Uchwała z dnia 30 lipca 2003 r.
III UZP 7/03

Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Beata Gudowska.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniew-
skiego, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 lipca 2003 r. sprawy z wniosku Haliny
W.-G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o wysokość
dodatku kombatanckiego, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd
Apelacyjny w Gdańsku postanowieniem z dnia 26 lutego 2003 r. [...]

Czy wypłacany przy emeryturze dodatek kombatancki podlega weryfikacji na
podstawie przepisów art. 90 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) ?

p o d j ą ł uchwałę:

Szczególne zasady waloryzacji świadczeń określone w art. 90 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) mają zastosowanie do dodatku przy-
znawanego na podstawie art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kom-
batantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i
okresu powojennego (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 371).

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku postano-
wieniem z dnia 26 lutego 2003 r. przedstawił na podstawie art. 390 § 1 KPC Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne: ,,czy wypłacany
przy emeryturze dodatek kombatancki podlega weryfikacji na podstawie przepisów
art. 90 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.)". Przedstawione zagadnienie
prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego. Zakład Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w B. w decyzji z dnia 2 marca 2001 r. ustalającej wysokość
jednorazowej wypłaty, stanowiącej uzupełnienie emerytury wnioskodawczyni Haliny
W.-G. za 2000 r., przeliczył odpowiednim wskaźnikiem kwotę emerytury natomiast
pominął kwotę dodatku kombatanckiego. W odwołaniu od tej decyzji wnioskodaw-
czyni wnosiła o zwiększenie jednorazowej wypłaty o kwotę 39,83 zł, stanowiącej róż-
nicę między należnym w 2000 r. dodatkiem kombatanckim a dodatkiem wypłaconym
za ten rok. Wyrokiem z dnia 9 lipca 2001 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Bydgoszczy oddalił odwołanie. Sąd uznał, że jednorazowa wypłata
na podstawie art. 90 ust. 6 i 7 ustawy o emeryturach i rentach dotyczy jedynie rent i
emerytur oraz dodatków pielęgnacyjnego i dla sierot zupełnych przyznawanych na
podstawie tej ustawy. Nie dotyczy dodatku kombatanckiego, który jest przyznawany
na podstawie ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych
osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (obecnie jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 371) i jako refundowany przez budżet pań-
stwa nie jest uwzględniany dla potrzeb jednorazowej wypłaty.
Przy rozpatrywaniu apelacji wnioskodawczyni od tego wyroku Sąd Apelacyjny
powziął wątpliwości, które zawarł w treści pytania. Wątpliwości wynikają stąd, że do-
datek kombatancki, należny na podstawie art. 15 ust. 1 ustawy o kombatantach nie
jest świadczeniem z ubezpieczenia społecznego. Dla zachowania realnej wartości
jest on waloryzowany na podstawie art. 15 ust. 5 tej ustawy przy zastosowaniu
wskaźnika waloryzacji emerytur i rent. Mechanizm waloryzacji tego dodatku jest w
ocenie Sądu Apelacyjnego identyczny z mechanizmem waloryzacji dodatku pielę-
gnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych przyznawanych na podstawie art. 75 i 76
ustawy o emeryturach i rentach. Bezspornie celem waloryzacji jest urealnienie siły
nabywczej tych świadczeń, przy czym waloryzacji dokonuje się niejako dwuetapowo.
Pierwszy etap odbywa się w oparciu o prognozę wzrostu kosztów utrzymania i pro-
gnozę wzrostu wynagrodzeń (art. 88 i 89 ustawy o emeryturach i rentach). Drugi etap
przewidziany w art. 90 tej ustawy zawiera mechanizm kontrolny, polegający de facto
na obowiązku wyrównania wysokości rent i emerytur w sytuacji, gdy waloryzacja do-
konana w oparciu o prognozy okazała się zaniżona. Według Sądu Apelacyjnego po-
wyższy mechanizm wyrównania dotyczy jedynie rent i emerytur. Przemawia za tym
zarówno literalne brzmienie art. 90 ust. 7 określające sposób wyliczenia jednorazo-
wej wypłaty, jak i odrębne regulacje dotyczące ustalania wysokości i zasad podwyż-
szania dodatków pielęgnacyjnych i dla sierot zupełnych zawarte w odrębnym roz-
dziale ustawy. Wprawdzie celem waloryzacji wszystkich świadczeń jest urealnienie
ich siły nabywczej, jednak to opowiadając się za poglądem, że jednorazowa wypłata
dotyczy jedynie rent i emerytur nie sposób nie zauważyć, że tylko one stanowią po-
chodną kapitału składkowego zgromadzonego w przebiegu ubezpieczenia. Gwaran-
cje zachowania realnej wartości winny odnosić się przede wszystkim do rent i eme-
rytur, a nie do pozostałych świadczeń będących jedynie dodatkami do nich. Jeżeli
ustawa o kombatantach nie przewiduje wprost żadnego dodatkowego mechanizmu
waloryzacji, analogicznego do zamieszczonego w art. 90 ustawy o emeryturach i
rentach, to mimo że w zakresie wysokości rent i emerytur i w innych sprawach nie
określonych w niej odsyła odpowiednio do przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin, to nie oznacza, że mechanizm dodatkowej waloryzacji do-
tyczy również i dodatku kombatanckiego. Jednocześnie jednak skoro praktyką orga-
nu rentowego jest uwzględnienie w kwocie jednorazowego wyrównania również i po-
zostałych świadczeń, to jest dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych
(na co wskazuje organ rentowy w niniejszej sprawie), to wydaje się być chybioną
odmowa uwzględnienia w tym wyrównaniu dodatku kombatanckiego, wspierana je-
dynie argumentacją o odrębności funduszu, z którego dodatek jest wypłacany.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zasady waloryzacji świadczeń uregulowane są przepisami działu VII rozdziału
2 ustawy o emeryturach i rentach w art. 88 - 94. Przepis art. 88 ust. 1 stanowi, że
emerytury i renty podlegają waloryzacji w celu zachowania co najmniej ich realnej
wartości w odniesieniu do wzrostu cen i usług konsumpcyjnych. W art. 88 ust. 2 i 3
określony jest sposób ustalania wskaźnika waloryzacyjnego na podstawie przyjętego
w ustawie budżetowej na każdy rok prognozowanego wskaźnika wzrostu cen towa-
rów i usług oraz wzrostu wynagrodzeń. Przepis art. 90 ust. 1 w brzmieniu obowiązu-
jącym w 2001 r. stanowi, że jeżeli wskaźnik realnej przeciętnej emerytury i renty
brutto w poprzednim roku jest niższy od przyjętego w ustawie budżetowej podwyższa
się wskaźnik waloryzacji w ustawie budżetowej dla najbliższego terminu waloryzacji
w bieżącym roku. W kolejnych ustępach tego artykułu określony jest sposób oblicza-
nia podwyższonego wskaźnika waloryzacji przy pomocy wskaźnika weryfikacyjnego.
Przepis art. 90 ust. 6 stanowi, że jeżeli występują okoliczności, o których mowa w
ust. 1, emeryci i renciści, którym przyznano świadczenia do dnia 31 grudnia po-
przedniego roku, otrzymują jednorazową wypłatę w terminie najbliższej waloryzacji w
bieżącym roku.
Wątpliwości co do tego, czy szczególne zasady waloryzacji określone w art.
90 dotyczą także dodatków do emerytur i rent, w szczególności dodatku kombatanc-
kiego, wynikają między innymi stąd, że przepis art. 90 ust. 7, regulujący sposób obli-
czania jednorazowej wypłaty przewidzianej w art. 90 ust. 6, używa sformułowania ,,
wyrównanie łącznej kwoty emerytury i renty". Może to oznaczać, że przepisy doty-
czące podwyższenia wskaźnika i związanej z tym jednorazowej wypłaty, (określone
w przedstawionym zagadnieniu prawnym jako dotyczące weryfikacji) mają zastoso-
wanie tylko do świadczeń związanych z opłacaniem składek na ubezpieczenie spo-
łeczne, natomiast nie obejmują dodatków, których waloryzację regulują inne przepi-
sy. Wniosek taki jest mylny, gdyż określenie użyte w powołanym przepisie jest po-
wtórzeniem sformułowania zawartego w art. 88 ust. 1, regulującego ogólne zasady
waloryzacji świadczeń. Użyte tu zostało określenie ,,emerytury i renty podlegają walo-
ryzacji". Do zasad waloryzacji świadczeń odnoszących się do emerytur i rent odsy-
łają przepisy dotyczące dodatków do tych świadczeń, które samodzielnie zasad wa-
loryzacji nie regulują. Przepisy art. 75 ust. 3 i 76 ust. 3, dotyczące dodatku pielęgna-
cyjnego i dodatku dla sierot zupełnych, stanowią, że kwotę dodatku podwyższa się
przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent od miesiąca, w którym
przeprowadzona jest waloryzacja. Przepis art. 15 ust. 5 ustawy o kombatantach sta-
nowi, że kwota dodatku kombatanckiego podlega podwyższeniu przy zastosowaniu
wskaźnika waloryzacji emerytur i rent od miesiąca, w którym jest przeprowadzana
waloryzacja. Regulacja ta oznacza, że ilekroć przepisy dotyczące waloryzacji uży-
wają określenia ,,emerytury i renty", należy odnosić je także do dodatków do tych
świadczeń.
Zasada waloryzacji jest jednakowa w odniesieniu do wszystkich dodatków:
stosowany jest wskaźnik waloryzacyjny obliczony na zasadach określonych w art. 88
ust. 2 i 3 ustawy o emeryturach i rentach. W art. 90 ust. 1 tej ustawy wskazane są
okoliczności, w których podwyższa się wskaźnik waloryzacji w stosunku do wskaź-
nika ustalonego na podstawie art. 88 ust. 2 i 3, mnożąc ten ostatni wskaźnik przez
wskaźnik weryfikacyjny. Skoro w art. 90 ust. 1 jest mowa o ,,wskaźniku waloryzacji",
to zasady obliczania podwyższonego wskaźnika mają zastosowanie także przy walo-
ryzacji dodatków, w tym dodatku kombatanckiego, zgodnie z użytym w przepisach
regulujących te dodatki określeniem ,, podwyższa się przy zastosowaniu wskaźnika
waloryzacji emerytur i rent".
Nie ma wątpliwości, że w przypadku zaistnienia okoliczności, o których mowa
w art. 90 ust. 1, kolejna waloryzacja zarówno emerytur i rent jak i dodatków dokony-
wana jest przy pomocy podwyższonego wskaźnika, który zastępuje wskaźnik przy-
jęty w ustawie budżetowej. Przepis art. 94 ust. 1 zobowiązuje właściwego ministra do
ogłoszenia w Monitorze Polskim do 10 lutego podwyższonego na podstawie art. 90
wskaźnika. Przy zastosowaniu tego podwyższonego wskaźnika ustala się przed ter-
minem waloryzacji, która następuje w marcu, kwotę najniższej emerytury i renty oraz
kwoty dodatku pielęgnacyjnego, dla sierot zupełnych i kombatanckiego. Kwoty te są
ogłaszane przed terminem waloryzacji przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Monitorze Polskim na podstawie art. 94 ust. 2 ustawy o emeryturach i
rentach i na podstawie art. 15 ust. 6 ustawy o kombatantach. Przepisy art. 90 ustawy
o emeryturach i rentach w zakresie waloryzacji świadczeń podwyższonym wskaźni-
kiem i w zakresie sposobu ustalania tego wskaźnika mają z całą pewnością zasto-
sowanie nie tylko do świadczeń uzależnionych od składek na ubezpieczenie spo-
łeczne, lecz także do dodatków do tych świadczeń przyznawanych na warunkach
niezależnych od ubezpieczenia.
Wątpliwości mogą dotyczyć tylko tego, czy określona w art. 90 ust. 6 i 7 jedno-
razowa wypłata, stanowiąca różnicę między świadczeniem obliczonym na podstawie
wskaźnika faktycznego wzrostu cen towarów i usług a świadczeniem obliczonym na
podstawie wskaźnika prognozowanego obejmuje także dodatki do emerytur i rent, w
tym dodatek kombatancki. Treść tych przepisów nie daje podstaw do pominięcia tych
dodatków. Jednorazowa wypłata określona w art. 90 ust. 6 musi zostać dokonana w
przypadku wystąpienia okoliczności, o których mowa w art. 90 ust. 1. Skoro ten
ostatni przepis ma zastosowanie do waloryzacji dodatków przy zastosowaniu pod-
wyższonego wskaźnika, to nie ma powodu do wyłączenia stosowania art. 90 ust. 6,
regulującego sposób korekty błędu zaistniałego przy ustalaniu prognozowanego
wskaźnika. Gdyby błąd nie nastąpił, kwota dodatku, podobnie jak kwota emerytury i
renty, zostałaby w wyniku waloryzacji zwiększona w takim stosunku, w jakim nastąpił
wzrost cen towarów i usług, co gwarantuje przepis art. 88 ust. 1. Skoro wprowadzono
mechanizm korekty błędu w prognozowaniu, działanie tego mechanizmu powinno
obejmować wszystkie świadczenia, których podwyższanie następuje przy pomocy
wskaźnika waloryzacji, a więc dodatki pielęgnacyjne, dla sierot zupełnych i dla kom-
batantów.
Wobec tego, że regulacja dotycząca waloryzacji dodatków pielęgnacyjnych,
dla sierot zupełnych i dla kombatantów jest identyczna, nie ma podstaw do różnico-
wania zasad waloryzacji tych dodatków w zakresie wyrównania ich jednorazową wy-
płatą. Nie jest podstawą do takiego różnicowania to, że emerytury i renty oraz do-
datki przewidziane w ustawie o emeryturach i rentach finansowane są ze środków
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a świadczenia przewidziane dla kombatantów
wypłacane są z budżetu państwa. Zgodnie z art. 24 ustawy o kombatantach świad-
czenia przewidziane w tej ustawie wypłacane są przez organy rentowe, a następnie
refundowane z dotacji budżetu państwa. Ustalenie przez organ rentowy wysokości
świadczeń i ich wypłacenie musi być dokonane zgodnie z obowiązującymi przepi-
sami, niezależnie od tego, skąd pochodzą środki przeznaczone na te świadczenia.
Skoro ustawa o kombatantach, regulując zasady waloryzacji dodatków kombatanc-
kich, odsyła do przepisów ustawy o emeryturach i rentach, nie wprowadzając żad-
nych ograniczeń, to przepisy te muszą być stosowane w taki sam sposób, w jaki sto-
suje się je do świadczeń przyznawanych na podstawie tej ostatniej ustawy. Do do-
datku kombatanckiego mają więc zastosowanie wszystkie określone w tej ustawie
zasady dotyczące waloryzacji świadczeń.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi sformułowanej w sentencji
uchwały.
========================================