Uchwała SN - III ZP 22/01
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:III ZP 22/01
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/13/312
Data wydania:2002-04-17

Uchwała z dnia 17 kwietnia 2002 r.
III ZP 22/01


Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczy-
ka, w sprawie z wniosku Grażyny P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w W. o świadectwa rekompensacyjne, po rozpoznaniu na rozprawie
w dniu 17 kwietnia 2002 r. zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem
Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 31 stycznia 2001 r. [...]


,,Czy termin 8 miesięcy wskazany w art. 18 ust. 4 ustawy z dnia 6 marca 1997
r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz
utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent (Dz.U. Nr 23, poz. 294 z
2000 r. tekst jednolity) do zgłoszenia żądania o zamieszczenie w spisie osób upraw-
nionych do rekompensat jest terminem zawitym (prekluzyjnym) wyłączającym możli-
wość skutecznego dochodzenia rekompensaty na drodze sądowej ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Żądanie zamieszczenia w spisie osób uprawnionych do rekompensat nie
może być skutecznie zgłoszone po upływie ośmiomiesięcznego terminu okre-
ślonego w art. 18 ust. 4 ustawy z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu
okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych
wzrostów lub dodatków do emerytur i rent (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 23,
poz. 294).

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu przed-
stawił na podstawie art. 390 § 1 KPC do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie
prawne: czy termin 8 miesięcy wskazany w art. 18 ust. 4 ustawy z dnia 6 marca 1997
r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz
utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent (jednolity tekst: Dz.U. z
2000 r. Nr 23, poz. 294) do zgłoszenia żądania o zamieszczenie w spisie osób
uprawnionych do rekompensat jest terminem zawitym (prekluzyjnym) wyłączającym
możliwość skutecznego dochodzenia rekompensaty w drodze sądowej.
Zagadnienie to zrodziło się na tle następującej sprawy. Wnioskodawczyni w
okresie od 1 listopada 1990 r. do 30 września 1993 r. pobierała emeryturę, przy czym
przy ustalaniu prawa do emerytury przyznano jej wzrost w wysokości 15% podstawy
wymiaru z tytułu pracy w szczególnym charakterze. Później na jej wniosek wypłaca-
no jej zamiast emerytury rentę rodzinną po mężu. W dniu 12 stycznia 2000 r. wystą-
piła z żądaniem zamieszczenia jej w spisie osób uprawnionych do rekompensaty.
Organ rentowy decyzją z dnia 10 lutego 2000 r. odmówił uwzględnienia żądania wo-
bec jego zgłoszenia po upływie terminu określonego w art. 18 ust. 4 powołanej
ustawy.
Odwołanie wnioskodawczyni od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy z dnia 6 lipca 2000
r. Sąd uznał, że przekroczenie z przyczyn zawinionych przez wnioskodawczynię ter-
minu 8 miesięcy od wejścia w życie ustawy spowodowało, że utraciła ona prawo do
nabycia świadectw rekompensacyjnych, które uległy w 1999 r. przekształceniu w re-
kompensatę pieniężną.
W apelacji od tego wyroku wnioskodawczyni zarzuciła, że pominięcie jej w
spisie osób uprawnionych do rekompensaty było wynikiem błędu organu rentowego.
Powołała się na komunikat Pełnomocnika Wojewody W. o tym, że reklamacje osób
pominiętych w spisie z winy organu rentowego sporządzającego spis, winny być
uwzględnione mimo upływu terminu z art. 18 ust. 4 ustawy, co jest zgodne ze stano-
wiskiem Ministra Skarbu przedstawionym w piśmie z dnia 27 czerwca 2000 r.
Rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny uznał, że istnieją wątpliwości co do
tego, czy po upływie terminu określonego w art. 18 ust. 4 wyłączona jest możliwość
skutecznego dochodzenia rekompensaty na drodze sądowej. Przepis ten w pierwot-
nym brzmieniu zakreślał, liczony od dnia wejścia w życie ustawy termin 5 miesięcy
do zgłoszenia żądania o umieszczenie w spisie osób, które nie otrzymały stosowa-
nego zawiadomienia, wydłużony następnie do 8 miesięcy na podstawie zmiany
wprowadzonej ustawą z dnia 28 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o zrekompenso-
waniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych
wzrostów lub dodatków do emerytur i rent (Dz.U. Nr 107, poz. 691).
Wątpliwości powstały w związku z nowelizacją wprowadzoną ustawą z dnia 23
lipca 1999 r. o zmianie ustawy o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania
płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i
rent (Dz.U. Nr 72, poz. 801). Na mocy znowelizowanych przepisów zastąpiono prawo
do świadectw rekompensacyjnych, będących skarbowymi papierami wartościowymi
na okaziciela, wypłatą rekompensat pieniężnych. Wprowadzono także przepis art.
22, zgodnie z którym roszczenie o wypłatę rekompensaty przedawnia się z upływem
5 lat od dnia, w którym uprawniony lub jego spadkobierca mógł odebrać rekompen-
satę. Przy nowelizacji nie określono charakteru terminu z art. 18 ust. 4, co pozwala
na uznanie go za termin instrukcyjny w postępowaniu reklamacyjnym, które nie koń-
czy się z upływem tego terminu. Omawiany termin miał istotne znaczenie dla ustale-
nia uprawnień do świadectw rekompensacyjnych ze względu na ograniczenie emisji
świadectw i postępowanie związane z ich dystrybucją. Po zmianie świadectw rekom-
pensacyjnych na świadczenia pieniężne przesłanki te nie istnieją. Zasada równego
traktowania uprawnionych wymaga ich ograniczenia jednym, takim samym terminem
wynikającym obecnie z art. 22 ustawy. Ministerstwo Skarbu Państwa i banki realizu-
jące wypłaty rekompensat przyjmują dopuszczalność uzupełnienia spisów uprawnio-
nych z urzędu w razie stwierdzenia oczywistych błędów organów spisowych, co wy-
nika z instrukcji postępowania reklamacyjnego BP PKO i pism Ministerstwa Skarbu z
dnia 18 lipca 2000 r. i 19 czerwca 2000 r. Przeciw traktowaniu terminu z art. 18 ust. 4
jako terminu zawitego przemawia literalne brzmienie przepisu, który nie zawiera
sformułowania, że w razie niezgłoszenia żądania w terminie roszczenie o rekompen-
satę wygasa. Ponadto ustawa przewiduje postępowanie reklamacyjne i kontrolę spi-
sów z możliwością dokonania zmian w spisach. Z drugiej strony niezachowanie ter-
minu do zgłoszenia wniosku o zamieszczenie w spisie osób uprawnionych do re-
kompensaty może stanowić o utracie możliwości dochodzenia uprawnień na drodze
odwoławczej przewidzianej w art. 19, który to przepis określa 30-dniowy termin do
złożenia odwołania w przypadku nieuwzględnienia żądania. Oznacza to, że wniesie-
nie odwołania jest dopuszczalne wtedy, gdy sporządzający spis merytorycznie oce-
niał uprawnienia skarżącego.
Prokurator wniósł o udzielenie na zadane pytanie odpowiedzi przeczącej, to
jest takiej, że termin określony w art. 18 ust. 4 powołanej w pytaniu ustawy nie jest
terminem zawitym, którego przekroczenie powoduje wygaśnięcie prawa do rekom-
pensaty.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ustawa z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyż-
szania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do
emerytur i rent określa dwuetapową procedurę realizowania uprawnień osób wymie-
nionych w art. 3 tej ustawy. W pierwszym etapie sporządza się z urzędu spisy osób
uprawnionych (art. 17) z możliwością zgłoszenia żądania sprostowania (art. 18 ust.
3) lub żądania umieszczenia w spisie (art. 18 ust. 4) i prawem odwołania się do sądu
(art. 19) oraz kontrolą spisów przez właściwe organy (art. 20). Drugim etapem jest
wypłata rekompensat przez wyłoniony w wyniku przetargu bank, który przesyła każ-
demu uprawnionemu informację o możliwości i trybie odbioru rekompensaty (art. 23
ust. 2) na podstawie harmonogramu wypłat rekompensat ustalonego według kryte-
rium wieku (art. 21 ust. 1). Tego ostatniego etapu dotyczy przepis art. 22, który sta-
nowi, że roszczenie o wypłatę rekompensaty przedawnia się z upływem pięciu lat,
przy czym bieg przedawnienia rozpoczyna się od pierwszego dnia, w którym upraw-
niony lub jego spadkobierca mógł odebrać rekompensatę. Przepis art. 22 reguluje
przedawnienie roszczeń o wypłatę rekompensat kierowanych przeciwko bankowi,
jeżeli nie dokona on wypłaty w terminie określonym w przekazanej uprawnionemu
informacji. Ten termin przedawnienia nie ma zastosowania w drodze analogii do
roszczeń o zamieszczenie w spisie osób uprawnionych. Osoby, które nie figurują w
spisie, nie mają bowiem roszczenia do banku o wypłatę rekompensaty. Analogia nie
jest dopuszczalna także z tej przyczyny, że w stosunku do takich osób nie ma moż-
liwości określenia daty początkowej biegu pięcioletniego terminu przedawnienia,
która może być ustalona dopiero po stwierdzeniu uprawnień do rekompensaty.
Zgodnie z procedurą określoną w art. 18 ust. 1 i 2 pracownikom pozostającym
w zatrudnieniu w dacie sporządzania spisów w jednostkach, w których nabyli prawo
do rekompensaty, spisy są udostępniane w zakładzie pracy. Pozostałym osobom, w
tym emerytom i rencistom, organ sporządzający spis doręcza zawiadomienia o
umieszczeniu w spisie. Przepis art. 18 ust. 3 daje możliwość żądania sprostowania
danych lub wysokości rekompensaty w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomie-
nia, lub zakończenia procedury udostępniania list w zakładzie pracy, przy czym ak-
tualnie zatrudnieni pracownicy mają prawo zażądania w tym terminie zamieszczenia
ich w spisie.
Przepis art. 18 ust. 4 dotyczy osób, którym nie doręczono zawiadomienia to
jest osób, które zdaniem organów sporządzających spisy, nie spełniały warunków
uzasadniających zamieszczenie ich w spisie, osób, co do których organy te nie miały
informacji o ich uprawnieniach oraz osób, które na skutek przeoczenia zostały w spi-
sie pominięte. Przepis ten stanowi, że w przypadku niedoręczenia zawiadomienia
uprawniony może w terminie 8 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy wnieść do
organu sporządzającego spis żądanie zamieszczenia uprawnionego w spisie.
Wątpliwości Sądu Apelacyjnego wzbudziło pozostawienie tego przepisu w
brzmieniu dotychczasowym w sytuacji, gdy wypłata rekompensat pieniężnych nie
wymaga ścisłego określenia w krótkim terminie kwot rekompensat, jak wymagała
tego emisja świadectw rekompensacyjnych. Rozumowanie to jest o tyle niesłuszne,
że środki przeznaczane na rekompensaty w latach 2000-2004 określane są w każ-
dym roku w ustawie budżetowej (art. 10 i 11) zatem musi być znana z góry wysokość
kwot potrzebnych na ten cel, podobnie jak w przypadku emisji świadectw. Ponadto w
dacie nowelizacji ustawy - w dniu 23 lipca 1999 r. - termin do zgłoszenia żądania był
już dawno zamknięty. Wartość rekompensat należnych osobom zamieszczonym w
spisach jak i wartość rekompensat będących przedmiotem toczących się postępo-
wań znane była z informacji, które na podstawie art. 20 ust. 3 miały obowiązek do-
starczać organy sporządzające spisy. Nie było zamiarem ustawodawcy ponowne
otwarcia tego terminu i dlatego przepis art. 18 ust. 4 pozostał niezmieniony.
Druga wątpliwość dotyczy charakteru terminu określonego w tym przepisie.
Jako termin dochodzenia roszczeń jest to termin prawa materialnego. Zawarte w
przepisie sformułowanie, że uprawniony może w terminie 8 miesięcy od dnia wejścia
w życie ustawy zgłosić żądanie umieszczenia w spisie, oznacza, że po upływie 8
miesięcy nie można skutecznie zgłosić takiego żądania. Gdyby istniała możliwość
zgłoszenia żądania w każdym czasie, określenie terminu byłoby niepotrzebne. Ter-
minu zakreślonego przepisami do dochodzenia roszczeń nie traktuje się jako terminu
instrukcyjnego. Za terminy instrukcyjne uważane są tylko terminy przewidziane do
rozpoznawania roszczeń. Przykładem jest przewidziany w art. 18 ust. 5 termin 30 dni
do rozpoznania żądania sprostowania spisu lub zamieszczenia w spisie. Uchybienie
temu terminowi nie wpływa na skuteczność zawiadomienia o uwzględnieniu lub od-
mowie uwzględnienia żądania. Natomiast uchybienie terminowi przewidzianemu do
zgłoszenia żądania zamieszczenia w spisie powoduje, że żądanie takie nie może być
uwzględnione niezależnie od jego zasadności lub bezzasadności, podobnie jak w
przypadku upływu terminu przedawnienia roszczeń (jeżeli został zgłoszony taki za-
rzut) lub w przypadku wygaśnięcia prawa.
Termin określony w art. 18 ust. 4 nie jest terminem przedawnienia, gdyż w
przeciwieństwie do treści art. 22 nie zostało użyte takie określenie. Przepis nie za-
wiera także sformułowania, że skutkiem uchybienia terminowi jest wygaśniecie
prawa lub roszczenia. Prawo lub roszczenie wygasa w przypadku niezgłoszenia żą-
dania w przewidzianym terminie, liczonym od określonego zdarzenia, w związku z
którym prawo lub roszczenie powstało. Termin określony w art. 18 ust. 4 liczony jest
od dnia wejścia w życie ustawy. Ustawa o rekompensatach przyznaje nowe upraw-
nienie, które dotychczas nie istniało i zakreśla termin do realizacji tego prawa poczy-
nając od jej wejścia w życie. Po upływie tego terminu prawo nie może być realizowa-
ne.
Przepisy regulujące świadczenia ze środków publicznych, do których należą
przepisy ustawy o rekompensatach, mają charakter bezwzględnie obowiązujący. W
obrocie cywilnym zobowiązany może dobrowolnie spełnić świadczenie, do którego
prawo wygasło, jeżeli uzna to za słuszne, natomiast przy przyznawaniu świadczeń ze
środków publicznych uznaniowość może wystąpić tylko w ściśle określonych przepi-
sami przypadkach. Ustawa o rekompensatach w art. 20 ust. 2 dopuszcza dokonywa-
nie sprostowania błędów i omyłek z urzędu w spisach przekazanych ministrom i wo-
jewodom. Jeżeli ze zgłoszonego po upływie terminu żądania zamieszczenia w spisie
wynikałoby, że pominięcie osoby zgłaszającej żądanie nastąpiło na skutek oczywistej
omyłki, mogłoby zostać dokonane stosowne sprostowanie. Powołane w uzasadnie-
niu zagadnienia prawnego pisma Ministra Skarbu dotyczą sytuacji, w których żądanie
traktuje się jako wskazówkę do działania z urzędu, zmierzającego do naprawienia
oczywistych błędów. Natomiast spóźnione żądanie nie uruchamia trybu postępowa-
nia, w którym ustala się okoliczności, czy osoba pominięta spełnia warunki do za-
mieszczenia jej w spisie. W przypadku wniesienia w trybie art. 19 odwołania od de-
cyzji odmawiającej zamieszczenia w spisie z powodu uchybienia terminu, sąd ustala
te okoliczności tylko wówczas, gdy okaże się, że 8-miesięczny termin został zacho-
wany. Ten ostatni przepis wyłącza drogę sądową w trybie wytoczenia powództwa. W
drodze sądowej dopuszczalne jest jedynie rozpoznawanie odwołań od zawiadomień
lub decyzji odmawiających uwzględnienia żądania. Aby uruchomić postępowanie
sądowe zainteresowany musi zgłosić żądanie do odpowiedniego organu, a odwoła-
nie przysługuje na odmowę uwzględnienia żądania lub na bezczynność tego organu.
Kwestia charakteru terminu określonego w art. 18 ust. 4 była przedmiotem
orzeczenia Sądu Najwyższego. W niepublikowanym dotychczas wyroku z dnia 24
września 2001 r., II UKN 554/00, Sąd Najwyższy stwierdził, że termin do zgłoszenia
żądania o umieszczenie w spisie osób uprawnionych do rekompensaty jest terminem
zawitym prawa materialnego, który nie podlega przywróceniu. Możliwość przywróce-
nia terminu do dokonania czynności, która nie jest czynnością procesową, musi wy-
nikać z wyraźnego przepisu, a przepis art. 18 ust. 4 takiego uregulowania nie zawie-
ra. W konsekwencji należy uznać, że termin określony w tym przepisie jest nieprze-
kraczalny i po jego upływie nie można skutecznie żądać zamieszczenia w spisie
osób uprawnionych do rekompensaty.
Rozważając te wszystkie okoliczności Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi
sformułowanej w sentencji uchwały.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] III ZP 34/01   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/23/561 Wokanda 2003/1/22 Rejent 2003/1/170
2002-03-12 
[IA] III ZP 33/01   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/17/403
2002-04-24 
[IA] III ZP 32/01   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/10/229 Orzecznictwo Sądów Gospodarczych 2002/9/80 Służba Pracownicza 2003/12/23
2002-01-10 
[IA] III ZP 31/01   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/12/284 Wokanda 2002/9/19 Służba Pracownicza 2004/1/13-15
2002-01-08 
[IA] III ZP 30/01   Uchwała siedmiu sędziów SN
Prawo Pracy 2002/4/33 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/10/243 Orzecznictwo Sądów Gospodarczych 2002/10/86
2002-02-13 
  • Adres publikacyjny: