Uchwała z dnia 11 marca 1998 r.
III ZP 3/98


Przewodniczący SSN: Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski
(sprawozdawca), Roman Kuczyński.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra
Wiśniewskiego, w sprawie z powództwa Heleny D. przeciwko U.-E. Ochronie Środo-
wiska - Technice Spółce z o.o. w K.K. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu
jawnym dnia 11 marca 1998 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wo-
jewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu postanowieniem z dnia 18
grudnia 1997 r. [...] - do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 KPC

Czy warunki pracy i płacy wynikające z normatywnych uregulowań szczegól-
nych stanowią składnik warunków indywidualnych umów o pracę, a w związku z tym,
czy są one wiążące dla nowego pracodawcy w stosunku do pracowników przyjętych
w trybie art. 231 § 2 KPC (przed nowelizacją) ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:


Uprawnienie do rocznej nagrody z zakładowego funduszu nagród
przysługujące na podstawie przepisów ustawy z dnia 10 lipca 1985r. o rocz-
nych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach
organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi (Dz. U. Nr 32,
poz. 141 ze zm.) stanowi element treści stosunku pracy pracowników zakładu
pracy przejętego w trybie art. 231 KP i wiąże nowego pracodawcę do czasu
zmiany treści tego stosunku.

U z a s a d n i e n i e


Przedmiotowe zagadnienie prawne wyłoniło się w następujących okolicznoś-
ciach faktycznych:

Powódka Helena D. w pozwie skierowanym przeciwko ,,U.-E." Ochrona Śro-
dowiska - Technika Spółka z o.o. w K.-K. domagała się zasądzenia nagrody z zakła-
dowego funduszu nagród za styczeń i luty 1996 r. wraz z ustawowymi odsetkami od
dnia 1 kwietnia 1997 r. W uzasadnieniu tego żądania podniosła, że pozwana spółka
jest na podstawie art. 231 KP prawnym następcą Zakładu Gospodarki Komunalnej w
N., dlatego powinna wobec przejętych pracowników stosować obowiązujący w tym
Zakładzie regulamin wypłaty rocznych nagród ze wspomnianego funduszu. Pozwana
domagała się natomiast oddalenia powództwa, twierdząc, że doszło wprawdzie do
przejęcia przez nią pracowników Zakładu Gospodarki Komunalnej w N. z zachowa-
niem dotychczasowych warunków umów o pracę przez okres 15 miesięcy od dnia
zawarcia umowy o przekazaniu funkcji i sprzedaży tego Zakładu, lecz rzeczone wa-
runki nie obejmowały świadczeń wynikających z aktów normatywnych obowiązują-
cych jedynie kategorię pracodawców, do której należał przejęty Zakład. Świadcze-
niem takim jest nagroda określona w ustawie z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych na-
grodach z zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach organizacyj-
nych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi (Dz. U. Nr 32, poz. 141 ze zm.),
na której przepisach opierał się regulamin powoływany przez powódkę.

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Opolu wyrokiem z dnia 23 września 1997 r. [...],
zasądził od pozwanej Spółki na rzecz powódki kwotę 122,40 zł z ustawowymi odset-
kami od dnia 1 maja 1997 r. i nadała wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności.
W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Pracy, powołując się na przepis art. 231 KP i
orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące jego wykładni w odniesieniu do sytuacji
obowiązywania w przejmowanym zakładzie pracy zakładowego systemu wy-
nagradzania, wyraził pogląd, że w razie tego typu przekształceń podmiotowych
wszystkie elementy treści stosunku pracy wiążą nowego pracodawcę aż do czasu ich
ewentualnej zmiany za zgodą pracownika lub w trybie wypowiedzenia zmieniającego.

W trakcie rozpoznawania apelacji pozwanej Spółki, Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu uznał, że kluczowe znaczenie dla sprawy
ma zagadnienie prawne: ,,czy warunki pracy i płacy wynikające z normatywnych ure-
gulowań szczególnych stanowią składnik indywidualnych umów o pracę, a w związku
z tym, czy są one wiążące dla nowego pracodawcy w stosunku do pracowników
przejętych w trybie art. 231 § 2 KP (przed nowelizacją)" i zagadnienie to posta-
nowieniem z dnia 18 grudnia 1997 r. [...] przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozs-
trzygnięcia w trybie art. 390 § 1 KPC. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Wo-
jewódzki stwierdził, że przytoczona kwestia może być rozwiązana w dwojaki sposób.
Pierwsza koncepcja, szeroko ujmująca zakres odniesienia art. 231 § 2 KP (przed no-
welizacją), dopuszczałaby w zakładzie przejmującym dotychczasowy zakład stoso-
wanie uregulowań ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach, jeżeli regu-
lacje te za pośrednictwem obowiązujących u danego pracodawcy regulaminów we-
szły do treści indywidualnych warunków pracy poszczególnych pracowników. Za ta-
kim stanowiskiem przemawiają dotychczasowe orzecznictwo oraz literatura prawa
pracy, które opowiadały się za maksymalnie szerokim pojmowaniem znaczenia art.
231 § 2 KP dla stosunków pracy.

Możliwa jest jednak obrona tezy zasadniczo przeciwnej i do niej właśnie skła-
nia się Sąd Wojewódzki podkreślając, że Sąd Najwyższy nie wyraził nigdy wyraź-
nego stanowiska w sprawie przejmowania przez nowego pracodawcę indywidual-
nych warunków umowy wynikających z przepisów prawa pracy ,,obowiązujących wy-
łącznie w zakładzie przejmowanym". Dotyczy to również wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 15 czerwca 1993 r., I PRN 63/93, którego teza głosi, że pracodawcę przejmu-
jącego na zasadzie art. 231 § 2 KP inny zakład pracy wiążą warunki indywidualnych
umów o pracę wynikające z zakładowego systemu wynagradzania obowiązującego w
przejmowanym zakładzie. Cytowana teza nie odnosi się więc wprost do przejęcia
tzw. normatywnych warunków pracy, wobec czego z powołaniem się na to samo
orzeczenie Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo, zaś strona pozwana domaga się
jego oddalenia.

Sąd Wojewódzki podkreśla, że adresatem unormowań ustawy z dnia 10 lipca
1985 r. są wyłącznie państwowe jednostki organizacyjne nie będące przedsiębiors-
twami państwowymi, a więc krąg ściśle określonych podmiotów i żaden przepis,
także art. 231 § 2 KP (przed nowelizacją), nie upoważnia organów rozstrzygających
spory pracownicze do poszerzania tego kręgu o innych pracodawców. Dotyczy to
także spółki prawa handlowego zatrudniającej pracowników przejętych z zakładu, w
którym zastosowanie miały przepisy o rocznych nagrodach z zakładowego funduszu
nagród. Tzw. normatywne warunki pracy są - zdaniem Sądu Wojewódzkiego - ,,w
wyraźny sposób powiązane z podmiotem, który jest adresatem norm wynikających z
konkretnego przepisu prawa", więc przejmowanie takich warunków w trybie art. 231 §
2 KP budzi poważne wątpliwości i podobnie daleko idący pogląd nie znalazł
odzwierciedlenia w dotychczasowym orzecznictwie.

Prokurator Prokuratury Krajowej uczestniczący w posiedzeniu Sądu Najwyż-
szego wniósł o udzielenie na przedstawione zagadnienie prawne odpowiedzi twier-
dzącej, a pełnomocnik pozwanej Spółki o udzielenie odpowiedzi przeczącej.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Na wstępie stwierdzić należy, że przedstawianie Sądowi Najwyższemu zagad-
nień prawnych jest według art. 390 § 1 KPC dopuszczalne tylko przy rozpatrywaniu
apelacji w sprawach, w których nie przysługuje kasacja. Taka sytuacja występuje
właśnie w przedmiotowej sprawie, gdyż należy ona do kategorii spraw o świadczenie,
a wartość przedmiotu zaskarżenia byłaby niższa od pięciu tysięcy złotych (art. 393
pkt 1 KPC). Dopuszczalność przedstawienia zagadnienia i kompetencja do jego
rozstrzygnięcia są więc w tym wypadku bezdyskusyjne.

Natomiast w odniesieniu do meritum przedmiotowego zagadnienia trzeba
zauważyć, że było już ono przedmiotem uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 paź-
dziernika 1997 r., III ZP 35/97 (dotychczas nie opublikowana). Na pytanie dotyczące
wprost obowiązku wypłacenia nagrody z zakładowego funduszu nagród pracowni-
kom zakładu przejętego w trybie art. 231 § 2 KP przez pracodawcę nie będącego
państwową jednostką organizacyjną, Sąd Najwyższy odpowiedział ogólnie, że do
czasu wypowiedzenia warunków pracy lub płacy, pracodawcę wiążą dotychczasowe
warunki umów o pracę. Ze względu na datę podjęcia tej uchwały Sąd Wojewódzki
mógł o niej nie wiedzieć, a na pewno nie znał jej uzasadnienia, chociaż wspomniane
orzeczenie nie wyraża w istocie jakiegoś nowego zapatrywania, tylko konsekwentnie
utrwala i pogłębia tendencję ukształtowaną na tle dotychczasowej wykładni art. 231
KP w jego brzmieniu sprzed ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Ko-
deks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 24, poz. 110). Można by co
najwyżej powiedzieć, że dotychczasowy dorobek judykatury w tym zakresie został we
wspomnianej uchwale odniesiony również do nagrody określonej przepisami ustawy
z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w
państwowych jednostkach organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami pańs-
twowymi (Dz. U. Nr 32, poz. 141 ze zm.), chociaż kwestię tę Sąd Najwyższy ocenił
jako nazbyt kazuistyczną i o nagrodzie wspomniał tylko w uzasadnieniu uchwały, a
jej tezę ograniczył do przytoczenia ugruntowanego poglądu ogólnego, że stosunki
pracy pracowników zakładu przejmowanego w trybie art. 231 § 2 KP przechodzą na
nowego pracodawcę w ich dotychczasowej treści, której zmiana wymaga porozumie-
nia stron albo wypowiedzenia zmieniającego.

Treść umownego stosunku pracy jest kształtowana - jak zauważył Sąd Naj-
wyższy w motywach powoływanego w niniejszej sprawie wyroku z dnia 15 czerwca
1993 r., I PRN 63/93 (OSP 1994 z. 5 poz. 95) - nie tylko przez umowę o pracę i ure-
gulowania specyficznych źródeł prawa pracy, ale również przez powszechnie obo-
wiązujące przepisy ustawodawstwa pracy, czyli przepisy Kodeksu pracy i innych
ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych oraz normatywnych aktów wyko-
nawczych. Innymi słowy, wpływ na treść stosunku pracy mają zarówno czynność
prawna strony, jak też akty normatywne prawa pracy, bez względu na to od jakiego
podmiotu (ów) pochodzą i w jakim trybie zostały ustanowione. Dokonanie czynności
prawnej powoduje przy tym, że do treści kreowanego przez nią stosunku pracy zos-
tają ex lege (art. 56 KC w związku z art. 300 KP) wprowadzone również prawa i
obowiązki określone w aktach normatywnych.

Takim elementem treści stosunku pracy pracowników zatrudnionych w pańs-
twowych jednostkach organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwo-
wymi jest między innymi uprawnienie do rocznej nagrody z zakładowego funduszu
nagród. Uprawnienie to oraz odpowiadający mu po stronie pracodawcy obowiązek
wypłacenia nagrody mają ograniczony zasięg podmiotowy i u innych pracodawców,
np. o statusie spółki prawa handlowego, nie mogłyby powstać w sposób pierwotny, a
jedynie w związku z przejęciem państwowej jednostki organizacyjnej w trybie art. 231
KP, tzn. w sposób pochodny. Wspomniane przejęcie sprawia bowiem, że przejmu-
jący staje się ex lege pracodawcą w dotychczasowych stosunkach pracy, a więc w
stosunkach o treści ukształtowanej także przez akty normatywne, nie wyłączając
aktów obowiązujących poprzedniego pracodawcę i nie mających skądinąd zastoso-
wania wobec nowego pracodawcy.

Opisana sytuacja będzie trwać dopóty, dopóki nie dojdzie do zmiany treści
umownego stosunku pracy, polegającej w tym wypadku na pozbawieniu pracowni-
ków uprawnienia do rocznej nagrody z zakładowego funduszu nagród, co może
nastąpić w trybie porozumienia stron albo w drodze wypowiedzenia zmieniającego w
zasadzie dopiero po upływie rocznego okresu ochronnego przewidzianego w art.
2418 KP. Przepis ten stanowi w § 1, że w okresie jednego roku od dnia przejęcia
pracowników przez nowego pracodawcę stosuje się wobec nich postanowienia
układu zbiorowego, któremu podlegali przed przejęciem, chociaż pracodawca może
stosować korzystniejsze warunki zatrudnienia. Cytowany przepis odnosi się więc
expressis verbis tylko do postanowień układowych, ale wynikającą zeń normę
ochronną należy w drodze wnioskowania a minori ad maius odnosić również do wa-
runków pracy kształtowanych przez przepisy prawa pracy. Jeżeli bowiem przez okres
jednego roku nowy pracodawca nie może pogorszyć przejętym pracownikom
warunków zatrudnienia wynikających z postanowień układowych, które są z reguły
korzystniejsze od warunków określonych przepisami prawa pracy, to tym bardziej
dotyczy to warunków ustalonych w tych przepisach, wyznaczających z założenia mi-
nimalne standardy pracowniczych uprawnień. Ochrona warunków zatrudnienia gwa-
rantowanych przez przepisy ustawodawstwa pracy, mogłaby natomiast przed upły-
wem roku zostać - w przeciwieństwie do wynikającej z postanowień układowych -
zmniejszona, a nawet uchylona drogą odpowiedniej zmiany przepisów, a więc decy-
zją prawodawcy.

Wskazana wyżej możliwość ma jednak wysoce teoretyczny charakter. Świad-
czy o tym fakt, że ustawa z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu
rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz. U. Nr 160, poz. 1080),
która z dniem 1 stycznia 1998 r. zastąpiła poprzednią ustawę z dnia 10 lipca 1985 r.,
jest od niej korzystniejsza dla zainteresowanych pracowników. Mogło się zatem zda-
rzyć, że stosunki pracy pracowników państwowej jednostki organizacyjnej nie będą-
cej przedsiębiorstwem państwowym zostały przez nowego pracodawcę przejęte wraz
z uprawnieniem (lub jego ekspektatywą) do rocznej nagrody z zakładowego funduszu
nagród według ustawy z dnia 10 lipca 1985 r., po czym uprawnienie to zostało na
przełomie 1997 i 1998 r. przekształcone w uprawnienie do dodatkowego wyna-
grodzenia rocznego po myśli ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r.

Na marginesie dotychczasowych rozważań należy zauważyć, że pozwana w
niniejszej sprawie Spółka ,,U.-E." nie kwestionowała w istocie swego obowiązku wy-
płacenia powódce za 1996 r. nagrody przewidzianej w ustawie z dnia 10 lipca 1985
r., a twierdziła jedynie, iż w podstawie obliczenia tej nagrody nie może ze względów
podatkowych uwzględnić wynagrodzeń za styczeń i luty 1996 r., gdyż były one osią-
gnięte w ramach zatrudnienia w byłym Zakładzie Gospodarki Komunalnej w N. Zas-
trzeżenia te są jednak bezpodstawne, gdyż cała nagroda wypłacona powódce za
1996 r., również w części obliczonej od zarobków osiągniętych w styczniu i lutym
tego roku, stanowi dla pozwanej Spółki koszt jej działalności.

Z wyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści wska-
zanej w sentencji.
Notka

Powołana w uzasadnieniu uchwała z dnia 24 października 1997 r., III ZP 35/97, została
opublikowana w OSNAPiUS 1998 nr 16 poz. 474.
========================================