Uchwała SN - III ZP 38/00
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:III ZP 38/00
Typ:Uchwała SN
Opis:Prawo Pracy i Prawo Socjalne 2001/10/56
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/19/468
Orzecznictwo Sądów Polskich 2002/10/132
Data wydania:2001-02-13

Wyrok z dnia 13 lutego 2001 r.
III ZP 38/00

Przepis art. 711 § 6 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. Prawo o ustroju są-
dów powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) nie
stanowił przeszkody do nabycia przez nauczyciela akademickiego prawa do
emerytury z tytułu pracy na uczelni, niezależnie od pobierania uposażenia sę-
dziego w stanie spoczynku.


Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Beata Gudowska
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczy-
ka, sprawy z wniosku Leona C.-T. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w C. o prawo do emerytury, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia
13 lutego 2001 r. apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w C. od wy-
roku Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 22 grudnia 1999 r. [...]


o d d a l i ł apelację.

U z a s a d n i e n i e

Leon C.-T., po spełnieniu warunków przewidzianych w art. 27 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.), zwrócił się do Oddziału Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych w C. o przyznanie emerytury z tytułu wieloletniego ubezpieczenia jako
uniwersytecki pracownik naukowy. Organ rentowy odmówił mu prawa do tego świad-
czenia, tłumacząc odmowę kolizją zachodzącą między prawem do emerytury a po-
bieraniem przez wnioskodawcę uposażenia, należnego sędziemu w stanie spoczyn-
ku na podstawie art. 711 § 6 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju są-
dów powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.).

Sąd Okręgowy w Krakowie uwzględnił odwołanie i wyrokiem z dnia 22 grudnia
1999 r. przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury, uznawszy za niewątpliwe
spełnienie przez niego wszystkich warunków ustawowych do tego świadczenia. Sąd
pierwszej instancji przyjął, że powołany przez organ rentowy przepis dotyczy wyłą-
czenia prawa do świadczeń ubezpieczeniowych należnych tylko z tytułu wykonywa-
nia pracy sędziowskiej, który nie może pozbawiać nauczyciela akademickiego prawa
do emerytury z tytułu jego zatrudnienia.

Przy rozpatrywaniu apelacji, w której Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych konsekwentnie twierdził, że przepis art. 711 § 6 prawa o u.s.p. wyłącza możli-
wość przyznania i wypłaty emerytury z ubezpieczenia społecznego z zachowaniem
prawa do pobierania uposażenia sędziego w stanie spoczynku, Sąd Apelacyjny po-
wziął przedstawioną w skierowanym do Sądu Najwyższego zagadnieniu prawnym
poważną wątpliwość:

"czy sędzia w stanie spoczynku, otrzymujący uposażenie przewidziane w art.
711 § 2 prawa o u.s.p. z tytułu wykonywania pracy sędziego w wymiarze połowy
etatu, jest uprawniony do pobierania równocześnie emerytury pracowniczej z tytułu
zatrudnienia wykonywanego poza służbą sędziowską ?".

Sąd drugiej instancji podniósł, że przyznanie wnioskodawcy emerytury pra-
cowniczej - wobec spełnienia ustawowych warunków do emerytury - nie budzi za-
strzeżeń, w związku z czym orzeczenie Sądu Okręgowego jest prawidłowe. Wypo-
wiedział również pogląd, że sędzia pobierający uposażenie po przejściu w stan spo-
czynku nie może być pozbawiony prawa do świadczenia nabytego z tytułu wykony-
wania pracy nauczyciela akademickiego.

Sąd Najwyższy przejął sprawę do rozpoznania i ustalił, że Leon C.-T. przez 53
lata i 11 dni (okresów składkowych i nieskładkowych) był ubezpieczonym pracowni-
kiem, ostatnio profesorem prawa Uniwersytetu Ś., a w okresie od dnia 1 października
1990 r. do dnia 11 maja 1998 r. sędzią Sądu Apelacyjnego w K. Z dniem 12 maja
1998 r., po ukończeniu 65 lat, przeszedł w stan spoczynku, zachowując prawo do
części uposażenia (okoliczności bezsporne).


Następnie Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kluczem do rozsądzenia sporu prawnego, jaki powstał między stronami w ni-
niejszej sprawie, jest wykładnia przepisu art. 711 § 6 - wprowadzonego do prawa o
u.s.p. nowelą z dnia 28 sierpnia 1997 r. (Dz.U. Nr 124, poz. 782) - stanowiącego, że
przejście sędziego w stan spoczynku powoduje utratę prawa do emerytury lub renty
z ubezpieczenia społecznego. Organ rentowy dopatrywał się w tym przepisie warun-
ku powodującego utratę lub wyłączającego nabycie prawa do emerytury lub renty,
mimo spełnienia wymagań stawianych w prawie ubezpieczenia społecznego, zgod-
nie z twierdzeniem, że "emerytura z ubezpieczenia społecznego przysługuje, jeżeli
ubezpieczony nie jest uprawniony do pobierania uposażenia w stanie spoczynku",
natomiast wnioskodawca, a także Sądy meriti, traktowały ten przepis jako regułę
wyłączającą prawo tylko do tych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, które
zostały zastąpione uposażeniem w stanie spoczynku. W ocenie Sądów, "nie przysłu-
gują tylko te świadczenia z ubezpieczenia społecznego, w miejsce których osoba do
nich uprawniona uzyskuje uposażenie w stanie spoczynku".

Prawidłowa wykładnia omawianego przepisu wymaga odniesienia się do jego
funkcji, a zwłaszcza kontekstu i czasu, w którym został wprowadzony do porządku
prawnego. Należy więc przede wszystkim zważyć, że przepis ten uchwalony został w
związku z narzuconą przepisem art. 180 Konstytucji RP zmianą sytuacji prawnej sę-
dziów, kończących aktywne pełnienie funkcji. W związku z tą zmianą zabezpieczenie
emerytalne, któremu sędziowie podlegali jako pracownicy, zostało zastąpione sta-
nem spoczynku, gwarantującym prawo do uposażenia, nie wynikające jednak - jak w
wypadku zabezpieczenia społecznego - ze spełnienia ryzyka ubezpieczeniowego,
lecz z realizacji konstytucyjnego obowiązku zachowania wysokiego statusu sędziego,
którego miernikiem jest między innymi uposażenie stosowne do godności sprawo-
wanego urzędu. Tym samym sędziowie znaleźli się w sferze świadczeń Skarbu Pań-
stwa, w której pozostawali w okresie międzywojennym i do czasu wejścia w życie
dekretu o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym z dnia 25 czerwca 1954 r. (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1956 r. Nr 43, poz. 200), sytuującego ich w powszechnym sys-
temie emerytalnym pracowników - choć na innych zasadach - niż określone ustawą z
dnia 11 grudnia 1923 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy państwowych i
zawodowych wojskowych (Dz.U. z 1924 r. Nr 6, poz. 46 ze zm.) w związku z art. 108
-111 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 lutego 1928 r. -
Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 12, poz. 93 ze zm.). W okresie II
Rzeczypospolitej sędziowie czerpali swe prawo do emerytury z systemu zabezpie-
czenia społecznego, w którym świadczenia były wypłacane z wydzielonej części bu-
dżetu, a nie - jak w modelu ubezpieczenia społecznego - z funduszu pochodzącego
ze składek. Należy zaznaczyć, że emerytury sędziowskie nie utraciły charakteru
świadczeń zabezpieczeniowych również po zmianie ustawy z dnia 11 grudnia 1923
r., dokonanej rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 paź-
dziernika 1933 r. (Dz.U. Nr 86, poz. 668), polegającej na wprowadzeniu zasady uisz-
czania z funduszy państwowych składek do Państwowego Zakładu Emerytalnego.

Ustawą z dnia 28 sierpnia 1997 r. - ze skutkiem od dnia 1 stycznia 1998 r. -
wyłączono sędziów z systemu powszechnego zaopatrzenia społecznego pracowni-
ków i ich rodzin, w związku z czym nie nabywają prawa do świadczeń z tytułu ubez-
pieczenia ani zabezpieczenia; w stanie spoczynku pobierają uposażenie (część wy-
nagrodzenia) z budżetu państwa, za pośrednictwem jednostek organizacyjnych, w
których ostatnio otrzymywali wynagrodzenie (por. rozporządzenie Ministra Sprawie-
dliwości z dnia 16 października 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu usta-
lania i wypłacania uposażeń oraz uposażeń rodzinnych sędziom i prokuratorom w
stanie spoczynku oraz członkom ich rodzin - Dz.U. Nr 130, poz. 869). W związku z
tym, od dnia 1 stycznia 1998 r. od wynagrodzenia sędziów nie odprowadza się skła-
dek na ubezpieczenie społeczne (art. 781 § 1 prawa o u.s.p.).

Przedstawione zmiany oraz ich historyczne uwarunkowania nakazują trakto-
wanie analizowanego przepisu art. 711 § 6 prawa o u.s.p. przede wszystkim jako
normy kolizyjnej, prowadzącej do wyeliminowania możliwości realizacji przez sę-
dziów prawa do świadczeń emerytalnych, nabytego w związku z wieloletnim pozo-
stawaniem w systemie ubezpieczenia społecznego pracowników. Celem tej normy, w
związku z uzyskaniem przez sędziów prawa do uposażenia w stanie spoczynku, było
także rozliczenie opłaconych przez nich składek na ubezpieczenie społeczne, przy
czym cel ten, co oczywiste, nie obejmował - i nie mógł obejmować - rozliczenia skła-
dek opłacanych z innego tytułu niż zatrudnienie na stanowisku sędziego.

Ustawodawcy, lokującemu omawiany przepis poza systemem zabezpieczenia
społecznego, nie można także przypisywać zamiaru potraktowania uposażenia wy-
płacanego sędziom w stanie spoczynku jako odpłaty za składki wpłacone do fundu-
szu ubezpieczeń społecznych zaspokajającej utratę praw emerytalnych z ubezpie-
czenia społecznego, bez względu na tytuł ich powstania. Taki zamiar ustawodawcy,
równoznaczny z ustanowieniem reguły inferencyjnej, określającej treść stosunków
prawnych powstałych pod rządem dawnej ustawy, musiałby być uznany za prowa-
dzący do kolizji z zasadą ochrony praw (ekspektatyw praw) słusznie nabytych. W
odniesieniu do prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, przysługującego
w zamian za składkę wniesioną do funduszu ubezpieczeniowego, kolizja ta byłyby
szczególnie jaskrawa. Tak więc wykładnia przepisu art. 711 § 6 prawa o u.s.p. musi
być oparta na założeniu, że ustawodawca, działając w granicach zasad konstytucyj-
nych, w szczególności w granicach zasady ochrony praw nabytych, związanej z za-
sadami państwa prawnego oraz pewności prawa i zaufania obywateli do państwa i
stanowionego przez nie prawa, mógł cofnąć nabyte prawa emerytalne wynikające z
odmiennego niż obowiązujące przed dniem 1 stycznia 1998 r. uregulowania prawnej
sytuacji sędziów w stanie nieczynnym, natomiast nie mógł, działając z poszanowa-
niem tych zasad, uchylić nabytego prawa do świadczeń emerytalnych z tytułu innego
zatrudnienia niż pełnienie funkcji sędziego. Przyjęcie odmiennego, prezentowanego
przez organ ubezpieczeń społecznych, pojmowania omawianego przepisu, prowa-
dziłoby do zaakceptowania odjęcia przez ustawodawcę nabytego prawa do świad-
czeń bez żadnej rekompensaty, co w świetle poczynionych uwag jest niedopuszczal-
ne, niezależnie od faktu, że - co już podnoszono - uposażenie sędziego w stanie
spoczynku nie stanowi ekwiwalentu składek wpłaconych do funduszu ubezpieczeń
społecznych.

W konsekwencji stwierdzenia, że sędzia pobierający uposażenie w stanie
spoczynku utracił uprawnienie tylko do tych świadczeń z ubezpieczenia społecznego,
które nabył w związku z pełnieniem funkcji sędziego, należy przyjąć dopuszczalność
równoległego (jednoczesnego) istnienia prawa do uposażenia sędziowskiego oraz
prawa do emerytury z tytułu innej pracy, nabytego po spełnieniu warunków przewi-
dzianych w art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.); w świetle prze-
prowadzonego wywodu jest oczywiste, że przepis art. 711 § 6 prawa o u.s.p. nie stoi
nabyciu tego prawa na przeszkodzie.

Na uboczu - zważywszy, że skutki równoległego istnienia prawa do emerytury
i renty oraz uposażenia sędziego nie były przedmiotem decyzji organu rentowego, a
więc nie zostały objęte niniejszą sprawą - należy zauważyć, iż zbieg praw do świad-
czeń, prowadzący do ograniczenia ich wypłaty, został przewidziany przez ustawo-
dawcę jedynie w odniesieniu do uposażenia sędziego w stanie spoczynku i renty in-
walidy wojennego oraz renty z tytułu wypadku przy pracy. Z kolei, w zakresie świad-
czeń emerytalnych, zbieg dotyczy tylko uposażenia rodzinnego przysługującego
wraz z prawem do emerytury lub renty (por. art. 782 prawa o u.s.p., a także przepisy
art. 54 ust. 3a ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i
wojskowych oraz ich rodzin - jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 13, poz. 68 oraz art.
24 ust. 2a ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach pieniężnych z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych - jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30,
poz. 144, po zmianach wprowadzonych art. 146 pkt 6, lit. b, art. 148 pkt 4 lit. a oraz
art. 152 pkt 3 ustawy z dnia 29 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych - Dz.U. Nr 162, poz.1118).

Z tych wszystkich względów uznano apelację za bezzasadną, co doprowadziło
do jej oddalenia (art. 385 KPC).
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] III ZP 34/01   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/23/561 Wokanda 2003/1/22 Rejent 2003/1/170
2002-03-12 
[IA] III ZP 33/01   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/17/403
2002-04-24 
[IA] III ZP 32/01   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/10/229 Orzecznictwo Sądów Gospodarczych 2002/9/80 Służba Pracownicza 2003/12/23
2002-01-10 
[IA] III ZP 31/01   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/12/284 Wokanda 2002/9/19 Służba Pracownicza 2004/1/13-15
2002-01-08 
[IA] III ZP 30/01   Uchwała siedmiu sędziów SN
Prawo Pracy 2002/4/33 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/10/243 Orzecznictwo Sądów Gospodarczych 2002/10/86
2002-02-13 
  • Adres publikacyjny: