 § 2 k.s.h. wynika wyraźnie, że walne
zgromadzenie powołuje członków rady nadzorczej tylko jeżeli w statucie nie został
wskazany inny sposób ich powołania do rady. Tym samym zaskarżone uchwały,
pozbawiając powoda możliwości realizacji jego statutowych uprawnień, godziły w
jego prawnie chroniony interes, czyli miały na celu pokrzywdzenie powoda. (...)
Z tych przyczyn Sąd Najwyższyoddalił kasację jako niezasadną (art. 39312
k.p.c.).