Uchwała z dnia 5 marca 2002 r.
III UZP 1/02


Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Maria Tyszel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczy-
ka, w sprawie z wniosku Feliksa R. przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w
L. o prawo do emerytury, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 marca 2002 r. za-
gadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Lublinie z
dnia 19 grudnia 2001 r. [...]


,,Czy zawodowa służba wojskowa odbywana przez repatrianta w armii byłego
ZSRR i Kazachstanu w okresie 22 listopada 1968 - 18 sierpnia 1997 r. jest służbą w
armii sojuszniczej w rozumieniu art. 13 ust. 1 pkt 1b ustawy z 10 grudnia 1993 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (Dz.U. Nr 10 z 1994 r.
poz. 36 ze zm.) ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Zawodowa służba wojskowa odbywana przez repatrianta w armiach by-
łego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i Kazachstanu w okresie
od dnia 22 listopada 1968 r., do dnia 18 sierpnia 1997 r. nie jest służbą w armii
sojuszniczej w rozumieniu art. 13 ust. 1 pkt 1b ustawy z 10 grudnia 1993 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (Dz.U. z 1994 r.
Nr 10, poz. 36 ze zm.).

U z a s a d n i e n i e


Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z
dnia 6 października 2000 r. [...] zmienił decyzję Wojskowego Biura Emerytalnego w
L. z dnia 26 października 1998 r. i ,,ustalił Feliksowi R. od 6 października 2000 r.
prawo do emerytury wojskowej w wysokości najniższej emerytury".
Stan faktyczny sprawy był bezsporny; wnioskodawca Feliks R., który jest re-
patriantem, w okresie od 22 listopada 1968 r. do 8 lipca 1997 r. pełnił zawodową
służbę wojskową w siłach zbrojnych byłego Związku Socjalistycznych Republik Ra-
dzieckich, a po jego rozpadzie - Republiki Kazachstanu. Sąd ten uznał, że ,,wystar-
czającą przesłanką do ustalenia prawa do świadczenia był fakt pełnienia przez wnio-
skodawcę służby w armii sojuszniczej. Zgodnie bowiem z decyzją prawodawcy wyra-
żoną w ustawie z 10 grudnia 1993 r. istnieje możliwość zaliczania okresów takiej
służby nawet bez odbywania służby w Wojsku Polskim. Stosując wykładnię histo-
ryczno-porównawczą należy - zdaniem Sądu pierwszej instancji - wyprowadzić
wniosek iż polski prawodawca w 1993 r. świadomie rozszerzył uprawnienie żołnierzy
służących w armiach sojuszniczych. Zlikwidowano bowiem ich zróżnicowanie, mając
na uwadze wszystkie sojusze wojskowe zawierane w przeszłości i obecnie wprowa-
dzono tylko jedną cezurę czasową, tj. od 1 września 1939 r., bez wskazania daty
końcowej oraz wprowadzono równorzędność okresów służby w armiach sojuszni-
czych w odniesieniu do służby w Wojsku Polskim a nie tylko ich zaliczalności. Sąd
stanął na stanowisku, że regulacja art. 12 i 13 ustawy z 10 grudnia 1993 r. znajduje
odpowiednie zastosowanie do obywateli polskich mieszkających na terenach byłego
ZSRR, którzy wobec rzeczywistych powodów nie mogli być zawodowymi żołnierzami
Wojska Polskiego ale służbę taką w całości odbywali jako żołnierze zawodowi armii
sojuszniczych. Repatriacja świadczy o zachowaniu obywatelstwa polskiego, a więc
przy ustalaniu prawa repatriantów do świadczeń emerytalnych należy odpowiednio
uwzględniać okresy, gdy osoby te nie były formalnie obywatelami polskimi. Od-
mienne stanowisko prowadziłoby do naruszenia art. 32 Konstytucji RP wyrażającego
zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa".

Wyrok ten zaskarżył organ rentowy, a Sąd Apelacyjny w Lublinie, na podsta-
wie art. 390 § 1 KPC, postanowieniem z dnia 19 grudnia 2001 r., przedstawił do roz-
strzygnięcia Sądowi Najwyższemu, budzące poważne wątpliwości zagadnie prawne,
o treści przytoczonej w sentencji uchwały.

Rozpoznając zagadnienie Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:

Słusznie zauważył Sąd Apelacyjny, że nie można zgodzić się z dokonaną
przez Sąd pierwszej instancji wykładnią art. 13 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 10
grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin
(Dz.U. z 1994 r. Nr 10, poz. 36 ze zm. - aktualnie jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr
11, poz. 108), zwanej dalej ustawą o z.e.ż. Sąd Okręgowy, powołując się na wykład-
nię historyczno-porównawczą pominął bowiem niektóre, istotne w sprawie fakty hi-
storyczne oraz akty normatywne, co spowodowało, że wykładnia ta jest błędna.

Wątpliwości podniesione w uzasadnieniu postanowienia Sądu Apelacyjnego
wymagają rozważenia przedstawionego zagadnienia w dwóch aspektach - upraw-
nień repatriantów oraz uprawnień żołnierzy pełniących zawodową służbę wyłącznie
w armiach nie wchodzących w skład Wojska Polskiego. Z uwagi na to, że wniosko-
dawca pełnił służbę wojskową poza Wojskiem Polskim w latach 1968 - 1992, Sąd
Najwyższy ograniczył swoje rozważania do stanu prawnego obowiązującego w tym
czasie.

I. Stosownie do § 6 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 września 1968 r.
w sprawie świadczeń rentowych dla repatriantów (Dz.U. Nr 38, poz. 271), wydanego
w wykonaniu upoważnienia z art. 119 ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszech-
nym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 3, poz. 6 ze zm.),
zwanej dalej ustawą o p.z.e., repatriantom, którzy za granicą byli żołnierzami (zawo-
dowymi lub niezawodowymi) i nie pobierali tam z tego tytułu rent, przysługiwały
świadczenia rentowe przewidziane w ustawie (z 23 stycznia 1968 r.) w zakresie, w
wysokości i na warunkach w niej określonych, z tym, że: 1) okresy służby wojskowej
uważało się za okresy równorzędne z okresami zatrudnienia lub zaliczalne do okre-
sów zatrudnienia, 2) w razie niewykonywania zatrudnienia w kraju, do obliczenia
świadczeń przyjmowało się najniższą podstawę wymiaru, 3) kwota świadczeń nie
mogła być niższa od kwoty minimalnej emerytury lub renty. Rozporządzenie to, które
było ostatnim aktem normatywnym odnoszącym się wprost do uprawnień emerytal-
no-rentowych repatriantów i utraciło moc z dniem 1 stycznia 1983 r., w sposób jed-
noznaczny nakazywało traktowanie okresów odbywania służby wojskowej przed re-
patriacją jako okresów równorzędnych z zatrudnieniem na obszarze Państwa Pol-
skiego, a nie - jako równorzędnych ze służbą w Wojsku Polskim. Nie uprawniało też
repatriantów do uzyskania emerytury lub renty z innych tytułów niż z powszechnego
zaopatrzenia pracowników. Repatriant mógł uzyskać prawo do świadczenia z innego
systemu zaopatrzeniowego tylko wówczas, gdy spełnił warunki w nim określone, a
warunki te były różne. I tak, w ustawie z dnia 28 maja 1957 r. o zaopatrzeniu emery-
talnym górników i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1968 r. Nr 3, poz. 190) - na pod-
stawie art. 2 ust. 3 - niektóre okresy pracy górniczej wykonywanej za granicą były
traktowane na równi z okresami takiej pracy wykonywanej w kraju, natomiast przepi-
sy ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników ko-
lejowych i ich rodzin (Dz.U. Nr 3, poz. 10) generalnie obejmowały tylko osoby wyko-
nujące pracę na niektórych stanowiskach w polskich kolejach (art. 2). Praca poza
koleją była dla pracowników zatrudnionych na kolei w dniu 31 sierpnia 1939 r. okre-
sem zaliczalnym tylko do dnia 8 maja 1945 r., i to pod warunkiem, że w Polsce Lu-
dowej podjęli ponownie zatrudnienie na kolei. Analogiczne zasady zawierały również
stosowne akty normatywne obowiązujące w latach 1983-1998. Służba wojskowa w
armii byłego Związku Sowieckiego, na mocy odesłania w obydwu wyżej powołanych
systemach do art. 10 ustawy o p.z.e., a następnie do art. 13 ustawy z 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267
ze zm.), zwanej dalej ustawą o z.e.p., była tylko okresem zaliczalnym. Podobne ure-
gulowania obowiązywały także w pozostałych systemach ubezpieczeniowych. Pod-
kreślić należy, że na podstawie art. 2 ust. 2 pkt 1 lit. e ustawy z dnia 17 października
1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent... (Dz.U.
Nr 104, poz. 450 ze zm.) okresy zatrudnienia za granicą osób, które w czasie za-
trudnienia nie były obywatelami polskimi, powróciły do kraju po dniu 22 lipca 1944 r. i
zostały uznane za repatriantów, uważało się za okresy składkowe. Takie też uregu-
lowanie przewiduje w art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze
zm.).

Chybione jest powołanie się Sądu Okręgowego na uchwałę Sądu Najwyższe-
go z dnia 22 marca 1989 r., III UZP 9/89 (OSP 1990 r., Nr 9, poz. 314), ponieważ ani
jej teza, ani też uzasadnienie nie wskazują na trafność poglądu, że służba wojskowa
pełniona w armii byłego Związku Sowieckiego w okresie od 1 września 1939 r. do 1
lipca 1991 r., była ,,służbą w armii sojuszniczej", o jakiej aktualnie stanowi analizowa-
ny art. 13 ust. 1, pkt 1 lit. b ustawy o z.e.ż. Przedmiotem uchwały było, przede
wszystkim, zagadnienie zachowania obywatelstwa polskiego przez wnioskodawcę,
który w dniu 17 września był obywatelem polskim, a po nadaniu mu na mocy dekretu
Rady Najwyższej ZSRR z 29 listopada 1939 r. obywatelstwa radzieckiego został po-
wołany do służby w Armii Radzieckiej. Sąd Najwyższy nie określił tej służby jako
równorzędnej ze służbą w Wojsku Polskim, lecz uznał, że służba w tej armii, pełniona
w takich okolicznościach, z ,,powołania", a nie z wyboru, na podstawie art. 13 ust. 1
pkt 2, powołanej wyżej ustawy z 14 grudnia 1982 r. o z.e.p. jest okresem zaliczalnym
do okresów zatrudnienia. Niezrozumiałe jest natomiast stwierdzenie Sądu Okręgo-
wego, że wobec zachowania obywatelstwa polskiego ,,przez Polaków zamieszkałych
na terenach zagarniętych przez ZSRR po 28 września 1939 r. (...) przy ustalaniu
prawa repatriantów do świadczeń emerytalnych, należy odpowiednio uwzględniać
okresy, gdy osoby te nie były formalnie obywatelami polskimi". Powołanie się w tym
kontekście na uchwałę podjętą przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego w
dniu 26 stycznia 1994 r., II UZP 12/93 (OSNCP 1994 z. 7-8, poz. 141), jest pozba-
wione jakiegokolwiek znaczenia, bowiem jej przedmiotem był zakres uprawnień or-
ganu rentowego w ocenie, czy osoba zainteresowana jest repatriantem. Również w
uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy nie wypowiadał się na temat charakteru
zatrudnienia przed repatriacją, nie oceniał również charakteru pełnienia służby woj-
skowej w jakiejkolwiek armii. Powyższe wskazuje, że przepisy odnoszące się do
repatriantów nie uprawniają do uznania wykładni Sądu Okręgowego za trafną.
Wprawdzie nie ma to istotnego znaczenia od rozstrzygnięcia przedstawionego za-
gadnienia prawnego, bowiem ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz.U.
Nr 106, poz. 1118 ze zm.) nie ma zastosowania w sprawie, jednakże należy zwrócić
uwagę, że brak w niej uregulowań świadczeń emerytalno-rentowych dla repatriantów
stanowi istotną wskazówkę interpretacyjną, iż nie było zamiarem ustawodawcy
przyznanie repatriantom prawa do tych świadczeń, na warunkach odmiennych od
obowiązujących pozostałych obywateli.

II. Przechodząc do przepisów normujących prawo do emerytury wojskowej
należy przypomnieć, że chociaż zarówno na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 16
grudnia 1972 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 29, poz. 139 ze zm.), zwanej dalej ustawą z dnia 16
grudnia 1972 r., która obowiązywała do 25 stycznia 1994 r., jak i art. 12 ustawy o
z.e.ż., emerytura przysługuje żołnierzowi zwolnionemu z zawodowej służby wojsko-
wej, który w dniu zwolnienia z tej służby posiada 15 lat służby w Wojsku Polskim, to
jednak zakres podmiotowy tych ustaw nie jest jednakowy. Słusznie zwrócił uwagę
Sąd Okręgowy, że z dniem wejścia w życie ustawy o z.e.ż. nastąpiła istotna zmiana
stanu prawnego w zakresie uwzględniania, przy ustalaniu prawa do świadczeń dla
żołnierzy zawodowych, okresów służby wojskowej pełnionej w Armii Radzieckiej,
jednakże ograniczenie wykładni wyłącznie do tej służby doprowadziło Sąd Okręgowy
do niewłaściwego odczytania ratio legis dokonanych zmian, bowiem różnice pomię-
dzy wymienionymi ustawami, w omawianym zakresie odnoszą się nie tylko do służby
w Armii Radzieckiej.

Jedną z zasadniczych różnic jest to, że w ustawie o z.e.ż. oraz w ustawie z
dnia 30 czerwca 1970 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 1997 r. Nr 10, poz. 55 ze zm.), definiującej kto jest żołnierzem zawodowym,
brakuje początkowej daty rozpoczynającej służbę w Wojsku Polskim. W ten sposób
ustawodawca uhonorował żołnierzy, którzy przed dniem 1 listopada 1918 r. pełnili
podczas pierwszej wojny światowej - według definicji art. 2 ustawy o służbie wojsko-
wej - służbę ,,w interesie Rzeczypospolitej Polskiej", a więc tę służbę odbywali jesz-
cze przed powstaniem Drugiej Rzeczypospolitej. Podkreślić należy, że data 1 listo-
pada 1918 r. była datą umowną, która nie miała umocowania w faktach historycz-
nych. Emerytura wojskowa, przewidziana w art. 7 ustawy z 16 grudnia 1972 r., przy-
sługiwała żołnierzowi, który spełnił warunki określone w tym przepisie, czyli został
zwolniony z zawodowej służby wojskowej i w dniu zwolnienia z tej służby posiadał 15
lat służby wojskowej w Wojsku Polskim w okresie po dniu 1 listopada 1918 r. (w razie
zwolnienia na jego prośbę - wystarczające było - 15 lat zawodowej służby wojskowej
w Wojsku Polskim). Według art. 7 ust. 3 za tę służbę uważało się również służbę w
polskich formacjach wojskowych za granicą w czasie od 1 września 1939 r. do dnia
13 lutego 1946 r. Przepis ten (art. 7 ust. 1 w związku z ust. 3), jednoznacznie wska-
zuje, że z tytułu zawodowej służby wojskowej pełnionej wyłącznie w armii Związku
Radzieckiego nie przysługiwała emerytura na zasadach przewidzianych dla żołnierzy
zawodowych zwolnionych ze służby w Wojsku Polskim. Służba w armii ZSRR, jak to
zasadnie podniósł wojskowy organ rentowy, miała znaczenie wyłącznie przy ustala-
niu wysokości emerytury żołnierza zawodowego, bowiem z mocy art. 8 ust. 1 pkt 1 lit.
b ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r., zaliczeniu do wysługi emerytalnej żołnierzowi,
który spełnił warunki określone w art. 7, podlegały posiadane w dniu zwolnienia z
zawodowej służby wojskowej okresy czynnej służby wojskowej pełnionej: (pkt b) w
Armii Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (bez ograniczenia czasowego)
oraz (pkt c) w innych armiach sojuszniczych w czasie wojny 1939-1945, a także inne
jeszcze okresy, wymienione w pkt 2-6, nie mające jednak istotnego znaczenia dla
omawianego zagadnienia.

W aktualnym stanie prawnym, stosownie do art. 13 ust. 1 ustawy o z.e.ż., jako
równorzędne ze służbą wojskową w Wojsku Polskim traktuje się przypadające po
dniu 1 września 1939 r. okresy: działalności w ruchu oporu, z wyłączeniem tajnego
nauczania (lit. a), służby w armiach sojuszniczych (lit. b), pobytu w niewoli lub w obo-
zach dla internowanych żołnierzy (lit. c). Wyjątkiem jest służby pełnionej w okoliczno-
ściach, o których stanowi ust. 2 tego przepisu.

W pełni zasadne jest podkreślenie przez Sąd Apelacyjny, że: ,,budzi wątpliwo-
ści samo określenie ,,armia sojusznicza" w kontekście analizy wydarzeń historycz-
nych przypadających po 1 września 1939 r. i ich oceny - w szczególności w odnie-
sieniu do armii byłego ZSRR. Przed cytowaną ustawą ustawodawca zawsze służbę
w tej armii wyodrębniał jako specjalną kategorię, a zarówno w tej ustawie jak i usta-
wie z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych brak takiego wyodrębnienia. Podkreślić należy, że wcześniejsze przepisy eme-
rytalne dotyczące zaopatrzenia powszechnego zawężały okres służby w armiach
sojuszniczych do okresu II wojny światowej nie stawiając jednocześnie takiego ogra-
niczenia co do służby w armii byłego ZSRR".

Nie bez przyczyny ustawodawca w omawianym art. 13 ustawy o z.e.ż., wska-
zał tylko datę 1 września 1939 r. oraz nie wyodrębnił służby wojskowej w Armii
ZSRR. Wprawdzie, dla Polaków truizmem jest stwierdzenie, że 1 września 1939 r.
jest datą rozpoczęcia drugiej wojny światowej, jednakże należy pamiętać, że w histo-
riografii Związku Sowieckiego datą tą był dzień 21 czerwca 1941 r. Jest faktem histo-
rycznym, powszechnie znanym, a przynajmniej który powinien być takim co najmniej
od 1989 r., że w dniu 23 sierpnia 1939 r. został podpisany niemiecko-radziecki pakt o
nieagresji, zwany paktem Ribentrop-Mołotow - 17 września tegoż roku, realizując
jego tajny protokół, Związek Sowiecki zerwał mający obowiązywać przez dziesięć lat
traktat o nieagresji zawarty z Rzeczpospolitą 25 stycznia 1932 r.; jego wojska zajęły
część terytorium Polski i okupowały je do napaści Niemiec na ZSRR. Układ sojuszni-
czy pomiędzy rządami Rzeczpospolitej Polskiej a rządem radzieckim, znany jako
układ Sikorski - Majski, został natomiast podpisany dopiero 30 lipca 1941 r. Sojusz
ten został następnie jednostronnie zerwany notą wręczoną w nocy z 25/26 kwietnia
1943 r. przez ministra Mołotowa ambasadorowi Rzeczypospolitej Polskiej w Mo-
skwie. W świetle tych faktów nie do przyjęcia jest przekonanie Sądu Okręgowego, że
,,ramy czasowe zakreśla samo określenie ,,armia sojusznicza", wskazując na służbę
pełnioną w czasie zawartych sojuszy wojskowych. W odniesieniu do Armii byłego
ZSRR okres służby jest zatem ograniczony na gruncie ustawy z 10 grudnia 1993 r.
dniami 1 września 1939 r. (termin ustawowy) oraz 1 lipca 1991 r. (ostateczna likwi-
dacja Układu Warszawskiego)". Fakty historyczne, a więc i wykładnia historyczna
wskazują bowiem bez wątpliwości, że Armia Radziecka w okresie pomiędzy 1 wrze-
śnia 1939 r. a 30 lipca 1941 r. nie była armią sojuszniczą Wojska Polskiego w rozu-
mieniu omawianego przepisu, natomiast niewątpliwie była taką w okresie od 30 lipca
1941 r. do 26 kwietnia 1943 r. Kwestia ,,sojuszu" polsko-radzieckiego, po tej dacie,
jest sprawą kontrowersyjną i dyskusyjną, jednakże wykracza ona poza ramy moty-
wów niniejszej uchwały.

Skoro więc zamiarem ówczesnego ustawodawcy było uwzględnienie wszyst-
kich okresów służby w Armii Radzieckiej przy ustalaniu wysługi emerytalnej z tytułu
zawodowej służby wojskowej w Wojsku Polskim, to wyodrębnienie jej z innych okre-
sów zaliczalnych wymienionych w art. 8 ustawy z 16 grudnia 1972 r. było rozwiąza-
niem logicznym. Brak tego wyodrębnienia w aktualnie obowiązującej ustawie o z.e.ż.
oznacza, że służba w Armii Radzieckiej mieści się w pojęciu armii sojuszniczych.
Wykładnia porównawcza prowadzi jednak do wniosku odmiennego od przyjętego w
wyroku Sądu Okręgowego. Sąd ten bowiem swoje rozumowanie oparł na niepraw-
dziwej przesłance, że Armia Radziecka była armią sojuszniczą Wojska Polskiego
nieprzerwanie od 1 września 1939 r. do 1 lipca 1991 r. oraz na mylnym przekonaniu,
że pominięcie w omawianym przepisie art. 13 ustawy o z.e.ż., daty, którą ustawo-
dawca w poprzednio obowiązujących aktach normatywnych uznawał za datę zakoń-
czenia wojny, oznacza, że ,,ramy czasowe zakreśla samo określenie ,,sojusznicza",
wskazując na służbę pełnioną w czasie zawartych sojuszy wojskowych".

W pełni zasadna jest sugestia Sądu Apelacyjnego, że okresy wymienione w
omawianym art. 13 ustawy o z.e.ż., wskazują, że: ,,może chodzić o okres II wojny
światowej, zwłaszcza że służba w armiach sojuszniczych została umieszczona mię-
dzy działalnością w ruchu oporu a pobytem w niewoli lub w obozach dla internowa-
nych żołnierzy. W tej sytuacji służba wnioskodawcy nie mieściłaby się w kategorii
ustawowej. Na uwagę zasługuje, że ustęp 2 cyt. art. 13 zawiera wyłączenia uniemoż-
liwiające uznanie służby jako służby w Wojsku Polskim w latach ściśle oznaczonych,
przypadających po II wojnie światowej co wskazywałoby na to, że ustęp 1 tego prze-
pisu dotyczy okresu wojny, zaś ustęp 2 okresu następnego".

Sugestię tę potwierdza wykładnia systemowa, w szczególności usytuowanie
służby w armiach sojuszniczych pomiędzy działalnością w ruchu oporu (z wyłącze-
niem tajnego nauczania), a pobytem w niewoli lub w obozach dla internowanych żoł-
nierzy. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na początek omawianego przepisu
jednoznacznie określający, że jego zakres przedmiotowy, czyli wszystkie wymienione
w nim okoliczności, rozpoczynają się dniem rozpoczęcia drugiej wojny światowej. Nie
może ulegać wątpliwości, że zarówno ruch oporu (litera ,,a"), jak i pobyt w miejscach
wymienionych w literze ,,c", były następstwem udziału w tej wojnie. Nie ma żadnych
logicznych ani aksjologicznych przesłanek uznania, że okoliczności objęte literą ,,b"
odnoszą się do innego okresu, zwłaszcza do sojuszy nie wojennych, lecz wojsko-
wych, trwających aż do 1991 r.

Na prawidłowość poglądu Sądu Apelacyjnego, że okresem równorzędnym ze
służbą wojskową jest służba tylko w armiach, które były sojuszniczymi podczas i w
związku z drugą wojną światową wskazuje także wykładnia historyczna. To, że usta-
wodawca nie wskazał konkretnej daty jej zakończenia jest w pełni zrozumiałe na tle
ówczesnych okoliczności politycznych. W przeciwieństwie bowiem do początku tej
wojny, jej zakończenia nie można określić jedną datą. Kapitulacja Niemiec hitlerow-
skich odbywająca się pomiędzy 5 a 9 maja 1945 r. nie zakończyła działań o charak-
terze wojennym, a przede wszystkim nie oznaczała demobilizacji polskich żołnierzy;
ich służba trwała nadal, nadal też - mimo kapitulacji Niemiec - odbywało się uzupeł-
nianie, poniesionych podczas walk frontowych strat II Korpusu Polskich Sił Zbroj-
nych, poprzez rekrutację żołnierzy wyzwolonych z niemieckich oflagów, stalagów i
obozów oraz osób wywiezionych na roboty, a także spośród Polaków przymusowo
wcielonych do Wehrmachtu, przebywających w obozach jenieckich dla żołnierzy
niemieckich. Przykładowo można przypomnieć, że Dywizja pancerna gen. Maczka
pełniła służbę w strefie okupacyjnej w rejonie Wilhelmshaven, polscy lotnicy w jed-
nostkach amerykańskich brali udział w walkach na froncie japońskim, saperzy - roz-
minowywali wybrzeża brytyjskie. Polscy żołnierze pełnili też służbę w alianckich jed-
nostkach żandarmerii polowej oraz DP (Displeased Persons), zajmujących się oso-
bami wywiezionymi do obozów koncentracyjnych lub na roboty przymusowe. Zwol-
nienia tych żołnierzy ze służby wojskowej odbywały się w różnym czasie.

Przyjęta w art. 7 ust. 3 poprzednio obowiązującej ustawy z 16 grudnia 1972 r.,
za kończącą okres służby w polskich formacjach wojskowych za granicą data: ,,13
lutego 1946 r." została wskazana wyłącznie z przyczyn politycznych. W lipcu 1945 r.
alianci cofnęli uznanie emigracyjnemu rządowi RP, natomiast w dniu 13 lutego 1946
r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w Warszawie zażądał od rządu brytyjskie-
go ,,ostatecznego zlikwidowania" oddziałów polskich pod dowództwem brytyjskim i
nie czekając na odpowiedź oświadczył, że: ,,jednostki lądowe, morskie i powietrzne
pozostające za granicą przestają być uznawane za jednostki Wojska Polskiego".
Rząd brytyjski na pismo to nie odpowiedział, natomiast w okresie od lipca do paź-
dziernika 1946 r. II Korpus przeniesiono z Włoch do Anglii, przesuwając żołnierzy
(bez ich demobilizacji) do tymczasowej organizacji wojskowej w ramach angielskich
sił zbrojnych - Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia (A. Albert: Naj-
nowsza Historia Polski, Wydawnictwo Polonia 1989 r., str. 355, 393, 489, 529). Do
końca 1946 r. przez ten Korpus przeszło około 114 tys. osób; część z nich powróciła
do Polski, natomiast około 91 tys. pozostało w Europie Zachodniej, obu Amerykach,
Australii i Nowej Zelandii. Dla tych żołnierzy, ich służba w armiach sojuszniczych nie
skończyła się z dniem arbitralnej i jednostronnej decyzji Rządu Tymczasowego lecz
dopiero z dniem ich demobilizacji z Wojska Polskiego, w tym również z Polskich Sił
Zbrojnych na Zachodzie lub z armii, która podczas wojny była armią sojuszniczą.

Dokonując wykładni zakresu przedmiotowego art. 13 ustawy o z.e.ż., należy
natomiast pamiętać, że również pozostałych okoliczności, o których stanowi jego ust.
1 pkt 1 nie można zamknąć jedną datą. Organizacje, których działalność określa się
jako ruch oporu, działalność tę kończyły w różnych okolicznościach i w różnym cza-
sie. Zróżnicowane też są daty końcowego pobytu w niewoli lub obozach dla interno-
wanych żołnierzy, o których stanowi litera ,,c" omawianego przepisu. Niewątpliwie
wszyscy żołnierze i uczestnicy ruchu oporu np. Powstańcy Warszawscy, pozostający
w niewoli niemieckiej, względnie żołnierze internowani w Szwajcarii, zostali uwolnieni
w 1945 r., jednakże ten rok nie oznaczał zakończenia analogicznych pobytów pol-
skich żołnierzy w byłym Związku Radzieckim. Jest bowiem faktem historycznym, po-
wszechnie znanym od dwunastu już lat, że znaczna część polskich żołnierzy i człon-
ków ruchu oporu, zatrzymanych przez NKWD, została zwolniona dopiero w latach
1955/56, niektórzy z nich jeszcze później.

Zdaniem składu orzekającego, nie ma żadnych logicznych ani aksjologicznych
przesłanek uznania, - jak to uczynił Sąd Okręgowy - że okoliczności objęte literą ,,b"
omawianego przepisu odnoszą się nie tylko do okresu drugiej wojny światowej oraz
istniejących podczas niej sojuszy wojennych, lecz także do okresów ,,sojuszy woj-
skowych" w ramach Układu Warszawskiego, trwającego do 1991 r. Układ ten bo-
wiem został zawarty dopiero 14 maja 1955 r. jako: ,,układ o przyjaźni, współpracy i
pomocy wzajemnej" pomiędzy tzw. krajami socjalistycznymi, natomiast Państwa -
sygnatariusze powołały Zjednoczone Dowództwo swoich sił zbrojnych, regulując w
okresie od grudnia 1956 r. do maja 1957 r. dwustronnymi umowami z ZSRR ,,status
wojsk radzieckich stacjonujących czasowo" na ich terytorium. Układ Warszawski nie
pozostawał więc w żadnym związku z datą 1 września 1939 r., określającą początek
całego zakresu przedmiotowego art. 13 ustawy o z.e.ż. Gdyby zamiarem racjonalne-
go ustawodawcy było - jak to określił Sąd Okręgowy - uznanie za służbę w armii
sojuszniczej, ,,służby w Armii byłego ZSRR pełnionej w okresie od 1 września 1939 r.
do 1 lipca 1991 r.", to uczyniłby to w odrębnej normie prawnej.

Skład orzekający nie podziela też poglądu Sądu Okręgowego, że przedsta-
wiona wykładnia narusza art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wyrażający
zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa. Odmowa przyznania świadcze-
nia emerytalnego, przewidzianego dla pewnej grupy zawodowej, na zasadach i w
wysokości korzystniejszych w porównaniu ze świadczeniami przysługującymi więk-
szości osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu, nie oznacza nierówności
wobec prawa. Sąd Okręgowy błędnie przyjął, że ,,obywatel polski będący żołnierzem
zawodowym w armii sojuszniczej, nie miałby żadnych uprawnień do świadczeń eme-
rytalnych", bowiem okres tej służby ,,mógłby być tylko zaliczany do wysługi jako okres
składkowy, nie rodząc samych uprawnień do emerytury pracowniczej". Pełnienie za-
wodowej służby wojskowej na innych zasadach niż wymienione w art. 2 ust. 1 pkt 3
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw, czyli nie w Wojsku Pol-
skim, lub w równorzędnych albo w zastępczych formach tej służby, jest zatrudnie-
niem w rozumieniu ust. 2 pkt 1 lit. ,,e" tego przepisu uważanym - dla repatriantów - za
okres składkowy. Analogiczne rozwiązanie wynika też z art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych. Przepisy te realizują więc konstytucyjną zasadę równości wszystkich obywateli
wobec prawa.

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy podjął uchwałę przytoczoną w
sentencji.
========================================