Uchwała z dnia 12 października 1999 r.
III ZP 7/99


Przewodniczący: SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Maria Tyszel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, w sprawie z wniosku Tadeusza G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w P. o wypłatę dodatku pielęgnacyjnego, po rozpoznaniu na
posiedzeniu jawnym dnia 12 października 1998 r. zagadnienia prawnego przekaza-
nego postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 10 lutego 1999 r. [...]
do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1 KPC:


Czy inwalida I grupy (obecnie osoba niezdolna do samodzielnej egzystencji),
którego renta została zawieszona z powodu osiągnięcia dochodu przekraczającego
120% kwoty bazowej, zachowuje prawo do wypłaty dodatku pielęgnacyjnego ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Osoba niezdolna do samodzielnej egzystencji nie zachowuje prawa do
wypłaty dodatku pielęgnacyjnego wówczas, gdy wypłata renty z tytułu niezdol-
ności do pracy podlega zawieszeniu w całości.

U z a s a d n i e n i e


Postanowieniem z dnia 10 lutego 1999 r. [...] Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu na podstawie art. 390 § 1 KPC, przedstawił
do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu budzące poważne wątpliwości zagadnie-
nie prawne o treści przytoczonej w sentencji uchwały.

Rozpoznając przedstawione zagadnienie Sąd Najwyższy wziął pod uwagę co
następuje:

W pisemnych stanowiskach zarówno Zakład Ubezpieczeń Społecznych jak
Prokurator Generalny wnieśli o odmowę podjęcia uchwały prezentując pogląd, że
spór o dodatek pielęgnacyjny jest sporem o ustalenie prawa do renty inwalidzkiej
określonej grupy, a więc w sprawie dopuszczalna jest kasacja, a w konsekwencji, z
uwagi na treść art. 390 § 1 KPC brak jest proceduralnych podstaw do przedstawienia
Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego.

Wprawdzie w wyroku z dnia 16 kwietnia 1997 r., II UKN 58/97 (OSNAPiUS
1998 nr 1, poz. 30) wyrażono pogląd o dopuszczalności kasacji w sprawie o dodatek
pielęgnacyjny, ,,(...) ponieważ postępowanie sądowe zmierzające do ustalenia
uprawnień do dodatku pielęgnacyjnego weryfikuje jedynie ustawowe przesłanki,
kreując z mocy prawa to uprawnienie, a przez to spory te mają charakter ustalający,
a orzeczenia sądowe zapadłe w ich wyniku mają w istocie rzeczy znaczenie dekla-
ratoryjne. W takim postępowaniu chodzi zatem o ustalenie uprawnienia do świadcze-
nia z zakresu ubezpieczenia społecznego (...)", jednakże skład orzekający w sprawie
nie podziela tego poglądu prowadzącego w konsekwencji do wniosku, że również
sprawy, w których przedmiotem sporu jest zmiana wysokości renty uzależnionej od
ustalenia stanu zdrowia (stopnia niezdolności do pracy), zmiana wysokości świad-
czenia uzależniona od ustalenia dodatkowych okresów składkowych (nieskładko-
wych) względnie przez ustalenie innego wskaźnika waloryzacyjnego lub wskaźnika
podstawy wymiaru świadczenia, są sprawami o ustalenie prawa i przepis art. 393 pkt
1 KPC nie ma w nich zastosowania. Stanowisko to jest odosobnione i Sąd Najwyższy
niejednokrotnie już prezentował odmienne (por. postanowienie z dnia 14 stycznia
1997 r., II UKN 51/96, OSNAPiUS 1997 nr 17, poz. 526, postanowienia jeszcze nie
publikowane: z dnia 25 września 1998 r., II UKN 226/98, z dnia 4 lutego 1999 r., II
UKN 453/98, z dnia 22 kwietnia 1999 r., II UKN 578/98). W uzasadnieniach tych pos-
tanowień Sąd Najwyższy uznał, że skoro przyznanie lub odmowa przyznania dodatku
pielęgnacyjnego nie mają wpływu na prawo do emerytury lub renty lecz na ich wyso-
kość, to spór o ten dodatek jest sporem o świadczenie w rozumieniu art. 393 pkt 1
KPC.

Dodatek pielęgnacyjny, stosownie do art. 21 ust. 1 pkt 2 oraz ust. 2 ustawy z
dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania
emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.),
przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, niezdolnej do samodzielnej
egzystencji (przed dniem 1 września 1997 r., jeżeli została zaliczona do I grupy inwa-
lidów). Gramatyczna wykładnia tego przepisu, w szczególności sformułowanie: "do
emerytury i renty" przysługuje dodatek pielęgnacyjny wskazuje, że dodatek ten nie
jest samoistnym świadczeniem z zakresu ubezpieczenia (zaopatrzenia) emerytalno-
rentowego bowiem nie przysługuje on osobom, które nie mają prawa do emerytury
lub renty. Jest więc przysługującym niektórym świadczeniobiorcom - z uwagi na ich
stan zdrowia lub wiek - zwiększeniem emerytury lub renty i stanowi część składową
tego świadczenia
Słusznie podkreślił Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu przedstawionego zagad-
nienia prawnego różnicę pomiędzy art. 82 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopa-
trzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), a
przepisami ustawy o rewaloryzacji w zakresie uregulowania wypłaty dodatku pielęg-
nacyjnego osobom, których emerytura lub renta podlega zawieszeniu. Na podstawie
art. 82 ustawy o z.e.p. zasadą było zawieszenie prawa do emerytury lub renty (a nie
tylko ich wypłaty) w razie zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy z wyjątkiem
emerytów lub rencistów uprawnionych do dodatku pielęgnacyjnego. Tym osobom
zawieszenie prawa było ograniczone do kwoty ,,stanowiącej równowartość tego do-
datku". To sformułowanie art. 82 ust. 2 ustawy o z.e.p. przekonuje, że ustawodawca
uznawał dodatek pielęgnacyjny za integralną część emerytury lub renty. Gdyby bo-
wiem przepis ten odnosił się do odrębnego, samoistnego świadczenia, to przepis ten
miałby inne brzmienie, a mianowicie: ,,W odniesieniu do emeryta lub rencisty upraw-
nionych do dodatku pielęgnacyjnego, zawieszenie, o którym mowa w ust. 1, ograni-
cza się do zawieszenia prawa do tego dodatku." Charakteru prawnego dodatku pie-
lęgnacyjnego nie zmieniły przepisy ustawy o rewaloryzacji, jednakże - w zakresie
omawianym - nie uwzględniono w niej odrębnego potraktowania osób uprawnionych
do tego dodatku w porównaniu z pozostałymi emerytami i rencistami. Stosownie do
jej przepisów przesłanką powodującą zawieszenie prawa do emerytury lub renty
względnie zmniejszenie ich wysokości nie jest już - w przeciwieństwie do ustawy o
z.e.p. - czasowy wymiar zatrudnienia lecz wysokość osiąganego wynagrodzenia lub
dochodu. Zdaniem składu orzekającego w sprawie, skoro ustawodawca regulując
szczegółowo w ustawie o rewaloryzacji zasady zawieszenia prawa do świadczeń
emerytalno-rentowych oraz zasady zmniejszenia ich wypłaty pominął uregulowanie z
art. 82 ust. 2 ustawy o z.e.p., to należy przyjąć, że pominięcie było zamierzone i
prawo do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy i renty rodzinnej wraz z
przysługującym dodatkiem pielęgnacyjnym ulegało zawieszeniu w razie spełnienia
przesłanek przewidzianych w art. 24 ustawy o rewaloryzacji.

Sąd Apelacyjny nie wyjaśnił w swym uzasadnieniu, jakie wątpliwości - w tym
zakresie - budzi zmiana dokonana w art. 24 ust. 5 ustawy o z.e.p. ustawą z dnia 28
czerwca 1996 r. (Dz. U. Nr 100, poz. 461), który określa przesłanki wydania orzecze-
nia o niezdolności do samodzielnej egzystencji, dlatego Sąd Najwyższy wykładnię
tego przepisu pozostawił poza swoimi rozważaniami.
Sąd Najwyższy zauważa, że stanowisko Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
oraz Prokuratora, że spór o dodatek pielęgnacyjny jest sporem o ustalenie prawa
wydaje się niekonsekwentne, skoro uzasadniając proponowaną treść uchwały
(zgodną z przyjętą przez Sąd Najwyższy) Zakład stwierdził, że dodatek ten jest ,,czę-
ścią składową świadczenia emerytalno-rentowego", a Prokurator podkreślił, że do-
datek ,,przysługuje do emerytury i renty, a więc wówczas, gdy świadczenia te są wy-
płacane." Gdyby bowiem prawo do dodatku pielęgnacyjnego było prawem do odręb-
nego świadczenia nie byłoby podstaw stosowania wobec tego dodatku przepisu art.
24 ustawy o rewaloryzacji, który jednoznacznie stanowi o zawieszeniu prawa do
emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy i renty rodzinnej.

Poza zakresem rozpatrywanego zagadnienia pozostaje ewentualne prawo
osoby, której prawo do emerytury lub renty uległo zawieszeniu, do pobierania zasiłku
pielęgnacyjnego na podstawie art. 14 ustawy z dnia 1 grudnia 1994 r. o zasiłkach
rodzinnych i pielęgnacyjnych (Dz. U. z 1995 r. Nr 4, poz. 17 ze zm.).

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.
========================================