Uchwała SN - III ZP 23/01
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:III ZP 23/01
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/6/135
Prawo Pracy 2002/2/31 - 34
Monitor Prawniczy 2002/8/371 [notka]
Prawo Pracy i Prawo Socjalne 2002/11/3
Data wydania:2001-11-22

Uchwała z dnia 22 listopada 2001 r.
III ZP 23/01


Przewodniczący SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Andrzej Kijowski.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczy-
szyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 listopada 2001 r. sprawy z powództwa
Pogotowia Ratunkowego w L. przeciwko Sławomirowi Z. o zapłatę, zagadnienia
prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu postanowieniem z dnia
5 lipca 2001 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1 KPC


Czy wynagrodzenie za pracę kierownika (dyrektora) samodzielnego publicz-
nego zakładu opieki zdrowotnej, którego stosunek pracy zależy od organu założyciel-
skiego (zarządu województwa), w zakresie wysokości i składników wynagrodzenia
kształtują także przepisy regulaminu wynagrodzenia obowiązującego w tym zakła-
dzie ?

p o d j ą ł uchwałę:


Warunki wynagrodzenia za pracę kierownika (dyrektora) samodzielnego
publicznego zakładu opieki zdrowotnej powoływanego na stanowisko przez
zarząd województwa kształtują postanowienia regulaminu wynagrodzenia
obowiązującego w tym zakładzie, jeżeli nie jest objęty ponadzakładowymi
przepisami płacowymi.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy we Wrocławiu uwzględniając powództwo Pogotowia Ratunko-
wego w L., wyrokiem z dnia 19 stycznia 2001 r. [...] zasądził na jego rzecz od Sła-
womira Z. kwotę 50.444,20 zł tytułem zwrotu zawyżonego i bezprawnie pobranego
wynagrodzenia za pracę.
W styczniu 1998 r. Sławomirowi Z. powierzono obowiązki dyrektora Woje-
wódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego w L. z prawem do wynagrodzenia zasadni-
czego w kwocie 1.550 zł miesięcznie (podwyższonej od kwietnia 1998 r. do 1.700 zł)
wraz z dodatkiem funkcyjnym w wysokości 50% wynagrodzenia zasadniczego. We
wrześniu 1998 r. Stacja została przekształcona w samodzielny publiczny zakład
opieki zdrowotnej. Wojewoda L. powierzył pozwanemu - do czasu zawarcia kontraktu
na zarządzanie - obowiązki dyrektora i przyznał mu premię w wysokości 100% wy-
nagrodzenia. Od 1 stycznia 1999 r. wynagrodzenie zasadnicze pozwanego, po tzw.
ubruttowieniu, wynosiło 2.092 zł, a od 1 maja 1999 r. 2.234 zł, z dodatkiem funkcyj-
nym 50% oraz miesięczną premią uznaniową w wysokości do 200% (pismo Zarządu
Województwa D. z dnia 25 maja 1999 r.). Sławomir Z. pismem z dnia 2 czerwca
1999 r. poinformował Marszałka Województwa D., że w Wojewódzkiej Stacji Pogo-
towia Ratunkowego w L. od 7 września 1998 r. obowiązuje zakładowy regulamin wy-
nagradzania, a nadto przytoczona w piśmie Zarządu podstawa prawna ustalenia dla
niego wysokości wynagrodzenia nie ma zastosowania do pracowników samodziel-
nych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, odmawiając zgody na zaproponowaną
zmianę warunków płacy. Na polecenie pozwanego zebrała się w dniu 22 czerwca
1999 r. Rada Społeczna przy Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego w L.,
która zaproponowała dla dyrektora wynagrodzenie miesięczne w kwocie 4.800 zł
wraz z dodatkami przewidzianymi w regulaminie wynagradzania. Pismem z dnia 5
sierpnia 1999 r. pozwany po raz kolejny poinformował Marszałka Województwa, że
wobec braku jednoznacznego stanowiska w kwestii jego warunków wynagradzania
zamierza pobierać wynagrodzenie uchwalone przez Radę Społeczną, traktując je
jako zaliczkę do rozliczenia po ostatecznym ustaleniu wynagrodzenia. Wiesław W.,
zastępca dyrektora Stacji Pogotowia do spraw administracyjno - ekonomicznych, na
polecenie pozwanego, pismem z dnia 20 września 1999 r. polecił wypłacić mu wyna-
grodzenie, z wyrównaniem od 1 maja 1999 r., w wysokości 4.800 zł wraz z dodat-
kiem funkcyjnym w wysokości 100% wynagrodzenia zasadniczego, z zastrzeżeniem,
że należy traktować je jako zaliczkę. W dniu 3 stycznia 2000 r. Sławomir Z. ponownie
zwrócił się o ustalenie dla niego wynagrodzenia. W odpowiedzi strona powodowa
poinformowała pozwanego, że jego wynagrodzenie zostało ustalone w piśmie z dnia
25 maja 1999 r. Od 6 stycznia 2000 r. pozwany przebywał na zwolnieniu lekarskim.
Na jego wniosek z dnia 22 lutego 2000 r., z dniem 25 lutego 2000 r. strony
rozwiązały stosunek pracy na mocy porozumienia.
W ocenie Sądu Okręgowego, wynagrodzenie za pracę dla pozwanego mógł
ustalić tylko Marszałek Województwa. Wszelkie decyzje pozwanego zmierzające do
podwyższenia sobie zarobków były bezprawne i samowolne. Pozwany powinien był
liczyć się z koniecznością zwrotu kwot pobranych od 1 maja 1999 r. ponad ustalone
dla niego wynagrodzenie.
W apelacji od tego wyroku Sławomir Z. podniósł zarzut naruszenia prawa
materialnego przez przyjęcie, że nie należało mu się wynagrodzenie wyższe niż
określone w piśmie z dnia 25 maja 1999 r. i że uzyskał korzyść bez podstawy praw-
nej. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 2 lipca 1992 r. w
sprawie zasad wynagradzania pracowników publicznych zakładów opieki zdrowotnej,
które przyjęto za podstawę prawną ,,angażu" w maju 1999 r. nie mogło stanowić pod-
stawy prawnej określenia dla pozwanego wynagrodzenia za pracę, gdyż miało ono
zastosowanie do jednostek budżetowych, którą strona powodowa nie była. Jedno-
stronne oświadczenie Zarządu Województwa nie wywołało skutku prawnego, wobec
odmowy wyrażenia przez apelującego zgody na zaproponowane warunki płacy.
Sąd Apelacyjny ustalił dodatkowo, że pozwany Dyrektor Wojewódzkiej Stacji
Pogotowia Ratunkowego w L. określił - po uzgodnieniu z organizacjami związkowymi
- wynagrodzenie zasadnicze dla stanowiska dyrektora od 3.500 do 5000 zł oraz do-
datek funkcyjny w wysokości 100%. ,,Nieprawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego
w Legnicy z 28 czerwca 2001 r. [...] pozwany został uznany za winnego tego, że we
wrześniu 1999 r. w L. będąc dyrektorem Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowe-
go w L., w celu osiągnięcia korzyści majątkowej polecił podległemu mu zastępcy d/s
administracyjno - ekonomicznych Wiesławowi W. aby ten wydał pisemne polecenie
Działowi Płac Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego wypłacenia mu jako dy-
rektorowi wynagrodzenia w kwocie 4.800 zł miesięcznie wraz z dodatkiem funkcyj-
nym, w wysokości 100% wynagrodzenia w związku z brakiem zajęcia stanowiska
przez Marszałka Województwa D. w sprawie ustalenia wynagrodzenia dyrektora,
choć stanowisko w tej kwestii Marszałek Województwa D. zajął na piśmie z 25 maja
1999 r., które otrzymał Sławomir Z., co zastępca uczynił 20 września 1999 r., wpro-
wadzając w ten sposób pracownice działu płac w błąd i doprowadzając do tego, że
niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy naliczały one wynagrodzenie Sławomirowi
Z. na podstawie polecenia jego zastępcy, niekorzystnie rozporządzając mieniem
Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego w L. i pobrał naliczone mu w ten spo-
sób wynagrodzenie za okres od 1 maja 1999 r. do stycznia 2000 r. czym działał na
szkodę Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego w L. w kwocie 50.440,20 zł, tj.
czynu stanowiącego występek z art. 18 § 1 KK w związku z art. 286 § 1 KK i za to na
podstawie art. 286 § 1 KK w związku z art. 18 § 1 KK wymierzył mu karę jednego
roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres
próby wynoszącej 4 lata."
Źródło wątpliwości Sądu Apelacyjnego tkwi w konkurencji dwu zasad - ,,podle-
głości stosunku pracy przepisom płacowym obowiązującym u danego pracodawcy"
oraz ,, prawa kreowania stosunku pracy kierownika zakładu pracy przez podmiot,
który pracodawcą nie jest i w zakresie tego stosunku pracy nie stosuje się do przepi-
sów płacowych obowiązujących u pracodawcy".
Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej przez uzyskanie osobowo-
ści prawnej stały się podmiotami samodzielnymi, niezależnymi od Skarbu Państwa i
jednostek samorządu terytorialnego. Znaczy to samodzielność tworzenia regulaminu
wynagradzania jako źródła prawa pracy. Regulamin wynagradzania ,,nie musi zawie-
rać jednak ograniczeń podmiotowych, które nakazywałyby wyłączenie spod jego
działania kierownika zakładu (dyrektora)". Regulamin ma ,,większą" moc niż posta-
nowienia umów o pracę. Zgodnie z art. 18 § 2 KP postanowienia umów o pracę mniej
korzystne niż przepisy prawa pracy są nieważne. Przy tym akty kreujące stosunek
pracy nie muszą pochodzić od pracodawcy. Zasadami tymi ,,winien być więc związa-
ny organ założycielski od którego zależy stosunek kierownika samodzielnego pub-
licznego zakładu opieki zdrowotnej".
Z kolei prawo podmiotu, który nie jest pracodawcą, do zatrudniania pracowni-
ka i określania jego warunków pracy powinno być pełne. ,,Skoro przysługuje mu bo-
wiem w ogóle władztwo kreowania stosunku pracy, to tym samym także i decydowa-
nia o wynagrodzeniu jako zasadniczym jego elemencie". Ani ustawa o samorządzie
województwa, ani ustawa o zakładach opieki zdrowotnej nie określają wysokości i
składników wynagrodzenia kierownika publicznego zakładu opieki zdrowotnej. Po-
wstaje wobec tego kwestia czy organ założycielski jest związany przepisami płaco-
wymi obowiązującymi u pracodawcy. Za pozytywną odpowiedzią na to pytanie prze-
mawiają następujące argumenty: brak wyłączenia kierownika zakładu z zakresu pod-
miotowego regulacji regulaminowej oraz brak ponadzakładowych przepisów płaco-
wych, a także możliwy woluntaryzm organu administracji w ustalaniu wynagrodzenia
powoływanego pracownika, prowadzący do jego dyskryminacji. Przeciwko niej -
prawo do nawiązania stosunku pracy wyprowadzone bezpośrednio z ustawy, bez
ograniczeń regulaminowych oraz to, że dyrektor zakładu pracy mając kompetencję
do wydawania regulaminu wynagradzania sam na tej drodze kształtowałby własne
wynagrodzenie za pracę. W tej sytuacji, Sąd Apelacyjny skłania się do stanowiska,
że ,,Przy organie założycielskim pozostawałoby prawo decydowania o zatrudnieniu i
o jego ustaniu oraz o wysokości i składnikach wynagrodzenia, z tym, że w zakresie
wynagrodzenia i jego składników z koniecznością uwzględnienia zasad wynagradza-
nia wynikających z regulaminu wynagradzania wobec obowiązywania zasady z art.
18 § 2 kp."

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kodeks pracy przyjął generalną zasadę, że warunki wynagradzania za pracę i
przyznawania innych świadczeń związanych z pracą stanowią materię układową (art.
771KP). Przewidziano od niej dwa wyjątki. Pierwszy dotyczy pracowników zatrudnio-
nych w państwowych jednostkach sfery budżetowej nie objętych ponadzakładowym
układem zbiorowym pracy, dla których warunki wynagradzania określa rozporządze-
niem Minister Pracy i Polityki Socjalnej na wniosek właściwego ministra lub, z mocy
odrębnych przepisów, inny organ (art. 773). Drugi odnosi się do pracodawców za-
trudniających co najmniej 5 pracowników nie objętych zakładowym układem zbioro-
wym pracy lub układem ponadzakładowym ustalającym warunki wynagradzania za
pracę oraz przyznawania innych świadczeń związanych z pracą w zakresie i w spo-
sób umożliwiający określenie, na jego podstawie, indywidualnych warunków umów o
pracę, którzy ustalają warunki wynagradzania w regulaminie wynagradzania (art. 772
KP).
Zgodnie z art. 40 ust. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki
zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.), Minister Zdrowia i Opieki Społecznej w
porozumieniu z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej określa w drodze rozporządzenia
zasady wynagradzania pracowników publicznych zakładów opieki zdrowotnej prowa-
dzonych w formie jednostki budżetowej lub zakładu budżetowego albo utworzonych
w celu udzielania świadczeń zdrowotnych własnym pracownikom podmiotów upraw-
nionych do tworzenia zakładów opieki zdrowotnej wymienionych w art. 8 ust. 1 pkt 1 -
3 tejże ustawy. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej są osobami praw-
nymi, prowadzącymi samodzielnie gospodarkę finansową (art. 53), samodzielnie de-
cydującymi o podziale zysku (art. 59), pokrywającymi koszty działalności i zobowią-
zań z posiadanych środków i uzyskiwanych przychodów (art. 35b). Przepisy płacowe
wydawane na podstawie art. 773 KP nie obejmują zatem zakresem podmiotowym
pracowników tych zakładów.
Nie ma także dla pracowników stacji pogotowia ratunkowego ponadzakłado-
wego układu zbiorowego pracy. W tej sytuacji pracodawca miał obowiązek ustalenia
zasad wynagradzania i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pra-
cowników zatrudnionych w Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego w L. w re-
gulaminie wynagradzania.
Do regulaminu wynagradzania stosuje się odpowiednio przepisy o układach
zbiorowych pracy: art. 239 § 3 (określający - negatywnie - zakres podmiotowy zawie-
rania układu), art. 24112 § 2 (przewidujący obowiązek zawiadomienia pracowników o
wejściu układu w życie, jego zmianach i rozwiązaniu, udostępnienia im do wglądu
tekstu układu i wyjaśniania jego treści oraz dostarczenia zakładowej organizacji
związkowej niezbędnej liczby egzemplarzy układu), art. 24113 (wyznaczający mecha-
nizm wprowadzenia postanowień układu do umów o pracę i innych aktów stanowią-
cych podstawę nawiązania stosunku pracy) oraz art. 24122 (który to przepis został
skreślony przez art. 1 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks
pracy oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 107, poz. 1127). Odesłanie z art. 772 §
5 KP do przepisów o układach zbiorowych pracy ma charakter konkretny. Wskazuje
to na wyraźne wyłączenie stosowania do regulaminów pracy pozostałych przepisów
Działu jedenastego Kodeksu pracy. Skoro ustawodawca wśród przepisów o układach
zbiorowych pracy nie wymienił art. 24126 § 2, zgodnie z którym układ zakładowy nie
może określać zasad wynagradzania osób zarządzających w imieniu pracodawcy
zakładem, to nie można domniemywać, że uczynił to nieświadomie lub przez zapo-
mnienie. Wniosek taki nie byłby uprawniony tym bardziej, że w odesłaniu do art. 239
§ 3 odniósł się do zakresu podmiotowego regulaminu, wyłączając możliwość jego
zawarcia dla osób, dla których nie zawiera się układów zbiorowych pracy. Wynika
stąd, że regulamin pracy może określać zasady wynagradzania osób zarządzających
w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Nie jest to równoznaczne z obowiązkiem
określenia w regulaminie zasad wynagrodzania tych osób. Celowość normowania
regulaminem zasad wynagradzania osób kierujących zakładem będzie zależała
przede wszystkim od uprawnień właścicielskich pracodawcy, wielkości zakładu, jego
struktury organizacyjnej i formy prawnej.
Słuszne są obawy Sądu Apelacyjnego co do możliwości nadużywania przez
kierownika jednostki organizacyjnej kompetencji do wydawania regulaminu wynagra-
dzania w celu ustalenia dla siebie wynagrodzenia nadmiernego, nieuzasadnionego
rodzajem wykonywanej pracy. Jednak ,,samowolę" pracodawcy koryguje udział
związków zawodowych w stanowieniu regulaminu. Jeżeli u pracodawcy działa zakła-
dowa organizacja związkowa regulamin musi być z nią uzgodniony (art.772 § 4 KP).
Wymóg uzgodnienia regulaminu wynagradzania ze związkami zawodowymi jest
bezwzględny. Brak zgody zakładowej organizacji związkowej na proponowaną przez
pracodawcę treść regulaminu wyłącza możliwość jego wydania. Przy czym, równie
zasadna może być obawa o nadużycie kompetencji przez podmiot uprawniony do
nawiązywania stosunków pracy z pracownikami na stanowiskach kierowniczych
podległych im jednostek organizacyjnych. Brak jakichkolwiek, choćby tylko ramo-
wych, przepisów płacowych może prowadzić do nieusprawiedliwionego różnicowania
warunków wynagradzania osób na stanowiskach kierowniczych, powodując uprzy-
wilejowanie jednych i dyskryminację innych, a także do dyskryminującego ustalania
warunków wynagradzania tych osób w porównaniu z innymi pracownikami zakładu,
którym zarządzają (np. poprzez wyznaczenie niższych stawek wynagrodzenia za-
sadniczego niż przewidziane w regulaminie wynagradzania dla niektórych stanowisk
pracy).
Ostatecznie wynagrodzenie za pracę stanowi konieczny element treści sto-
sunku pracy (art. 22 KP). Musi być przez podmioty stosunku pracy uzgodniony (art.
11 KP), niezależnie od tego czy u pracodawcy obowiązują jakieś przepisy płacowe
czy nie. Przepisy płacowe wiążą strony w granicach art. 18 KP. Brak zgodnych
oświadczeń woli co do warunków wynagradzania określonych przepisami płacowymi
powoduje w razie sporu bezpośrednie zastosowanie tychże przepisów. Brak zgod-
nego oświadczenia woli przy braku przepisów płacowych, powoduje konieczność
ustalenia wynagrodzenia za wykonaną pracę wedle ogólnych reguł, określonych
przede wszystkim w art. 13 i art. 78 KP.
Z kierownikiem publicznego zakładu opieki zdrowotnej stosunek pracy nawią-
zuje się na podstawie powołania, umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej (art. 44
ust. 4). Kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych po-
wołuje i odwołuje zarząd województwa (art. 41 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 5 czerwca
1998 r. o samorządzie województwa, Dz.U. Nr 91, poz. 576). Z kompetencji do po-
woływania i odwoływania kierownika wojewódzkiej stacji pogotowia ratunkowego nie
wynika brak związania organu przy określaniu jego warunków wynagradzania, jako
należności ze stosunku pracy, przepisami płacowymi obowiązującymi u pracodawcy,
w imieniu którego pracownik ten zarządza zakładem.
Kierując się powyższymi motywami Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi na
przedstawione zagadnienie prawne jak w uchwale.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] III ZP 34/01   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/23/561 Wokanda 2003/1/22 Rejent 2003/1/170
2002-03-12 
[IA] III ZP 33/01   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/17/403
2002-04-24 
[IA] III ZP 32/01   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/10/229 Orzecznictwo Sądów Gospodarczych 2002/9/80 Służba Pracownicza 2003/12/23
2002-01-10 
[IA] III ZP 31/01   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/12/284 Wokanda 2002/9/19 Służba Pracownicza 2004/1/13-15
2002-01-08 
[IA] III ZP 30/01   Uchwała siedmiu sędziów SN
Prawo Pracy 2002/4/33 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/10/243 Orzecznictwo Sądów Gospodarczych 2002/10/86
2002-02-13 
  • Adres publikacyjny: