Wyrok SN - IV CSK 240/07
Izba:Izba Cywilna
Sygnatura:IV CSK 240/07
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/1/16
Data wydania:2007-11-23
Wyrok z dnia 23 listopada 2007 r., IV CSK 240/07

Jeżeli istnieje konieczność hospitalizacji, a pacjent się temu sprzeciwił,
obowiązkiem lekarza jest udzielenie pełnej informacji o powziętych
podejrzeniach, o konieczności poszerzenia diagnostyki w warunkach
szpitalnych oraz o ewentualnych konsekwencjach zdrowotnych, do jakich
może doprowadzić odmowa lub spóźnione zastosowanie się do zaleceń.

Sędzia SN Jan Górowski (przewodniczący)
Sędzia SN Barbara Myszka (sprawozdawca)
Sędzia SN Zbigniew Strus

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Jarosława Z. przeciwko Dariuszowi
W. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 23
listopada 2007 r. skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Gdańsku z dnia 14 listopada 2006 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Jarosław Z. wnosił o zasądzenie od Dariusza W. kwoty 100 000 zł tytułem
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, kwoty 18 095 zł tytułem zwrotu kosztów
związanych z wywołaniem rozstroju zdrowia oraz renty z tytułu utraty zdolności do
pracy zarobkowej w wysokości po 500 zł miesięcznie. Ponadto wnosił o ustalenie,
że pozwany będzie ponosił odpowiedzialność za mogące się ujawnić w przyszłości
skutki zdarzenia z dnia 11 stycznia 2003 r.
Wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2006 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy oddalił
powództwo, przyjmując za podstawę orzeczenia następujący stan faktyczny.
W dniu 11 stycznia 2003 r. po godz. 20 powód udał się na spotkanie z matką
do mieszkania rodziców. Wychodząc poślizgnął się na oblodzonych betonowych
schodach i upadł. Poczuł silny ból i stracił przytomność. Znalazła go matka, która
wezwała pogotowie ratunkowe. Lekarzem dyżurnym w pogotowiu był pozwany.
Wezwanie zostało przyjęte o godz. 21.35, z tym że w karcie zlecenia wyjazdu
pogotowia wypadek opisano jako wypadnięcie z okna i niemożność poruszania się.
Karetka z pozwanym i sanitariuszem Pawłem K. wyjechała o godz. 21.46, przybyła
na miejsce o godz. 22.00, a powróciła o godz. 22.30. Na miejscu pozwany zbadał
powoda i w karcie zlecenia wyjazdu wpisał, że powód będąc pod wpływem alkoholu
upadł ze schodów i skarży się na ból kręgosłupa lędźwiowego. W rubryce
rozpoznanie wpisał uraz kręgosłupa lędźwiowego, a w uwagach, że pacjent nie
wyraził zgody na proponowaną hospitalizację. Pod wpływem alkoholu powód w
mniejszym stopniu odczuwał dolegliwości bólowe i dlatego - pomimo zaleceń
pozwanego - odmówił zgody na przewiezienie go do szpitala. Pozwany powiedział
wówczas obecnej rodzinie, że jeżeli stan zdrowia powoda pogorszy się, mają
ponownie zadzwonić po pogotowie.
Dnia następnego o godz. 10.25 w pogotowiu przyjęto ponowne wezwanie do
powoda i wysłano karetkę z lekarzem dyżurnym, którym w dalszym ciągu był
pozwany. Tym razem powód wyraził zgodę na hospitalizację i został przewieziony
do Szpitala Powiatowego w W. Stamtąd, po konsultacji chirurgicznej, niezwłocznie
przewieziono go karetką do Kliniki Neurochirurgii Wojskowego Szpitala Klinicznego
w B., gdzie w dniu 13 stycznia 2003 r. został poddany operacji.
Powód jest obecnie od pasa w dół sparaliżowany i porusza się na wózku
inwalidzkim; ze względu na stan neurologiczny odbywa rehabilitację, nie może
dłużej przebywać w jednej pozycji.
W dniu 21 lipca 2003 r. powód skierował do Sądu Okręgowego w Bydgoszczy
pozew o odszkodowanie przeciwko spółce "P.-M.", sp. z o.o. w W., w której
zatrudniony był pozwany, jako podstawę żądania wskazując nieudzielenie mu
pomocy przez lekarza pogotowia ratunkowego w dniu 11 stycznia 2003 r. Ze
względu na ogłoszenie upadłości pozwanej spółki postępowanie w sprawie zostało
postanowieniem z dnia 16 września 2004 r. zawieszone. Z opinii Zakładu Medycyny
Sądowej P. Akademii Medycznej w S. wynika, że w czasie wizyty w dniu 11
stycznia 2003 r. pozwany przeprowadził niezbędne badania i rozpoznał uraz
kręgosłupa lędźwiowego, co znalazło potwierdzenie w karcie informacyjnej Kliniki
Neurochirurgii Wojskowego Szpitala Klinicznego w B., gdzie rozpoznano
wieloodłamowe złamanie trzonu 1 kręgu lędźwiowego z przesunięciem do kanału
kręgowego. Stwierdzony przez pozwanego stan zdrowia powoda nie zagrażał jego
życiu, ale zagrażał jego zdrowiu, zachodziła bowiem potrzeba pilnego poszerzenia
diagnostyki ze szczególnym uwzględnieniem obrażeń kręgosłupa i zawartości
struktur kanału kręgowego, a następnie odpowiedniego leczenia. W ocenie
biegłych, powód był wprawdzie w stanie nietrzeźwości, jednak jego odmowa
hospitalizacji była świadoma, nie było zatem podstaw do dopuszczalnego w
literaturze przedmiotu poświęcenia prawa do samostanowienia na rzecz ratowania
życia i zdrowia. Ponieważ strony nie kwestionowały tej opinii, Sąd Okręgowy przyjął
wynikające z niej wnioski na użytek ustaleń.
Sąd Okręgowy podkreślił, że, zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia
1996 r. o zawodzie lekarza (Dz.U. z 1997 r. Nr 28, poz. 152 ze zm.; następnie
ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, jedn. tekst:
Dz.U. z 2002 r. Nr 21, poz. 204 z zm.; obecnie jedn. tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 226,
poz. 1943 ze zm. - dalej: ,,u.z.l."), lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić
innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w
ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta. Powód świadomie odmówił zgody na
hospitalizację, a stan, w jakim się znajdował, zagrażał wprawdzie jego zdrowiu, ale
nie zagrażał życiu. W tej sytuacji, skoro nie zachodziły okoliczności przewidziane w
art. 33 i 34 u.z.l., pozwany nie mógł przymusowo przewieźć powoda do szpitala.
Uprzedził jednak rodzinę o potrzebie ponownego wezwania karetki pogotowia w
razie pogorszenia stanu zdrowia powoda lub zmiany podjętej decyzji. Zdaniem
Sądu Okręgowego, nie można przypisać pozwanemu winy w rozumieniu art. 415
k.c., gdyż jego zachowanie nie było bezprawne. Powód nie wykazał zresztą, by
między pozostawieniem go w mieszkaniu przez dalsze 12 godzin po odjeździe
karetki pogotowia a obecnym stanem zdrowia zachodził normalny związek
przyczynowy.
Apelacja powoda została przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalona
wyrokiem z dnia 14 listopada 2006 r. Sąd Apelacyjny zaaprobował ustalenia
faktyczne Sądu pierwszej instancji i uznał je za własne. Podkreślił, że powód,
chociaż pozostawał pod wpływem alkoholu, miał zachowaną zdolność rozumienia
sytuacji i świadomość podejmowanych decyzji dotyczących jego osoby. Pozwany
natomiast wykonał wszystkie należące do niego czynności, poinformował bowiem
powoda o postawionej diagnozie i konieczności hospitalizacji w celu pogłębionych
badań oraz dalszego leczenia. Co więcej, poinformował też najbliższych członków
rodziny, że jeżeli powód zmieni swoją decyzję, mają ponownie wezwać pogotowie.
Pozwany wypełnił tym samym obowiązek wynikający z art. 31 u.z.l., gdyż na etapie
udzielania pierwszej pomocy trudno przyjmować, by konieczne było informowanie o
wynikach leczenia oraz rokowaniu; obowiązek taki powstałby dopiero po
pogłębionej diagnozie. Nie można również przyjąć, by pozwany naruszył art. 32 ust.
2 i 7 u.z.l., powód był bowiem zdolny do świadomego wyrażenia zgody, możliwe
było porozumienie się z nim i nie było podstaw do zastąpienia jego zgody zgodą
innych osób. Powód zatem nie udowodnił, zdaniem Sądu Apelacyjnego, że
działanie pozwanego sprowadzające się do zaniechania przewiezienia go do
szpitala w czasie interwencji karetki pogotowia w dniu 11 stycznia 2003 r. było
bezprawne.
W skardze kasacyjnej powód - powołując się na obie podstawy określone w
art. 3983 § 1 k.p.c. - wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy wskazał naruszenie art.
415, 361 § 1, art. 445 § 1 k.c., art. 32 ust. 2 i 7, art. 33 ust. 1, art. 34 ust. 1 i 7 i art.
35 ust. 1 u.z.l. przez przyjęcie, że działania i zaniechania pozwanego nie noszą
znamion bezprawności oraz że między tymi działaniami i zaniechaniami a doznaną
przez niego szkodą nie zachodzi normalny związek przyczynowy, a także art. 82
k.c. przez jego niezastosowanie polegające na uznaniu, że był w stanie odmówić
wyrażenia zgody na hospitalizację, mimo iż znajdował się w stanie wyłączającym
świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. W ramach drugiej podstawy podniósł
zarzut obrazy art. 233 § 1 k.p.c. przez dowolne przyjęcie, że nie wykazał przesłanek
odpowiedzialności pozwanego oraz wysokości doznanej szkody i
zadośćuczynienia, a ponadto art. 378 § 1 i art. 328 § 2 w związku z art. 391 k.p.c.
przez nierozpoznanie sprawy w granicach apelacji i zaniechanie należytego
uzasadnienia orzeczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
(...) W procesie leczenia wola pacjenta wyznacza zakres i warunki ingerencji
medycznej, zgoda pacjenta na leczenie staje się zatem zasadniczym elementem
umocowującym aksjologicznie i prawnie działania lekarzy. W nauce prawa
podkreśla się nawet, że zasada voluntas aegroti suprema lex staje się nadrzędną w
stosunku do zasady salus aegroti suprema lex, prawo bowiem do samostanowienia
pacjenta w procesie leczenia powinno być w pełni respektowane. Z kolei Sąd
Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 października 2005 r., III CK 155/05 (OSNC
2006, nr 7-8, poz. 137), stwierdził, że jednym z przejawów autonomii jednostki i
swobody dokonywanych przez nią wyborów jest prawo do decydowania o sobie
samym, w tym do wyboru metody leczenia; refleksem tego prawa jest instytucja
zgody na wykonanie zabiegu medycznego.
Zgodnie z art. 32 ust. 1 u.z.l., lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić
innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w
ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta. Z kolei art. 19 ust. 1 pkt 3 ustawy z
dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze
zm.; obecnie jedn. tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm. - dalej: ,,u.z.o.z.")
stanowi, że pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych
świadczeń zdrowotnych lub ich odmowy po uzyskaniu odpowiedniej informacji.
Trzeba jednak podkreślić, że warunkiem legalności działania lekarza jest
zgoda pacjenta odpowiednio poinformowanego, którą w doktrynie nazywa się
zgodą uświadomioną, poinformowaną czy objaśnioną. Zgoda taka wymaga -
oczywiście - uprzedniego, odpowiedniego poinformowania pacjenta. Zgodnie z art.
31 ust. 1 u.z.l., lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi przystępnej informacji o
stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach
diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich
zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Tylko
wyjątkowo, gdy przemawiają za tym względy medyczne lub takie jest życzenie
pacjenta, lekarz może nie udzielić informacji, o której mowa, lub ograniczyć jej
zakres (art. 31 ust. 3 i 4 u.z.l.). O obowiązku udzielania pacjentowi informacji jest
również mowa w ustawie z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej;
art. 19 ust. 1 pkt 2 stanowi, że pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie
zdrowia, a art. 18 ust. 3 pkt 1 przyznaje pacjentowi uprawnienie do wglądu w
dokumentację medyczną.
Uprawnieniu pacjenta do uzyskania informacji odpowiada po stronie lekarza
obowiązek jej udzielenia. Zakres tego obowiązku był przedmiotem rozważań Sądu
Najwyższego w związku z potrzebą wyrażenia zgody na poddanie się zabiegowi
operacyjnemu. W wyroku z dnia 20 listopada 1979 r., IV CR 389/79 (OSNCP 1980,
nr 4, poz. 81), Sąd Najwyższy uznał, że spoczywający na lekarzu obowiązek
wyjaśnienia pacjentowi konsekwencji zabiegu operacyjnego ma na celu takie
zapoznanie pacjenta ze stanem jego zdrowia i następstwami tego zabiegu, ażeby
pacjent podejmował decyzje o wyrażeniu zgody na ten zabieg z pełną
świadomością, na co się godzi i czego się może spodziewać. Sąd Najwyższy
podkreśliłł, że zakres udzielanych pacjentowi informacji musi być uzależniony od
rodzaju zabiegu, w szczególności od tego czy w danym wypadku za jego
przeprowadzeniem przemawiają bezwzględne czy względne wskazania, czy też
chodzi jedynie o zabieg kosmetyczny (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28
sierpnia 1972 r., II CR 296/72, OSNCP 1973, nr 5, poz. 86, z dnia 14 listopada 1972
r., I CR 463/72, "Nowe Prawo" 1975, nr 4, s. 585, z dnia 28 sierpnia 1973 r., I CR
441/73, OSNCP 1974, nr 7-8, poz. 131, z dnia 11 stycznia 1974 r., II CR 732/73,
OSPiKA 1975, nr 1, poz. 6, z dnia 7 marca 1974 r., I CR 43/74, "Nowe Prawo"
1977, nr 1, s. 109, z dnia 5 września 1980 r., II CR 280/80, OSPiKA 1981, nr 10,
poz. 170, z dnia 1 kwietnia 2004 r., II CK 134/03, "Izba Cywilna" 2004, nr 11, s. 45).
Przyjmował przy tym, że zakres ten sięga najdalej w przypadku zabiegów
operacyjnych przeprowadzanych wyłącznie dla celów estetycznych, natomiast w
sytuacji, w której zachodzi bezwzględna konieczność operacji, lekarz powinien
wyjaśnić pacjentowi tylko cel i rodzaj zabiegu oraz zwykłe jego następstwa; nie
musi, a nawet ze względu na samopoczucie i zdrowie pacjenta nie powinien
zapoznawać go z nietypowymi następstwami, nie objętymi normalnym ryzykiem
podejmowanego zabiegu, które w szczególnych wypadkach powikłań mogą
wystąpić. Jeżeli operacja jest niezbędna do ratowania życia chorego, lekarz nie
powinien udzielać pacjentowi informacji o powikłaniach, które zdarzają się
niezmiernie rzadko, ponieważ mogłyby to wpłynąć ujemnie na psychikę chorego i
doprowadzić do bezpodstawnej odmowy wyrażenia zgody na dokonanie zabiegu
albo do zwiększenia ryzyka operacji.
Przedmiotem szerszych rozważań nie był dotychczas zakres informacji, jakich
lekarz powinien udzielić pacjentowi na etapie udzielania pierwszej pomocy. Nie
ulega wątpliwości, że pacjent powinien uzyskać niezbędne informacje o tym, co
wyznacza jego decyzję, nie mając pełnej orientacji może bowiem bagatelizować
dolegliwości i zrezygnować z poddania się terapii, na którą byłby skłonny się
zdecydować, gdyby miał pełny wgląd w dokonane rozpoznanie i jego
konsekwencje. Z tej przyczyny musi nasuwać zastrzeżenia pogląd Sądu
Apelacyjnego, że na etapie udzielania pierwszej pomocy nie zachodzi w ogóle
potrzeba informowania pacjenta o wynikach leczenia lub rokowaniu, gdyż
obowiązek taki powstaje dopiero po pogłębionej diagnozie. Ocenę tę można
zaaprobować jedynie w sytuacji, w której pacjent podporządkuje się zaleceniom
lekarza i wyrazi zgodę na przewiezienie go do szpitala w celu przeprowadzenia
badań i wdrożenia stosownego leczenia. Inaczej trzeba jednak postrzegać zakres
obowiązku informacji, jeżeli pacjent sprzeciwia się hospitalizacji. W takim wypadku
lekarz obowiązany jest udzielić mu pełnej informacji o powziętych podejrzeniach,
konieczności poszerzenia diagnostycznego w warunkach szpitalnych oraz o
ewentualnych konsekwencjach zdrowotnych, do jakich może doprowadzić odmowa
lub spóźnione zastosowanie się do zaleceń.
Sąd Apelacyjny nie poczynił ustaleń umożliwiających ocenę, czy odmowa
wyrażenia zgody na hospitalizację była poprzedzona uświadomieniem skarżącemu
ewentualnych konsekwencji zdrowotnych takiej decyzji. Nie chodzi przy tym - jak
stara się wykazać skarżący - o brak zdolności do świadomego powzięcia decyzji i
wyrażenia woli, lecz o pełną świadomość ewentualnych skutków zdrowotnych
odmowy udania się do szpitala. O prawidłowym zastosowaniu prawa materialnego
można mówić dopiero wtedy, gdy ustalenia stanowiące podstawę wydania
zaskarżonego wyroku pozwalają na ocenę tego zastosowania, dlatego trzeba
stwierdzić, że brak wymaganych ustaleń uzasadnia zarzut niewłaściwego
zastosowania przepisu art. 415 k.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca
2003 r., V CKN 1825/00, "Izba Cywilna" 2003, nr 12, s. 46). (...)
Z tych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815 § 1 oraz art. 108 § 2
w związku z art. 39821 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.



Izba Cywilna - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IC] IV CSK 356/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/3/43
2008-01-10 
[IC] IV CSK 301/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/2/29
2007-12-06 
[IC] IV CSK 271/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/1/14
2007-10-24 
[IC] IV CSK 210/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2008/12/145
2007-10-24 
[IC] IV CSK 203/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2009/1/13
2007-10-24 
  • Adres publikacyjny: