Uchwała z dnia 28 listopada 1997 r.
III ZP 33/97


Przewodniczący SSN: Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Zbigniew
Myszka, Stefania Szymańska.


Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniewskiego,
w sprawie z wniosku Komornika Sądu Rejonowego III Rewiru w B. i Komornika Sądu
Rejonowego IV Rewiru w B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
B. o składkę ubezpieczeniową, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 28 listopada
1997 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku postanowieniem z dnia 14 sierpnia 1997 r. [...] do
rozstrzygnięcia w trybie art. 390 KPC.


Czy wypłacone nagrody pracownikom Komornika Sądu Rejonowego z ryczałtu
kancelaryjnego pobieranego zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 24
kwietnia 1991 r. w sprawie taksy za czynności komorników (Dz. U. Nr 62 poz. 264) z okazji
Dnia Kobiet (8.III.), 3 maja, 15 sierpnia, 11 listopada, Bożego Narodzenia, Wielkanocy i
Nowego Roku są nagrodami okolicznościowymi o jakich mowa w § 7 ust. 1 pkt. 7
rozporządzenia Rady Ministrów z 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz
rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. z 1993 r. nr 68 poz. 330
ze zm.) w brzmieniu przed zmianą rozporządzenia Rady Ministrów z 25 lutego 1997 r. (Dz.
U. nr 20 poz. 107) ?


p o d j ą ł następującą uchwałę:


Nagrody wypłacone pracownikom komornika z części ryczałtu kancelaryjnego, o
którym stanowi przepis § 47 ust. 2 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31
stycznia 1990 r. w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i organizacji kancelarii
komorniczych oraz ich systemu finansowo-księgowego (Dz. Urz. Ministerstwa
Sprawiedliwości nr 2, poz. 9 ze zmianą w Dz. Urz. Ministerstwa Sprawiedliwości z 1991
r., nr 6, poz. 30) z okazji uroczystych dni ustanowionych przez pracodawcę były
nagrodami okolicznościowymi o jakich stanowił przepis § 7 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz
rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz. U. z
1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 1997 r.

U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. decyzjami z dnia 2 i 7 października
1996 r. zobowiązał komorników Sądu Rejonowego w B. III i IV rewiru do zapłaty, między
innymi, nie uiszczonych składek na ubezpieczenie społeczne wraz z odsetkami za zwłokę, po
ustaleniu w wyniku przeprowadzonej kontroli, że nie zostały odprowadzone składki od
wypłaconych w latach 1992-1996 nagród z okazji : Dnia Kobiet, 1 maja, 15 sierpnia, 11
listopada, Bożego Narodzenia i Nowego Roku. Zdaniem organu rentowego, wypłacone
nagrody nie miały charakteru "nagród okolicznościowych wypłacanych w związku z
uroczystym dniem", gdyż nie były związane z uroczystym dniem zakładu pracy, zawodem
lub związane z uprawnieniami pracowników w sferze praw honorowych i dlatego nie mogły
podlegać wyłączeniu z podstawy wymiaru składek na zasadzie § 7 ust. 1 pkt. 7
rozporządzenia Rady Ministrów z 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne...(jednolity tekst: Dz.U.z 1993 r. Nr 68, poz.
330 ze zm.), zwanego dalej rozporządzeniem.

W odwołaniach od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w B.,
komornicy Sądu Rejonowego w B. wnosili o zmianę zaskarżonych decyzji i ustalenie, że nie
mają obowiązku opłacania składek od nagród okolicznościowych wypłaconych w latach
1992-1993. Odwołujący kwestionowali interpretację przez organ rentowy pojęcia "nagrody
okolicznościowej w związku z uroczystym dniem" w rozumieniu § 7 ust. 1 pkt. 7
rozporządzenia. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku
wyrokami z 21 maja 1997 r. [...] oraz 25 marca 1997 r. [...] zmienił zaskarżone decyzje
ustalając, że komornicy nie są obowiązani do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne
od nagród wypłaconych z okazji 3 maja i 11 listopada oraz odsetek od nagród wypłaconych z
okazji 8 marca 1994 r. i 1995 r. W pozostałym zakresie odwołania zostały oddalone. Z
ustaleń obu składów rozpoznających sprawy wynika, że w związku z nieprecyzyjnym i
nieokreślonym pojęciem "uroczystego dnia" i "sfery praw honorowych" w § 7 ust. 1 pkt. 7
rozporządzenia - pojęcia te należy interpretować ściśle, co nie oznacza, że należy je
ograniczać jedynie do uroczystego dnia zakładu pracy, związanego z zawodem lub
uprawnieniami pracowników w sferze praw honorowych. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, w
przepisie tym chodzi o dni uroczyste dla całego społeczeństwa, narodu "mające charakter
świąt niezwykle podniosłych o ogromnym znaczeniu historycznym". Charakter taki mają
jedynie święta 3 maja i 11 listopada i dlatego też nagrody wypłacone z okazji tych dni należy
wyłączyć z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. W związku z tym, że
poprzednia kontrola ZUS w 1992 r. nie zakwestionowała nieopłacenia składek od wypłat
nagród z okazji Dnia Kobiet - zdaniem Sądu - bezpodstawne jest obecnie obciążanie
wnioskodawcy odsetkami za zwłokę w opłaceniu składek z tytułu tych wypłat.

W pozostałej części, zdaniem obu składów orzekających, odwołania podlegały
oddaleniu jako, że pozostałe święta, z okazji których były wypłacane nagrody, mimo że są
obchodzone przez większość społeczeństwa, nie mają aż tak podniosłego charakteru i dlatego
nie można ich zaliczyć do "uroczystych dni" w rozumieniu § 7 ust. 1 pkt 7 powołanego
rozporządzenia.

Od powyższych wyroków apelację złożyły obie strony wnosząc o ich zmianę w części
dla nich niekorzystnej. Zarówno komornicy Sądu Rejonowego, jak i Zakład Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w B., zaskarżonym wyrokom zarzucali naruszenie § 7 ust. 1 pkt. 7
powołanego rozporządzenia w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek... poprzez
błędną interpretację pojęcia "uroczysty dzień".

Rozpoznając te apelacje Sąd Apelacyjny w Białymstoku stwierdził, że w sprawie
powstało zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, przytoczone w sentencji
uchwały i dlatego na zasadzie art. 390 § 1 w związku z art. 393 pkt. 5 KPC postanowił
przedstawić to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.


Rozstrzygając przedstawione zagadnienie Sąd Najwyższy wziął pod uwagę co
następuje:


Zgodnie z przepisem § 7 ust. 1 omawianego rozporządzenia w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 1 lipca 1997 r. "podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne pracowników stanowi dochód w gotówce i w naturze z tytułu wykonywania pracy
w ramach stosunku pracy" z wyjątkiem, między innymi, "nagród okolicznościowych
wypłacanych w związku z uroczystym dniem lub też należących do sfery praw honorowych
(pkt 7)". Słusznie podkreślił Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu swego postanowienia, że
przepis ten jest nieprecyzyjny i jego interpretacja mogła nasuwać wiele wątpliwości . Organ
rentowy w swej praktyce ograniczył pojęcie "uroczysty dzień" do dnia związanego z danym
zakładem pracy lub zawodem. Zdaniem Sądu Apelacyjnego orzekającego w niniejszej
sprawie, interpretacja zwężająca nie znajduje podstawy prawnej. W szczególności wypłacane
pracownikom świadczenia z okazji uroczystych dni zakładu pracy, jak tradycyjne
"barbórkowe", wyłączone były z podstawy wymiaru składek na podstawie § 7 ust. 1 pkt 6
tegoż rozporządzenia. Wprawdzie wyłączenia te wymagały, aby podstawą wypłaty świad-
czeń były przepisy szczególne (karty branżowe), ale mimo to bezcelowe byłoby w tych
dwóch sytuacjach stosować takie same wyłączenia: w pkt 6 wypłaty z okazji uroczystych dni
zakładu wynikające z przepisów szczegółowych, a w pkt 7 - wypłaty z okazji uroczystych dni
zakładu nie wynikające z żadnych przepisów.

Sąd Najwyższy podziela ten pogląd, jak również stanowisko Sądu Apelacyjnego, że
"(...) skoro w przedmiotowym przepisie brak jest jakiegokolwiek sprecyzowania
"uroczystego dnia" to decyzja w tym przedmiocie została pozostawiona pracodawcom
dokonującym wypłat pracownikom. Pracodawcy w ramach samodzielnej gospodarki
finansowej uprawnieni byli do decyzji, jakim świadczeniom pracowniczym nadać charakter
nagród okolicznościowych w związku z uroczystym dniem. Oczywiste jest, że "uroczysty
dzień" nie mógł być zwykłym dniem, ale nic nie stało na przeszkodzie, aby było to święto o
charakterze państwowym (3 maja, 11 listopada, 15 sierpnia) międzynarodowym ( 8 marca),
czy też większe święta religijne (Boże Narodzenie, Nowy Rok, Wielkanoc)".

Prawidłowo też Sąd Apelacyjny uznał, że sporne nagrody, określone jako nagrody z
okazji "uroczystego dnia", były wypłacane z 20 procentowej części ryczałtu kancelaryjnego,
która - zgodnie z przepisem § 47 ust. 2 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 27
września 1991 r. zmieniającego zarządzenie w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i
organizacji kancelarii komorniczych oraz ich systemu finansowo-księgowego (Dz. Urz. Min.
Sprawiedliwości Nr 6, poz. 30) - nie wymaga udokumentowania poniesionych wydatków.
Płace personelu kancelarii komornika oraz składki na ubezpieczenie społeczne należne od
wynagrodzeń pracowników w myśl § 41 ust. 1 powołanego zarządzenia, komornik pokrywa
ze środków finansowych do wysokości 80% ryczałtu kancelaryjnego i ta część wydatków
musi być udokumentowana.

Sąd Najwyższy podziela pogląd Sądu Apelacyjnego, że w okresie przed zmianą
przepisu § 7 rozporządzenia, dokonaną rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 25 lutego
1997 r. (Dz. U. Nr 20, poz. 107), która weszła w życie z dniem 1 lipca 1997 r., nie było
przeszkód prawnych, by komornicy - jako pracodawcy samodzielnie uznawali za "uroczyste
dni" w rozumieniu przepisu § 7 pkt 7 ust. 1 rozporządzenia, dni nie związane z zakładem
pracy lub zawodem, lecz będące świętami państwowymi, międzynarodowymi lub
religijnymi. Podkreślić należy, że oficjalnie obchodzone "uroczyste dni" nie obejmowały
ogółu pracowników, lecz tylko niektóre branże i zawody. Praktyka stosowana przez organy
rentowe, że nagrody wypłacane w związku z uroczystym dniem nie są wliczane do podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne tylko wówczas, gdy są to dni związane z
zakładem pracy lub zawodem, prowadziła więc do dyskryminacji znacznej części
pracowników. Takiej interpretacji przepisu, sprzecznej z konstytucyjną zasadą równości
wobec prawa wszystkich obywateli, Sąd Najwyższy nie akceptuje.

Skład orzekający w niniejszej sprawie uważa, że skoro przepis omawianego § 7 ust. 1
pkt 7, ani też żaden inny przepis rozporządzenia, nie określiły zasad przyznawania nagród
okolicznościowych, ani nie wprowadziły zakazu wypłacenia ich według uznania pracodawcy,
to takie nagrody przyznane przez pracodawcę i wypłacone z funduszu przeznaczonego na
inne cele niż wynagrodzenia pracowników i składki na ich ubezpieczenie podlegają -
stosownie do tego przepisu - wyłączeniu z podstawy składek na ubezpieczenie społeczne
pracowników.

Sąd Najwyższy zauważa, że podjęta w niniejszej sprawie uchwała jest kontynuacją
wykładni przepisu § 7 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia dokonanej, w innym nieco aspekcie, w
uchwale Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 1995 r., II UZP 4/95 (OSNAPiUS 1995 Nr 23
poz. 293), powołanej w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia oraz w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 3 października 1997 r., II UKN 283/97 (dotychczas niepublikowanego).

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.
========================================