Uchwała z dnia 19 maja 1997 r.
III ZP 12/97

Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Janusz
Łętowski, Walerian Sanetra (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra
Wiśniewskiego, w sprawie z powództwa Ireny W., Danuty Z., Ireny M., Beaty W. i
Katarzyny K.-P. przeciwko Akademii Medycznej w W. i Państwowemu Szpitalowi Kli-
nicznemu [...] w W. o nagrodę z zakładowego funduszu nagród za 1994 r., po rozpoz-
naniu na posiedzeniu jawnym dnia 19 maja 1997 r. zagadnienia prawnego przekaza-
nego przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu, pos-
tanowieniem z dnia 19 grudnia 1996 r., [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 KPC:

Czy wynagrodzenie ryczałtowe nauczyciela akademickiego posiadającego prawo
wykonywania zawodu medycznego, za uczestnictwo w sprawowaniu opieki zdrowotnej
prowadzonej w ramach społecznego systemu ochrony zdrowia finansowane przez
zakład korzystający z usług nauczyciela akademickiego na podstawie § 1 ust. 1, 2, 3
rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11 kwietnia 1991 r. w
sprawie zasad wynagradzania nauczycieli akademickich za sprawowanie opieki
zdrowotnej oraz finansowania tej działalności (Dz. U. Nr 36, poz. 160) stanowi wypłatę
pieniężną, o której stanowi przepis art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o
rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach
organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi (Dz. U. Nr 32, poz. 141
z późn. zm.) podlegająca wliczeniu do podstawy ustalenia wysokości tej nagrody
wypłaconej przez akademie medyczne?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Wynagrodzenie ryczałtowe nauczyciela akademickiego za uczestnictwo w
sprawowaniu opieki zdrowotnej prowadzonej w ramach społecznego systemu
ochrony zdrowia finansowane przez zakład korzystający z usług tego nauczyciela
na podstawie § 1 ust. 1,2,3 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z
dnia 11 kwietnia 1991 r. w sprawie zasad wynagradzania nauczycieli
akademickich za sprawowanie opieki zdrowotnej oraz finansowania tej
działalności (Dz. U. Nr 36, poz. 160) stanowi wypłatę pieniężną, o której mowa w
art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego
funduszu nagród w państwowych jednostkach organizacyjnych nie będących
przedsiębiorstwami państwowymi (Dz. U. Nr 32, poz. 141 ze zm.), podlegającą
wliczeniu do podstawy ustalenia wysokości tej nagrody wypłacanej przez
akademię medyczną.

U z a s a d n i e n i e

Przedstawione Sądowi Najwyższemu przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych we Wrocławiu pytanie prawne pojawiło się w sprawie, w której
grupa powódek wystąpiła przeciwko Akademi Medycznej i Państwowemu Szpitalowi
Klinicznemu [.. ] w W., domagając się zasadzenia na ich rzecz określonych kwot
wyrównania z tytułu nagród z zakładowego funduszu nagród za rok 1994 r., obliczonych
od wynagrodzenia za sprawowanie opieki zdrowotnej (za godziny leczniczo-usługowe
oraz dyżury zakładowe). Pozwana Akademia Medyczna wniosła o oddalenie
powództwa, podnosząc, że wynagrodzenie za świadczenie usług medycznych przez
nauczycieli akademickich jak i za dyżury zakładowe jest wynagrodzeniem odrębnym,
nie związanym ze świadczeniem pracy na jej rzecz. Wskazała ponadto, że
wynagrodzenie to wypłacane jest przez zakłady drugiej strony pozwanej, na rzecz której
nauczyciel wykonywał usługi medyczne; w związku z tym brak jest podstaw do wypłaty
nagród z zysku od tych wynagrodzeń. Pozwany (drugi) Państwowy Szpital Kliniczny
również wniósł o oddalenie powództw, zarzucając że nauczyciele akademiccy w
Szpitalu tym nie mają statusu pracowniczego, zaś otrzymywane przez nich
wynagrodzenie jest ryczałtem. W jego ocenie świadczenie usług leczniczych przez
powódki na rzecz zakładów opieki zdrowotnej należy do kategorii pozapracowniczych
stosunków zatrudnienia o charakterze administracyjnoprawnym, gdyż nauczyciele
akademiccy należą do grupy pracowników państwowych.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy dla Wrocławia-Śródmieścia wyrokiem z dnia 13 czerw-
ca 1996 r. [...] uwzględnił powództwo, zasądzający dochodzone przez powódki kwoty
od pozwanej Akademii Medycznej i oddalił powództwo w stosunku do Państwowego
Szpitala Klinicznego. Powódki zatrudnione są w Akademii Medycznej, a jednocześnie
jako nauczycielki akademickie uczestniczą w sprawowaniu opieki zdrowotnej
prowadzonej w ramach społecznego systemu ochrony zdrowia w Państwowym Szpitalu
Klinicznym, bowiem posiadają prawo wykonywania zawodu lekarza. Za sprawowanie
opieki zdrowotnej powódki otrzymują wynagrodzenie ryczałtowe wypłacane przez
Państwowy Szpital Kliniczny. Od 1994 r. powódki otrzymywały od pozwanej Akademii
Medycznej nagrody z zakładowego funduszu nagród na podstawie przepisów ustawy z
dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w
państwowych jednostkach organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami
państwowymi (Dz. U. Nr 32, poz. 141 ze zm.) od wynagrodzenia za sprawowanie opieki
zdrowotnej, czyli za godziny leczniczo-usługowe oraz za dyżury zakładowe. Pismem z
dnia 4 stycznia 1995 r. Rektor Akademi Medycznej wstrzymał wypłaty nagród z
zakładowego funduszu nagród w roku 1994 w części, w jakiej obliczone były one
poprzednio od wynagrodzenia za sprawowanie opieki zdrowotnej.
Zdaniem Sądu Pracy prowadzenie przez nauczyciela akademickiego działalności
leczniczej stanowi realizację obowiązku jej prowadzenia w ramach stosunku pracy
łączącego go z daną akademią medyczną. Wynagrodzenie otrzymywane za
prowadzenie takiej działalności stanowi zatem integralną część wynagrodzenia przys-
ługującego nauczycielowi akademickiemu z tytułu wykonywania obowiązków
wynikających ze stosunku pracy łączącego się z prowadzeniem przez niego działalności
medycznej. W myśl ustawy z 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego
funduszu nagród wysokość rocznej nagrody powinna być ustalona jako 8,5% sumy
wynagrodzeń otrzymywanych przez pracownika z tytułu stosunku pracy w ciągu roku.
Wynagrodzeniem takim jest zarówno wynagrodzenie wypłacone przez Akademię
Medyczną za pracę naukowo-dydaktyczną jak i wypłacone przez Państwowy Szpital
Kliniczny za udział w sprawowaniu opieki zdrowotnej.
Rozpoznając rewizję Akademii Medycznej. Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych doszedł do przekonania, iż przyjęty przez Sąd pierwszej instancji sposób rozu-
mowania i kierunek dokonanej przezeń wykładni wchodzących w rachubę przepisów
prawnych mogą budzić istotne wątpliwości. Podzielając stanowisko wyrażone w orze-
czeniu Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1992 r., I PZP 67/92 (OSNCP 1993 z. 5
poz. 81) oraz z dnia 22 grudnia 1988 r., II URN 250/88 (OSP 1990 z. 1-3 poz. 177) Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dochodzi do przekonania, iż powódek nie łączył
stosunek pracy z Państwowym Szpitalem Klinicznym. Jest on bowiem zdania, iż
"usytuowanie nauczyciela akademickiego względem zakładu opieki zdrowotnej" wyni-
kające z treści umowy o prowadzenie działalności leczniczej, profilaktycznej i diagnos-
tycznej oraz z przepisów ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym
(Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.), ustawy z dnia 30 września 1991 r. o zakładach opieki
zdrowotnej (Dz. U. Nr 91, poz. 408 ze zm.), a także przepisów rozporządzenia Ministra
Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11 kwietnia 1991 r. w sprawie zasad wynagradzania
nauczycieli akademickich za sprawowanie opieki zdrowotnej oraz finansowania tej
działalności (Dz. U. Nr 36, poz. 160), nie zawiera elementów relacji pracownik - zakład
pracy (pracodawca). Tego stanu rzeczy nie zmienia przy tym okoliczność, iż
finansowanie ryczałtu nauczycieli akademickich następuje ze środków (limitów) na
wynagrodzenia dla pracowników zakładu opieki zdrowotnej. Jest to bowiem tylko
okoliczność dotycząca jedynie gospodarki finansowej zakładu i nie ma istotnego
znaczenia dla określania charakteru prawnego umowy łączącej go z nauczycielem
akademickim.
Przyjmując takie założenie Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - formułując
mimo tego swoje wątpliwości - powołuje się na okoliczność, iż w § 1 ust. 1 rozporzą-
dzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11 kwietnia 1991 r. przewiduje się
przyznawanie nauczycielom akademickim wynagrodzenia ryczałtowego. Stwierdza on
przy tym, iż podstawy umów ryczałtowych w prawie pracy są stosunkowo wątłe oraz że
"wynagrodzenie ryczałtowe jest wynagrodzeniem sumarycyjnym i jako takie nie może
być podstawą do naliczania składników płacowych jak premie, dodatku stażowego,
funkcyjnego, nagrody jubileuszowej, nagrody rocznej z zakładowego funduszu nagród".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozumowanie Akademii Medycznej, z jednej strony, zmierza do wykazania, iż
wynagrodzenie za świadczenie usług medycznych przez nauczycieli akademickich nie
mieści się w ramach stosunku pracy, który łączy ich z tą Akademią (praca ta jest
świadczona na rzecz innego podmiotu - Państwowego Szpitala Klinicznego - i przez ten
podmiot jest wynagradzana), a równocześnie, z drugiej strony, w ogóle kwestionuje się
w nim możliwość obliczania nagród z zakładowego funduszu pracy od wynagrodzenia
powódek za świadczenie usług medycznych w Państwowym Szpitalu Klinicznym i
wypłacania ich przez jakikolwiek podmiot (Akademię Medyczną bądź Państwowy
Szpital Kliniczny), z powołaniem się na to, iż wynagrodzenia jakie otrzymywały one za
te usługi jest wynagrodzeniem ryczałtowym. Rozumowanie to nie może zostać
zaakceptowane. W szczególności Sąd Najwyższy orzekający w niniejszym składzie nie
widzi uzasadnienia, by odstępować od dotychczasowego stanowiska tego Sądu, które
znalazło wyraz w jego orzeczeniach z 22 grudnia 1988 r. oraz z 17 grudnia 1992 r. W
pierwszym z nich przyjęto zwłaszcza, że prowadzenie przez pracownika naukowo-
dydaktycznego akademii medycznej działalności leczniczej określonej w art. 144 ust. 1
pkt 4 ustawy z dnia 4 maja 1982 r. o szkolnictwie wyższym (jednolity tekst: Dz. U. z
1985 r. Nr 42, poz. 201) stanowi realizację obowiązku prowadzenia takiej działalności w
ramach stosunku pracy łączącego nauczyciela akademickiego z daną akademią.
Umowa o prowadzenie takiej działalności nie powoduje powstania nowego stosunku
pracy (por. też glosę do tego orzeczenia K. Jaśkowskiego, OSP 1990 z. 1-3 poz. 177).
Z drugiego z wymienionych orzeczeń Sądu Najwyższego wynika, że uczestnictwo
nauczyciela akademickiego posiadającego prawo wykonywania zawodu medycznego w
sprawowaniu opieki zdrowotnej, o której mowa w art. 100 ust. 1 ustawy z dnia 12
września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, realizowane na podstawie umowy o
prowadzeniu działalności leczniczej, profilaktycznej i diagnostycznej zawartej między
tym nauczycielem a zakładem opieki zdrowotnej, nie powoduje powstania stosunku
pracy między stronami tej umowy, chyba, że co innego wynika z treści nawiązanego
stosunku prawnego. W ocenie składu orzekającego w niniejszej sprawie argumentacja
zawarta w obu tych orzeczeniach zachowuje w pełni aktualność. W myśl art. 100 ust. 1
ustawy z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym nauczyciele akademiccy
zatrudnieni w uczelniach medycznych lub podstawowych jednostkach organizacyjnych
uczelni działających w zakresie nauk medycznych poza uczelnią medyczną,
posiadający prawo wykonywania zawodów medycznych, uczestniczą w sprawowaniu
opieki zdrowotnej prowadzonej w ramach społecznego systemu ochrony zdrowia.
Według zaś art. 106 ust. 2 tej ustawy Minister Zdrowia i Opieki Społecznej, określa w
drodze rozporządzenia, zasady wynagradzania nauczycieli akademickich za
prowadzenie działalności, o której mowa w art. 100 ust. 1, oraz zasady jej finansowania.
Z przepisów tych wynika, że nauczyciele akademiccy mają obowiązek uczestniczenia w
sprawowaniu opieki zdrowotnej poza uczelnią (w ramach społecznego systemu ochrony
zdrowia, od wejścia w życie ustawy z dnia 30 sierpnia 1990 r. o zakładach opieki
zdrowotnej, Dz. U. Nr 91, poz. 408 ze zm. - w zakładach opieki zdrowotnej), przy czym
realizacja tego obowiązku mieści się w ramach ich obowiązków objętych stosunkiem
pracy łączącym ich z uczelnią. Również wynagrodzenie, które za tę pracę jest
wypłacane, stanowi element treści ich stosunku pracy z uczelnią. Jest to przy tym
wynagrodzenie za pracę, a nie jakieś inne świadczenie w ramach stosunku pracy,
jakkolwiek jego zasady i zasady finansowania działalności, o której mowa w art. 100
ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym, są unormowane w sposób szczególny w drodze
aktu wykonawczego (w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 11
kwietnia 1991 r.). W rozporządzeniu z 11 kwietnia 1991 r. część tego wynagrodzenia
została wprawdzie określona jako wynagrodzenie ryczałtowe, ale nie oznacza to, iż
wynagrodzenie to nie jest wynagrodzeniem za pracę i że jest to inne świadczenie niż
wynagrodzenie za pracę należne w ramach stosunku pracy, czy też że jest to w ogóle
świadczenie należne poza tym stosunkiem, np. na podstawie umowy o dzieło (art. 632
§ 1 KC), do której nawiązują wywody uzasadnienia postanowienia Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych. Istotne tu zwłaszcza jest to, iż jest to wynagrodzenie za
wykonywanie przez nauczyciela akademickiego określonych zadań (pracy) w ramach
łączącego go z uczelnią stosunku pracy (choć poza jej terenem, za pracę zasadniczo
na rzecz zakładu opieki zdrowotnej i pokrywane z jego środków finansowych), że tylko
część tego wynagrodzenia określona została jako wynagrodzenie ryczałtowe (za
pełnienie dyżurów zakładowych przysługuje wynagrodzenie na zasadach określonych w
przepisach obowiązujących pracowników medycznych zakładów opieki zdrowotnej - § 1
ust. 2 rozporządzenia z 11 kwietnia 1991 r.) oraz że w istocie - również ta część
wynagrodzenia, która została nazwana wynagrodzeniem ryczałtowym - ustalana jest
według ogólnych zasad regulujących ustalanie wynagrodzenia pracowników służby
zdrowia, jedynie przy zastrzeżeniu, że jego wysokość nie może przewyższać 50%
maksymalnego uposażenia zasadniczego przewidzianego na określonych stanowiskach
(w zakładach opieki zdrowotnej) w przepisach odrębnych (§ 1 ust. 1 rozporządzenia z
11 kwietnia 1991 r.). Nie ma więc powodów, by wynagrodzenie ustalane na mocy dele-
gacji z art. 106 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym uważać za jakieś gorsze wy-
nagrodzenie za pracę (dlatego, że jego część została nazwana wynagrodzeniem ry-
czałtowym), za świadczenie ze stosunku pracy, które wynagrodzeniem za pracę nie
jest, czy też za świadczenie należne w ogóle poza stosunkiem pracy (np. na podstawie
umowy o dzieło czy umowy zlecenia); wynagrodzenie ryczałtowe w ramach stosunku
pracy nie przestaje być wynagrodzeniem za pracę (w rozumieniu przepisów prawa
pracy).
W myśl art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z
zakładowego funduszu nagród, podstawę do ustalania wysokości nagrody dla pracow-
nika stanowią dokonane w ciągu roku, w ramach wynagrodzeń osobowych, wypłaty
pieniężne za czas efektywnie przepracowany oraz wynagrodzenie za urlop wypo-
czynkowy, po wyłączeniu: 50% i 100% dodatków za pracę w godzinach nadliczbowych
oraz nagród. W przepisie tym operuje się szerokim pojęciem "wynagrodzeń osobowych"
i kategorią "wypłat pieniężnych za czas efektywnie przepracowany". Nie ulega
wątpliwości, że wynagrodzenie otrzymywane przez nauczycieli akademickich na
podstawie rozporządzenia z 11 kwietnia 1991 r. mieści się w pojęciu wypłat pieniężnych
za czas efektywnie przepracowany, a jednocześnie jest wypłacane w ramach
wynagrodzeń osobowych i to niezależnie od tego, jak ocenia się specyfikę
wynagrodzenia "ryczałtowego".
Kierując się powyżej wskazanymi racjami Sąd Najwyższy wyraził pogląd, który
uwidoczniony został w sentencji uchwały.

========================================