Uchwała z dnia 12 kwietnia 2000 r.
III ZP 4/00


Przewodniczący: SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, w sprawie z wniosku ,,K." Spółki Cywilnej w Ł. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Ł. o wysokość składek, po rozpoznaniu na
posiedzeniu jawnym dnia 12 kwietnia 2000 r. zagadnienia prawnego przekazanego
przez Sąd Apelacyjny w Łodzi postanowieniem z dnia 21 grudnia 1999 r. [...] do rozs-
trzygnięcia w trybie art. 390 KPC


Czy pod pojęciem ekwiwalentu za niewykorzystane dni wolne od pracy, o któ-
rym mowa w § 7 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990
r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne,
zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z
ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm. -
w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 1997 r.) należy rozumieć pełny do-
chód pracownika uzyskany za pracę świadczoną w dni wolne od pracy, tj. normalne
wynagrodzenie wraz ze 100% dodatkiem za pracę w niedziele lub święta (art. 134
KP), czy też jedynie dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia przewidziany w art.
134 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy ?

podjął następująca uchwałę:


Pod pojęciem ekwiwalentu za niewykorzystane dni wolne od pracy, o
którym mowa w § 7 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycz-
nia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne, oraz rozliczania składek, świadczeń z ubezpieczenia społecznego
(jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm. - w brzmieniu obowią-
zującym do dnia 30 czerwca 1997 r. ) należy rozumieć dodatek w wysokości
100% wynagrodzenia, przewidziany w art. 134 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy.

U z a s a d n i e n i e


Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Ł. zobowiązał spółkę cywilną "K."
do odprowadzenia składki na ubezpieczenie społeczne od wypłaconego pracowni-
kom wynagrodzenia za pracę w dniach wolnych od pracy, z pominięciem tylko tej
jego części, która stanowi 100 % dodatek do tego wynagrodzenia. Powołując się na
przepis § 7 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w
sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgła-
szania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubez-
pieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.), or-
gan ubezpieczeń społecznych twierdził, że nieobjętym składką ekwiwalentem za
niewykorzystane dni wolne od pracy nie jest - jak utrzymywał ubezpieczony - pełne
wynagrodzenie za pracę w dniu wolnym, ale tylko ta jego część, która przysługuje w
zamian za rezygnację z przysługującego innego dnia wolnego.

W odwołaniu od decyzji z dnia 21 października 1998 r. spółka wnosiła o jej
zmianę, twierdząc, że wynagrodzenie za pracę w dniu wolnym, obliczane jak za
pracę w godzinach nadliczbowych, stanowi wyodrębniony rodzaj wynagrodzeń,
określanych zgodnie z przepisem art. 134 KP jako ekwiwalent, więc nie stanowi ono
w całości podstawy obliczenia składki na ubezpieczenie społeczne.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 4 kwietnia 1999 r. odwołanie uwzględnił. Sąd pierwszej instancji zmienił zaskar-
żoną decyzję, ustalając brak obowiązku opłacenia żądanych przez ZUS składek, al-
bowiem uznał, że użyte w § 7 ust. 1 pkt 3 cytowanego rozporządzenia określenie
"ekwiwalent" obejmuje niepodzielnie wynagrodzenie za pracę w dniu wolnym oraz
dodatek równy 100 % tego wynagrodzenia.

Rozpoznając apelację od tego wyroku, wniesioną przez Oddział Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, opartą na zarzucie naruszenia prawa materialnego przez
błędną wykładnię pojęcia "ekwiwalent", Sąd Apelacyjny w Łodzi powziął istotną wątp-
liwość w tej kwestii i przedstawił - w trybie art. 390 KPC - do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu zagadnienie prawne przytoczone w sentencji uchwały.

Sąd Apelacyjny wskazał w nim, że praca w niedziele, święta i inne dni od
pracy wolne wynagradzana jest jak praca w godzinach nadliczbowych następujących
po dwu jej godzinach, co oznacza, że przysługuje za nią oprócz normalnego wynag-
rodzenia dodatek równy temu wynagrodzeniu (art. 134 § 1 pkt 2 KP) i że jest opłaca-
na podwójnie. Sąd drugiej instancji wskazał, że przepisy prawa pracy nie posługują
się pojęciem ekwiwalentu za inny dzień wolny, a jego wykładnia w sferze prawa
ubezpieczeń społecznych dozwala na przyjęcie, że chodzi o równowartość pełnego
wynagrodzenia za pracę w wolnym dniu, a więc "wynagrodzenia stosownego" . Z
tego powodu Sąd skłaniał się do poglądu, że zwolniona od składki, jako ekwiwalent,
jest pełna płaca pracownika wykonującego pracę w dniu wolnym. Do postawienia
pytania skłoniła jednak Sąd Apelacyjny konstatacja, że zgodnie z treścią art. 134 § 2
KP pracownikowi nie przysługuje część tego wynagrodzenia, jeżeli nie skorzystał z
propozycji udzielenia mu innego dnia wolnego od pracy, i że w takim przypadku za
pracę w dniu świątecznym uzyskuje wynagrodzenie jak w innym dniu tygodnia. Przy-
puścił Sąd zatem, że zwolniony od składki może być tylko ten element uzupełniający,
czyli dodatek w wysokości 100 % wynagrodzenia.

Prokurator Generalny wniósł o udzielenie odpowiedzi zgodnej z interpretacją
pojęcia omawianego ekwiwalentu jako pełnego dochodu pracownika (wynagrodzenia
uzupełnionego 100 % dodatkiem) uzyskanego za pracę świadczoną w dniu wolnym.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Przedstawione zagadnienie dotyczy kwestii związanych z wyjątkowym - w
świetle przepisu art. 139 KP - regulowaniem w stosunkach między pracownikami i
pracodawcami zasad wykonywania pracy w dni od pracy wolne (niedziele, święta
oraz dodatkowe dni wolne od pracy). Chodzi o niezgodne z regułą art. 140 KP wy-
płacanie za pracę w tych dniach wynagrodzenia w miejsce udzielania innego dnia
wolnego, wynikające zwykle z inicjatywy pracowników, którzy - jeżeli skorzystają z
innego dnia wolnego - w przypadku przepracowania niedzieli, święta lub innego dnia
wolnego od pracy nie uzyskują za pracę w takim dniu, oprócz normalnego wynagro-
dzenia, dodatku w wysokości 100 % wynagrodzenia wynikającego z osobistego za-
szeregowania (art. 134 § 2 KP).

Na gruncie regulacji prawnej dotyczącej podstawy wymiaru składek na ubez-
pieczenie społeczne, w szczególności wyłączeń z obowiązku opłacania składki, istot-
ne jest, czy pracodawca korzystający z pracy swych pracowników w dniach usta-
wowo wolnych bez udzielenia innego dnia wolnego obowiązany jest do opłacania
składek od wypłaconego za tę pracę wynagrodzenia w całości, czy tylko od tej czę-
ści, którą można nazwać ekwiwalentem, o którym mowa w § 7 ust. 1 pkt 3 cytowane-
go rozporządzenia.

W tym miejscu konieczna jest uwaga, że omawiany przepis nie stanowi o wy-
nagrodzeniu za pracę w dniach wolnych, ale dotyczy ekwiwalentów za niewykorzys-
tany urlop wypoczynkowy. Należało wobec tego założyć, że Sąd drugiej instancji,
sugerując się stanowiskiem Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej wyrażonym w piś-
mie z dnia 28 lipca 1992 r., PP 024- 642/92, odnoszącym pojęcie ekwiwalentu, o któ-
rym mowa w przepisie § 7 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia do dodatku w wysokości 100
% wynagrodzenia za pracę w dni wolne, przyjął rozszerzającą interpretację tego po-
jęcia. Jest to interpretacja uprawniona nie tylko z tego względu, że uznał ją za obo-
wiązującą organ ubezpieczeń społecznych, ale również dlatego, że tak w przypadku
ekwiwalentu za niewykorzystany urlop, jak dodatku do wynagrodzenia za pracę w
dniu wolnym, chodzi o rezygnację - w zamian za wynagrodzenie - z wykorzystania
możliwości powstrzymania się od pracy i wypoczynku.

Skoro wynagrodzenia te są funkcjonalnie podobne, a ponadto regulowane
tymi samymi przepisami Kodeksu pracy, to przy rozstrzyganiu postawionego pytania
pomocne są poglądy Sądu Najwyższego wyrażone na tle sporów o składki od ekwi-
walentu za niewykorzystany urlop. Szczególnie ważne jest stwierdzenie, że o zwol-
nieniu od składki decyduje to, iż konkretne świadczenie pracodawcy nie stanowi wy-
nagrodzenia za pracę (por. wyrok z dnia 6 listopada 1998 r., III ZP 33/98, OSNAPiUS
1999 nr 23, poz. 761 oraz wyrok z dnia 17 kwietnia 1997 r., II UKN 96/97,
OSNAPiUS 1998 nr 3, poz. 98; uchwałę z dnia 2 czerwca 1995 r., II UZP 4/95,
OSNAPiUS 1995 nr 23, poz. 293; uchwałę z dnia 28 listopada 1997 r., III PZP 33/97,
OSNAPiUS 1998 nr 12, poz. 336; wyrok z dnia 3 października 1997 r., II UKN
283/97, OSNAPiUS 1998 nr 15, poz. 458 oraz wyrok z dnia 13 stycznia 1998 r., II
UKN 436/97, OSNAPiUS 1998 nr 24, poz. 718). Jest to pogląd dlatego istotny, że
wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w niedziele lub
święta składa się z dwu części - wynagrodzenia za pracę według stawki wynikającej
z osobistego zaszeregowania, a oprócz niego z dodatku w wysokości 100 % tego
wynagrodzenia (przysługującego tylko w razie rezygnacji z innego dnia wolnego), z
czego wynika, że dodatek ten nie jest wynagrodzeniem za pracę, lecz odpłatą za
rezygnację z przysługującego innego dnia wolnego.

Ta konstatacja rozstrzyga w zasadzie wystarczająco postawioną kwestię w
tym kierunku, że jakkolwiek nie należy odrzucać poglądu Sądu drugiej instancji o
ekwiwalentności słusznego (pełnego) wynagrodzenia, to dla ustalenia podstawy wy-
miaru składek na ubezpieczenie społeczne znaczenie tego określenia sprowadza się
wyłącznie do tej części wynagrodzenia, która nie stanowi ekwiwalentu za pracę, ale
stanowi ekwiwalent za rezygnację z możliwości jej niewykonywania. Zgodzić nato-
miast należy się w pełni z poglądem tego Sądu wyrażonym w kontekście regulacji
art. 134 § 1 pkt 2 oraz § 2 KP. Jeżeli bowiem pracownik oświadcza pracodawcy, że
zamierza skorzystać w zmian za pracę w dniu świątecznym z innego dnia wolnego,
to uzyskuje wynagrodzenie za pracę w takim dniu, jak w każdym innym dniu tygod-
nia, a wynagrodzenie z dodatkiem tylko wówczas, gdy z dnia wolnego rezygnuje.
Wobec tego ekwiwalentem za niewykorzystany dzień wolny jest tylko ten dodatek, i
tego dotyczy przepis § 7 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia, pomijający w swej treści objęte
ust. 1 tego paragrafu wygrodzenia.

Tak rozumiejąc omawiany przepis i kładąc nacisk na jego wyjątkowy charak-
ter, wykluczający interpretację rozszerzającą, Sąd Najwyższy w odpowiedzi na
przedstawione pytanie, uznając, że chodzi w nim o tę wartość, którą pracodawca
oferuje pracownikowi jako odpłatę za rezygnację z dnia wolnego od pracy, a nie wy-
nagrodzenie za pracę, udzielił odpowiedzi, jak w sentencji uchwały.
========================================