Uchwała z dnia 4 lutego 1999 r.
III ZP 38/98


Przewodniczący SSN: Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Teresa Romer, Stefania
Szymańska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, w sprawie z wniosku Witolda S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w S. o podstawę wymiaru emerytury, po rozpoznaniu na
posiedzeniu jawnym w dniu 4 lutego 1999 r. zagadnienia prawnego przekazanego
przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu postanowieniem z dnia 4 listopada 1998 r. [...] do
rozstrzygnięcia w trybie art. 390 KPC


Czy zwiększenie świadczenia określonego w art. 15 ust. 3 - 3b ustawy z dnia
17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania
emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) do-
licza się na podstawie art. 21 ust. 4 tej ustawy do wysokości przysługującej wniosko-
dawcy najniższej emerytury ?


podjął następującą uchwałę:


Zwiększenie świadczenia określonego w art. 15 ust. 3 - 3b ustawy z dnia
17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania
emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.)
dolicza się na podstawie art. 21 ust. 4 tej ustawy do wysokości przysługującej
najniższej emerytury.

U z a s a d n i e n i e


Przedstawione zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu fak-
tycznego:

Wnioskodawca Witold S. zgodnie z decyzją z dnia 6 lipca 1993 r. pobiera
emeryturę na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Do pobieranej
emerytury decyzją z dnia 23 lutego 1995 r. organ rentowy przyznał zwiększenie z
tytułu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników za 109 kwartałów - w
kwocie 52,86 zł oraz stwierdził, że wnioskodawca nadal będzie otrzymywał
świadczenie w minimalnej wysokości.

Po rozpoznaniu kolejnego wniosku o wysokość emerytury i przeliczenie pods-
tawy jej wymiaru, decyzją z dnia 5 czerwca 1997 r. organ rentowy wniosek ten zała-
twił odmownie.

Rozpoznając odwołanie od powyższej decyzji Sąd Wojewódzki wyrokiem z
dnia 29 stycznia 1997 r. zmienił zaskarżoną decyzję i nakazał Zakładowi Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziałowi w S. wypłacenie wnioskodawcy zwiększenia z tytułu
zbiegu okresów opłacanych składek na ubezpieczenie społeczne rolnicze z okresem
innego ubezpieczenia w pełnej wysokości przy przysługującej najniższej emeryturze
pracowniczej, poczynając od dnia 8 kwietnia 1997 r. W uzasadnieniu wyroku Sąd
stwierdził, że przyjęcie za podstawę wymiaru emerytury wnioskodawcy w uwzględ-
nieniu wniosku z dnia 4 czerwca 1993 r. wynagrodzenia z 4 kolejnych lat kalenda-
rzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 13 lat kalendarzowych, tj. z
lat 1983-1986 jest zgodne z art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 października 1991 r.
o rewaloryzacji emerytur i rent... (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.). Jednak stwierdził,
że organ rentowy błędnie interpretuje stosowanie art. 13 ust. 1 i art. 16 ust. 4 ustawy
o rewaloryzacji ,,przy zwiększeniu emerytury z tytułu zbiegu okresów opłacania skła-
dek na ubezpieczenie społeczne rolnicze na podstawie art. 15 przez dodanie art. 15
ust. 3a, ust. 3b i 3c".

W apelacji organ rentowy zarzucił naruszenie prawa materialnego przez
błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności art. 13 i art. 16
ustawy o rewaloryzacji przez przyjęcie, że stosowanie powyższych przepisów doty-
czy tylko świadczeń przyznawanych na podstawie przepisów wymienionych w art. 1
tej ustawy oraz wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania w cało-
ści.

Sąd Apelacyjny zaznaczył, iż przedstawiając zagadnienie prawne miał na
uwadze treść przepisów art. 15 ust. 3a i 3b ustawy o rewaloryzacji, które to przepisy
dają podstawę do przyznania emerytom i rencistom zwiększenia świadczenia za cały
okres opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Zwiększenie to organ
rentowy naliczył wnioskodawcy, lecz doliczył do ustalonej wysokości należnej mu
emerytury, a skoro emerytura ta po doliczeniu zwiększenia jest niższa niż wysokość
najniższej emerytury, uznał, że świadczenie przysługuje mu w najniższej wysokości.
Natomiast stanowisko Sądu Wojewódzkiego jest odmienne od stanowiska pozwane-
go organu rentowego.

Prawdą jest - wywiódł dalej Sąd Apelacyjny - że kwoty najniższych emerytur i
rent oblicza się bez uwzględnienia dodatków, o których mowa w art. 21 (zob. art. 16),
tj. dodatku pielęgnacyjnego, kombatanckiego i dla sierot zupełnych. Zwiększenie
świadczenia o kwotę odpowiadającą części składkowej emerytury lub renty rolniczej
obliczonej stosownie do przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników jest
niezależne od świadczenia pracowniczego i ma rekompensować ,,podwójne ubez-
pieczenie" i dlatego stanowi swego rodzaju odrębny składnik świadczenia, a jako
odrębny składnik świadczenia podlega doliczeniu do najniższej emerytury należnej
wnioskodawcy zgodnie z przepisami. Ustawodawca zamieszczając stwierdzenie w
art. 16 ust. 1 ustawy o rewaloryzacji, że kwoty najniższych emerytur i rent oblicza się
,,bez uwzględnienia dodatków, o których mowa w art. 21", miał niewątpliwie również
na uwadze zwiększenie świadczenia z art. 15 ust. 3-3b. W przepisie art. 21 ust. 4
ustawy o rewaloryzacji ustawodawca bowiem wyraźnie stwierdza, że do emerytur i
rent przysługujących na podstawie przepisów, o których mowa w art. 1, a więc w sy-
tuacji wnioskodawcy do najniższej emerytury, a nie - jak to interpretuje ZUS - przys-
ługuje także zwiększenie wymienione w art. 15 ust. 3-3b, jak to przyjął Sąd pierwszej
instancji w sentencji zaskarżonego wyroku. Praktyka stosowana przez pozwany
organ rentowy uzasadnia przedstawienie Sądowi Najwyższemu zagadnienia
prawnego, bowiem udzielenie odpowiedzi będzie miało wpływ na stosowanie
odpowiedniej praktyki w rozstrzyganiu analogicznych spraw.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Charakter zwiększenia świadczenia określonego w art. 15 ust. 3-3b ustawy z
dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji i cel wprowadzenia tego zwiększenia
zostały już wyjaśnione dokładnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Znalazło to
wyraz, między innymi, w uchwale z dnia 12 stycznia 1995 r., II UZP 24/94
(OSNAPiUS 1995 nr 9, poz. 21), w uzasadnieniu której przedstawiono wyczerpująco
kiedy i dlaczego został wprowadzony dodatek do emerytury i renty z tytułu podwój-
nego ubezpieczenia, tj. z tytułu podlegania równocześnie ubezpieczeniu pracowni-
czemu lub z tytułu innej działalności oraz z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego
oraz przejęcie funkcji tego dodatku przez zwiększenie świadczeń emerytalno-rento-
wych, określonego w art. 15 ust. 3-3b ustawy o rewaloryzacji. Wobec opublikowania
tej uchwały nie występuje potrzeba powtarzania podanej w niej argumentacji
prawnej. Podkreślenia jednakże wymaga, na co słusznie zwrócił uwagę Sąd
Apelacyjny w uzasadnieniu zagadnienia prawnego, iż zwiększenie świadczenia o
kwotę odpowiadającą części składkowej emerytury lub renty rolniczej obliczonej sto-
sownie do przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników, jest niezależne od
świadczenia pracowniczego i ma rekompensować ,,podwójne ubezpieczenie". Kon-
sekwencją tego stanowiska jest kolejne prawidłowe stwierdzenie Sądu Apelacyjnego,
że zwiększenie to stanowi sui generis odrębny składnik świadczenia, a jako taki
składnik podlega on doliczeniu do najniższej emerytury pracowniczej, należnej
zgodnie z przepisami. Sąd Najwyższy w całości podziela to stanowisko. W przeciw-
nym bowiem razie osoba, która podlegała równocześnie podwójnemu ubezpieczeniu,
tj. pracowniczemu lub z tytułu innej działalności oraz ubezpieczeniu społecznemu
rolników, opłacając z tego tytułu składki na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego
Rolników, nie miałaby żadnej rekompensaty, gdyż zwiększenie przewidziane w art.
15 ust. 3-3b ustawy o rewaloryzacji należne z tego tytułu, zostałoby wchłonięte przez
świadczenie emerytalno-rentowe przysługujące z zaopatrzenia emerytalnego pra-
cowników lub z innego ubezpieczenia społecznego, które z uwagi na niskie zarobki
lub dochody może być wypłacane tylko w najniższej wysokości. Uprawnione jest za-
tem stanowisko, że w takiej sytuacji należy najpierw obliczyć wysokość świadczenia
emerytalno-rentowego przysługującego z zaopatrzenia emerytalnego pracowników
lub innego systemu ubezpieczenia społecznego i w wypadku, gdy jest ono niższe od
świadczenia w najniższej wysokości ustalić jego wysokość na poziomie najniższego
świadczenia, a dopiero następnie doliczyć kwotę zwiększenia określonego w art. 15
ust. 3-3b ustawy o rewaloryzacji. Tylko bowiem w takiej sytuacji osoba, która z mocy
prawa podlegała równocześnie także ubezpieczeniu społecznemu rolników i opłacała
składki, odniesie odpowiednie korzyści. W przeciwnym razie zostałby zniweczony cel
zwiększenia określonego w art. 15 ust. 3-3b ustawy o rewaloryzacji, co byłoby
niezgodne z jego wykładnią funkcjonalną, a także z przepisem art. 21 ust. 4 tejże
ustawy i wręcz prowadziłoby do naruszenia tego ostatniego przepisu.

Dlatego też nie można przeciwko temu stanowisku skutecznie powoływać się
na brzmienie art. 15 ust. 5 ustawy o rewaloryzacji, gdyż jego dosłowne stosowanie
mogłoby doprowadzić do sytuacji, której nie można byłoby zaakceptować, a to z
uwagi na funkcje i cel omawianego zwiększenia. Nie ma podstawy do przypisania
prawodawcy zamiaru pozbawienia tego zwiększenia, stanowiącego w istocie rekom-
pensatę za opłacanie składek na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników,
takich osób, które osiągały z tytułu równoczesnego zatrudnienia lub innej działalności
niskie zarobki lub dochody. Byłyby one bowiem postawione w niekorzystnej sytuacji
w porównaniu z osobami, które z tytułu równoczesnej pozarolniczej działalności
osiągały zarobki lub dochody uprawniające je co najmniej do świadczeń emerytalno-
rentowych w najniższej wysokości. Stanowiłoby to naruszenia zasady równości wo-
bec prawa.

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, odpowiadając wprost na przeds-
tawione zagadnienie prawne, podjął uchwałę o treści przytoczonej w sentencji.
========================================