Wyrok z dnia 24 kwietnia 2003 r., I CKN 300/01

Bieg trzyletniego terminu przedawnienia o naprawienie szkody
wyrządzonej czynem niedozwolonym (art. 442 § 1 zdanie pierwsze k.c.),
polegającej na obowiązku spełnienia przez poszkodowanego świadczenia
pieniężnego, rozpoczyna się od dnia wymagalności tego świadczenia.

Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca)
Sędzia SN Kazimierz Zawada

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Gracjanny D. przeciwko Gminie O. o
zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 kwietnia 2003 r.,
kasacji powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 października
2000 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.

Uzasadnienie

W pozwie wniesionym w dniu 2 stycznia 1996 r. przeciwko Zarządowi Miasta
O. i Radzie Miasta O. powódka Gracjanna D. domagała się zapłaty kwoty 16 674 zł
z odsetkami. Na rozprawie w dniu 8 stycznia 1997 r. powódka wskazała, że stroną
pozwaną jest Gmina O., zaś w dniu 24 marca 1997 r. rozszerzyła powództwo o
kwotę 21 799 zł z odsetkami od tej daty. Łącznie powódka domagała się zapłaty
kwoty 38 473 zł.
Powódka twierdziła, że w następstwie tego, iż wiceprezydent miasta O. nie
wydał jej zaświadczenia o rozliczeniu się z zajmowanego dotychczas lokalu
kwaterunkowego, nie mogła objąć przydzielonego jej w dniu 1 sierpnia 1991 r.
lokalu spółdzielczego. Za mieszkanie zaś, które przydzieliła jej spółdzielnia
mieszkaniowa w 1992 r. zapłaciła drożej, a ponadto uiściła opłaty za pierwotnie
przydzielony i nieobjęty lokal mieszkalny, za okres kiedy to lokal ten postawiony był
do jej dyspozycji. Dochodzona przez powódkę kwota odszkodowania stanowi
różnicę pomiędzy cenami lokali mieszkalnych oraz kwotę opłat za pierwotnie
przydzielony lokal.
Wcześniej, w dniu 30 grudnia 1992 r. powódka wniosła pozew o
odszkodowanie przeciwko Prezydentowi Miasta O. Powództwo w tamtej sprawie
zostało oddalone prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia
27 grudnia 1994 r. ze względu na brak legitymacji biernej po stronie pozwanej.
W tej sprawie powództwo także zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego w Warszawie z dnia 28 października 1999 r., zaś Sąd Apelacyjny w
Warszawie wyrokiem z dnia 5 października 2000 r. oddalił apelację powódki. Z
uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego wynika, że w ocenie tego Sądu
roszczenie powódki było wprawdzie zasadne, ale uległo przedawnieniu z upływem
trzyletniego terminu określonego w art. 442 § 1 k.c.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego już w dniu 23 listopada 1992 r., tj. w dacie
zawarcia z Otwocką Spółdzielnią Mieszkaniową umowy szczegółowej, określającej
realizację zobowiązań finansowych członka względem spółdzielni i otrzymania
przydziału kolejnego lokalu, powódka wiedziała o szkodzie wyrażającej się tym, że
będzie musiała uiścić wyższą cenę z tytułu wkładu budowlanego za to mieszkanie
w stosunku do ceny wkładu budowlanego należnego za poprzednio oferowany jej
do przydziału lokal spółdzielczy oraz o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
Umowa z dnia 23 listopada 1992 r. określała koszt budowy mieszkania i wysokość
kosztów infrastruktury technicznej, którą powódka obowiązana była pokryć, a także
szczegółowe warunki uiszczenia tych należności. W umowie tej mowa jest o
wstępnym koszcie budowy lecz jego kwota 327 250 000 zł sprzed denominacji była
już wyższa niż kwota 141 600 000 zł sprzed denominacji należna z tytułu wkładu
budowlanego liczonego również według wstępnego kosztu budowy, za lokal
poprzedni.
Przepis art. 442 § 1 k.c. wiąże rozpoczęcie biegu przedawnienia z powzięciem
przez poszkodowanego wiadomości o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej
naprawienia, a nie o zakresie szkody czy o trwałości jej następstw, chyba, że
ujawniłaby się zupełnie nowa szkoda, której wcześniej nie można było przewidzieć.
Taki fakt w sprawie niniejszej nie miał jednak miejsca. Okoliczność, że w wyniku
ostatecznego rozliczenia budowy, o którym powódka została powiadomiona w dniu
20 czerwca 1995 r., wysokość wkładu budowlanego za kolejny przydzielony
powódce lokal wzrosła do wyższej jeszcze kwoty, stanowi element jednej szkody i
początkiem biegu trzyletniego terminu przedawnienia jest data wstępnego
rozliczenia za ten lokal, tj. 23 listopada 1992 r. Przedawnienie roszczenia powódki
nastąpiło z dniem 23 listopada 1995 r., przed wskazaniem jako strony pozwanej
Gminy O., jak i w ogóle przed wytoczeniem powództwa.
W kasacji opartej na podstawie wymienionej w art. 393-1 pkt 1 k.p.c. powódka
zarzuciła naruszenie art. 442 § 1, art. 123 § 1 pkt 1 i art. 5 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Trafne jest stanowisko, że przepis art. 442 § 1 zdanie pierwsze k.c. wiąże
rozpoczęcie biegu przedawnienia z kumulatywnym spełnieniem dwóch przesłanek,
tj. powzięciem wiadomości przez poszkodowanego po pierwsze o szkodzie i po
drugie o osobie obowiązanej do naprawienia szkody. Jednakże, aby można było
dowiedzieć się o szkodzie, szkoda musi już wystąpić. Nie wystarcza świadomość
poszkodowanego o powstaniu szkody w przyszłości, nawet gdy przyszła szkoda
wydaje się być zdarzeniem nieuchronnym. Szkoda majątkowa stanowi bowiem
uszczerbek w majątku obejmującym straty, które poszkodowany poniósł (art. 361 §
2 k.c.).
Jeżeli szkoda wynika z powstania obowiązku świadczenia pieniężnego przez
poszkodowanego, o poniesieniu straty można mówić dopiero wówczas, kiedy
zobowiązanie poszkodowanego staje się wymagalne, gdyż z tą chwilą powstaje
obowiązek świadczenia, którego zarówno spełnianie jak i powstrzymanie się od
spełnienia (zwłoka) powoduje ujemne konsekwencje dla majątku dłużnika. Zatem
dopiero od chwili wymagalności zobowiązania poszkodowanego rozpocząć się
może bieg trzyletniego przedawnienia określonego w art. 442 § 1 zdaniu pierwszym
k.c.
W konkretnej sprawie dochodzona przez powódkę szkoda obejmuje dwa
składniki: różnicę między cenami przydzielanych jej lokali i równowartość opłat,
które uiściła za pierwotnie przydzielony lokal, a nieobjęty wskutek zaniechania
funkcjonariusza pozwanej Gminy, za okres w którym lokal ten pozostawiony był
przez spółdzielnię do dyspozycji powódki.
Niewątpliwie powódka już w dacie 23 listopada 1992 r., tj. od chwili zawarcia
ze spółdzielnią umowy dotyczącej przydziału drugiego lokalu i określającej wstępny
koszt budowy na kwotę wyższą niż koszt budowy uprzednio przydzielonego jej
lokalu, musiała zdawać sobie sprawę, że poniesie szkodę wyrażającą się w różnicy
cen obu lokali. Doświadczenie życiowe wskazuje bowiem, że rzeczywiste koszty
budowy na ogół nie są niższe niż wstępnie założone. Powódka nawet wystąpiła
wówczas z powództwem o naprawienie szkody przeciwko Prezydentowi Miasta O.
Powództwo zostało oddalone ze względu na brak legitymacji biernej, ale przy
prawidłowym oznaczeniu strony pozwanej także nie mogłoby zostać uwzględnione,
gdyż było przedwczesne.
Określenia wstępnego kosztu budowy, wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego
nie można uznać za równoznaczne z powzięciem przez powódkę wiadomości o
szkodzie, gdyż nie wystąpił jeszcze uszczerbek w majątku powódki. O powstaniu
szkody można dopiero mówić od momentu powstania po stronie powódki
obowiązku zapłaty konkretnie oznaczonej kwoty, wyższej od kwoty zapłaconej za
pierwszy przydzielony jej lokal, tj. nie wcześniej niż od daty zawiadomienia o
ostatecznym rozliczeniu kosztów budowy. Powódka powiadomiona została o
ostatecznym rozliczeniu w dniu 20 czerwca 1995 r., zaś w procesie oznaczyła
Gminę O. jako stronę pozwaną w dniu 8 stycznia 1997 r. Zatem trafny jest zarzut
kasacji, że Sąd Apelacyjny przyjmując, że roszczenie powódki uległo
przedawnieniu, naruszył przepis art. 442 § 1 k.c., który w zdaniu pierwszym
ustanawia trzyletni termin przedawnienia.
Inna jest sytuacja, jeżeli chodzi o żądanie zwrotu równowartości opłat za
pierwszy przydzielony powódce lokal, którego nie mogła objąć. Bezspornie chodzi o
opłaty eksploatacyjne z okresu lat 1991-1992. W tamtym czasie powstała szkoda, a
ze względu na przyczynę szkody, zaniechanie wydania zaświadczenia przez
funkcjonariusza Gminy, powódka nie mogła nie wiedzieć o osobie obowiązanej do
naprawienia szkody. Przedawnienie roszczenia w tym zakresie jest ewidentne, ale
występują szczególne okoliczności, których nie można pominąć.
Powódka wytoczyła powództwo niezwłocznie po dowiedzeniu się o szkodzie
tyle, że jako stronę pozwaną oznaczyła nie Gminę, a jej Prezydenta. W ówczesnym
stanie prawnym prawidłowe oznaczenie strony pozwanej mogło sprawiać trudności.
Wątpliwości zostały usunięte przez wprowadzenie do kodeksu cywilnego przepisów
art. 420-1 i art. 420-2, ale nastąpiło to dopiero ustawą z dnia 23 sierpnia 1996 r. o
zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 114, poz. 542). Pozwany Prezydent nie
podnosił, że jako pozwana powinna być oznaczona Gmina. W tej wyjątkowej
sytuacji zarzut przedawnienia wydaje się być czynieniem z przysługującego prawa
użytku sprzecznego z zasadami, o których mowa w art. 5 k.c.
Wobec zasadności zarzutów naruszenia art. 442 § 1 i art. 5 k.c. kasacja
zasługuje na uwzględnienie, mimo że zarzut naruszenia art. 123 § 1 pkt 1 k.c. nie
jest trafny. Wniesienie w 1992 r. pozwu nie mogło przerwać biegu przedawnienia
roszczenia wobec Gminy, skoro powództwo nie było skierowane przeciwko Gminie.
Z powyższych względów na mocy art. 393-13 k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł, jak
w sentencji wyroku.