Uchwała SN - III SPZ 2/06
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:III SPZ 2/06
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2007/11-12/176
Data wydania:2006-09-06

Uchwała z dnia 6 września 2006 r.
III SPZP 2/06

Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Hajn, Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kasz-
czyszyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 września 2006 r. sprawy ze skargi
Wandy K. na przewlekłość postępowania Sądu Okręgowego w Bydgoszczy [...] za-
gadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowie-
niem z dnia 1 czerwca 2006 r. [...]

,,1. czy przepis art. 36 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167 poz. 1398) stanowi zamknięty katalog środków
zaskarżenia, od których ubezpieczony jest zobowiązany do uiszczenia opłaty pod-
stawowej i czy nie przysługuje w myśl ust. 2 art. 100 tej ustawy możliwość zwolnienia
od jej uiszczenia?
2. czy istnieje możliwość zwolnienia ubezpieczonego od opłaty stałej od skargi
na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki, o której mowa w art. 17 ustawy z dnia 17.06.2004 r. (Dz.U.
Nr 179 poz. 1843)? Jeżeli nie, to czy opłatą podstawową, o której mowa w art. 100
ust. 2 ustawy o kosztach sądowych jest opłata podstawowa określona w art. 36 tej
ustawy czy też opłata stała określona w art. 17 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Skarga na naruszenie prawa do rozpoznania sprawy w postępowaniu są-
dowym bez nieuzasadnionej zwłoki wniesiona przez ubezpieczonego w sprawie
odwołania rozpoznawanego przez Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych jest
wolna od opłat (art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach są-
dowych w sprawach cywilnych, Dz.U. Nr 167, poz. 1398).

U z a s a d n i e n i e


Rozpatrywane zagadnienie prawne zostało przedstawione Sądowi Najwyż-
szemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1 k.p.c. przez Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku, który rozpoznaje apelację ubezpie-
czonej Wandy K. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Bydgoszczy z dnia 14 kwietnia 2005 r. oddalającego odwołanie ubezpieczo-
nej od decyzji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w B. w sprawie przy-
znania emerytury. W toku trwającego postępowania apelacyjnego w dniu 13 kwietnia
2006 r. ubezpieczona złożyła skargę na przewlekłość postępowania sądowego w
trybie przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa
strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki
(Dz.U. Nr 179, poz. 1843). Sąd Apelacyjny działający, jak należy przyjąć w ramach
postępowania apelacyjnego, skoro postępowanie ze skargi na przewlekłość postę-
powania jest postępowaniem incydentalnym, w sprawie której dotyczą zarzuty skargi
(por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2004
r., III SPP 42/04), rozpoznając wniosek skarżącej o zwolnienie jej od opłaty od skargi,
do której uiszczenia w kwocie 30 zł na podstawie art. 36 ustawy o kosztach sado-
wych ubezpieczona została wezwana - uznał, że wyłoniło się zagadnienie prawne
budzące poważne wątpliwości.

Zagadnienie to, w postanowieniu Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych z dnia 1 czerwca 2006 r. zostało sformułowane w dwóch pyta-
niach: 1) czy przepis art. 36 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sadowych w
sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398) stanowi zamknięty katalog środków
zaskarżenia, od których ubezpieczony jest zobowiązany do uiszczenia opłaty pod-
stawowej i czy nie przysługuje w myśl ust. 2 art. 100 tej ustawy możliwość zwolnienia
od jej uiszczenia ? 2) czy istnieje możliwość zwolnienia ubezpieczonego od opłaty
stałej od skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu
sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, o której mowa w art. 17 ustawy z dnia 17
czerwca 2004 r. (Dz.U. Nr 179, poz. 1843)? Jeżeli nie, to czy opłatą podstawową o
której mowa w art. 100 ust. 2 ustawy o kosztach sadowych jest opłata podstawowa
określona w art. 36 tej ustawy, czy też opłata stała określona w art. 17 ustawy z dnia
17 czerwca 2004 r.?
W uzasadnieniu powyższego postanowienia wskazano na uchwałę Sądu Naj-
wyższego z dnia 19 stycznia 2005 r., III SPP 109/04, stwierdzającą, że skarga strony
na naruszenie prawa do rozpoznania bez nieuzasadnionej zwłoki sprawy o roszcze-
nia pracownika ze stosunku pracy jest wolna od opłaty stałej (100 zł), o której jest
mowa w art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. Stanowisko przyjęto na tle
art. 263 § 1 k.p., któremu, jako przepisowi szczególnemu (lex specialis) przyznano
pierwszeństwo przed art. 17 ust. 1 ustawy z 17 czerwca 2004 r. Tymczasem z dniem
1 kwietnia 2006 r. weszła w życie ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądo-
wych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.), która w art. 127 uchy-
liła art. 263 k.p. W rozdziale 3 tej ustawy został uregulowany zakres opłat w spra-
wach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Przepis art. 36 stanowi, że
w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i w sprawach odwołań rozpozna-
wanych przez sąd pracy i ubezpieczeń społecznych pobiera się opłatę podstawową
w kwocie 30 zł wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwier-
dzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Na tle tego przepisu -
według Sądu Apelacyjnego - pojawia się zagadnienie - czy przepis ten określa za-
mknięty katalog środków zaskarżenia, od których ubezpieczony jest zobowiązany do
uiszczenia opłaty oraz czy istnieje możliwość uzyskania zwolnienia od tej opłaty, czy
też w myśl ust. 2 art. 100 ustawy o kosztach taka możliwość nie przysługuje. Na
podstawie art. 100 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych strona w całości zwolniona od kosztów sądowych z mocy
ustawy nie uiszcza opłat sądowych i nie ponosi wydatków, które obciążają tymcza-
sowo Skarb Państwa. Z kolei ust. 2 wskazanego przepisu stanowi, że Sąd może
zwolnić stronę od kosztów sądowych w całości. Strona, której sąd przyznał całkowite
zwolnienie od kosztów sądowych, ma obowiązek uiścić opłatę podstawową, o której
mowa w art. 14, od wszystkich pism podlegających opłacie, chyba że przepis szcze-
gólny stanowi inaczej.

W rozpatrywanej sprawie w związku z wniesieniem skargi na przewlekłość
postępowania powstaje zagadnienie, w jakiej wysokości ubezpieczony wnoszący
skargę winien uiścić opłatę; czy zgodnie z art. 36 ustawy o kosztach w kwocie 30 zł
uwzględniając przepis art. 8 ust. 2 ustawy o skardze na przewlekłość (stosując od-
powiednio przepisy o postępowaniu zażaleniowym), czy też opłatę określoną w art.
17 ust. 1 ustawy o skardze na przewlekłość w wysokości 100 zł ? Ponadto, czy od
uiszczenia opłaty sądowej od skargi na przewlekłość przysługuje zwolnienie ?


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


W powołanej wyżej uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 16 listopada 2004 r., III SPP 42/04 (OSNP 2005 nr 5, poz. 71), znajduje się
przekonywujące wyjaśnienie charakteru prawnego postępowania ze skargi na prze-
wlekłość postępowania, że postępowanie to nie toczy się w odrębnej sprawie, lecz
jest częścią postępowania co do istoty sprawy. Jest w stosunku do sprawy zasadni-
czej, tej sprawy której skarga zarzuca przewlekłość, postępowaniem incydentalnym
(wpadkowym). Wynika to przede wszystkim z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca
2004 r., który stanowi podstawę dla stosowania do postępowania toczącego się na
skutek skargi, przepisów o postępowaniu zażaleniowym obowiązujących w postępo-
waniu, którego skarga dotyczy. Postępowanie ze skargi na przewlekłość nie jest więc
samodzielnym postępowaniem, lecz środkiem przeciwdziałania przewlekłości postę-
powania w danej sprawie sądowej w trakcie jej biegu.

Postępowanie ze skargi na przewlekłość - jak w sprawie, w której powstało
rozpatrywane zagadnienie prawne - jest częścią (incydentalnym postępowaniem)
postępowania w sprawie wynikającej z odwołania ubezpieczonej od decyzji organu
rentowego; jest elementem sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. Inaczej mó-
wiąc, w nawiązaniu do wskazanej przez Sąd Apelacyjny uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 19 stycznia 2005 r., III SPP 109/04, z identycznych powodów, dla których
przyjęto w tej uchwale, że postępowanie w sprawie o roszczenia pracownika ze sto-
sunku pracy nie traci takiego charakteru przez wniesienie skargi na przewlekłość po-
stępowania - należy taką samą konsekwencję incydentalności skargi odnieść do po-
stępowania w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych wynikającej z odwołania
ubezpieczonej do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Powyższe założenie jest fundamentem rozstrzygnięcia przedstawionych pro-
blemów z zakresu nowej ustawy o kosztach sadowych w sprawach cywilnych. Z art.
96 ust. 1 pkt 4 tej ustawy (ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.) jasno wynika, że nie tylko
pracownik wnoszący powództwo, ale i strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i
ubezpieczeń społecznych korzystają z ustawowego - z mocy tego przepisu - zwol-
nienia od kosztów sądowych (nie mają obowiązku uiszczenia kosztów sądowych, z
zastrzeżeniem art. 35 i 36). Pozostawiając na razie wyjaśnienie tych zastrzeżeń
należy wskazać na art. 100 ust. 1 tej ustawy, który definiuje zwolnienie od kosztów z
mocy ustawy. Stosownie do tego przepisu nie może być wątpliwości co do tego, że
strona zwolniona w całości od kosztów sądowych z mocy ustawy (a więc w szcze-
gólności pracownik i strona, o których mowa w art. 96 ust. 1 pkt 4) nie uiszcza opłat
sądowych i nie ponosi wydatków, które obciążają tymczasowo Skarb Państwa.

Przechodząc do wzmiankowanych zastrzeżeń, które dla spraw z zakresu
ubezpieczeń społecznych i spraw odwołań rozpoznawanych przez sąd pracy i ubez-
pieczeń społecznych, zawiera art. 36 ustawy należy stwierdzić, że na podstawie tego
przepisu pobiera się opłatę podstawową w kwocie 30 złotych, ale wyłącznie od wy-
mienionych w tym przepisie czynności procesowych, to jest od apelacji, zażalenia,
skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia. Tak więc zakres zwolnienia od kosztów sądowych z mocy ustawy w od-
niesieniu do spraw odwołań do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych jest określony
w art. 100 ust. 1 i art. 36 ustawy, stosownie do których strona wnosząca odwołanie,
w całej sprawie toczącej się w zakresie odwołania, a więc także z objęciem incyden-
talnego postępowania ze skargi na opieszałość sądu, nie uiszcza opłat sądowych, za
wyjątkiem opłaty podstawowej w kwocie 30 złotych. Z kolei zakres pobierania opłaty
podstawowej jest ograniczony do czynności wymienionych kazuistycznie i w katalogu
zamkniętym. O ,,zamknięciu" listy czynności procesowych, od których - stosownie do
art. 36 ustawy - pobiera się opłatę podstawową świadczy w sposób niebudzący wąt-
pliwości interpretacyjnych brzmienie przepisu, w którym wymienienie przypadków
pobierania opłaty podstawowej poprzedza słowo ,,wyłącznie". Jednoznaczność tego
słowa dodatkowo wzmacnia, omówione wyżej zdefiniowanie zwolnienia od kosztów
sądowych z mocy ustawy (art. 100 ust. 1), jako zwolnienia w całości od uiszczenia
opłat sądowych, do którego - na zasadzie wyjątku (,,zastrzeżenia" z art. 36 w związku
z art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy) - wprowadzono tylko wyjątkowe ograniczenie. Opłata
podstawowa, o której mowa w art. 36 ustawy jest - można powiedzieć - wyjątkową w
dwóch aspektach. Po pierwsze jest wyjątkiem od zasady zwolnienia w całości od
uiszczenia opłat sądowych. Po drugie ma ściśle określony zakres zastosowania.

Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 r.
została wydana już po wejściu w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze
na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki, która - jak to wyżej wskazano - określiła postępowanie ze
skargi jako część postępowania w sprawie, której skarga dotyczy. Brak w katalogu
przypadków, w których pobiera się opłatę podstawową w sprawach odwołań rozpo-
znawanych przez sąd pracy i ubezpieczeń społecznych, wymienienia skargi, o której
mowa w ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. oznacza, że ustawodawca tego przypad-
ku nie wyłączył z zasady zwolnienia strony wnoszącej odwołanie w całości od uisz-
czenia opłat sądowych.

Jeżeli chodzi o drugie z pytań postawionych przez Sąd Apelacyjny w Gdań-
sku, które dotyczy możliwości zwolnienia ubezpieczonego od opłaty stałej od skargi
na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, to
odpowiedź na to pytanie staje się bezprzedmiotową, skoro wskazany w pytaniu art.
17 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r., nie ma zastosowania do strony, która - w myśl
omówionego wyżej art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cy-
wilnych - nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych, a więc nie jest obowiąza-
na także do uiszczenia opłaty, którą w innych sprawach pobiera się od skargi.

W powoływanej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2005 r., III
SPP 109/04, wskazuje się na wyłączenie w sprawie ze stosunku pracy art. 17 ust. 1
ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. ze względu na art. 263 § 1 k.p. będący przepisem
lex specialis. Dokładnie te same względy przemawiają za zastosowaniem art. 96 ust.
1 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w
odniesieniu do strony wnoszącej odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecz-
nych - jako przepisu szczególnego, wyłączającego w tym zakresie zastosowanie art.
17 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.

Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnie-
nie prawne jak w uchwale.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] III SPZ 2/07   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/85
2008-02-13 
[IA] III SPZ 1/07   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/13-14/205
2008-01-09 
[IA] III SPZ 1/06   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2007/1-2/34
2006-06-21 
[IA] III SPZ 3/05   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2006/21-22/341
2006-03-23 
[IA] III SPZ 1/05   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2005/19/312
2005-06-28 
  • Adres publikacyjny: