Uchwała SN - III PZP 4/03
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:III PZP 4/03
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2003/20/482
Data wydania:2003-04-16

Uchwała z dnia 16 kwietnia 2003 r.
III PZP 4/03

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący), Sędziowie
SN: Andrzej Kijowski, Herbert Szurgacz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 kwietnia 2003 r.
sprawy z powództwa Romana S. przeciwko PKP S.A. Zakładom Taboru w O. o od-
szkodowanie w kwocie 7.481,82 zł, na skutek zagadnienia prawnego przedstawione-
go przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie posta-
nowieniem z dnia 16 stycznia 2003 r. [...]

,,Czy jednorazowa odprawa przewidziana w art. 49 ustawy z dnia 8 września
2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwo-
wego ,,Polskie Koleje Państwowe" (Dz.U. Nr 84 poz. 948 ze zm.) - przy sformułowa-
niu zawartym w art. 50 ust. 3 tejże ustawy mówiącym, ,,iż pracownikom, o których
mowa w art. 48, nie przysługuje odprawa pieniężna określona w art. 8 ust. 1 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. - o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4 poz. 19 ze zm.), ani żadne inne świadczenie z tytułu roz-
wiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy - pochłania również
odszkodowanie z § 6 Ponadzakładowego Układu Zbiorowego dla pracowników
przedsiębiorstwa państwowego ,,Polskie Koleje Państwowe" zawartego w dniu 4
stycznia 1999 r. ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Odszkodowanie przewidziane w § 6 Ponadzakładowego Układu Zbioro-
wego Pracy dla pracowników przedsiębiorstwa państwowego ,,Polskie Koleje
Państwowe" z dnia 4 stycznia 1999 r. w brzmieniu z dnia 1 stycznia 2000 r., jest
innym świadczeniem z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy w rozumieniu art. 50 ust. 3 ustawy z dnia 8 września 2000 r.
o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowe-
go ,,Polskie Koleje Państwowe" (Dz.U. Nr 84, poz. 948 ze zm. ).

U z a s a d n i e n i e

Postanowieniem z dnia 16 stycznia 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Olsztynie przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnię-
cia następujące zagadnienie prawne: ,,Czy jednorazowa odprawa przewidziana w art.
49 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji
przedsiębiorstwa państwowego ,,Polskie Koleje Państwowe" (Dz.U. Nr 84, poz. 948
ze zm.) - przy sformułowaniu zawartym w art. 50 ust. 3 tejże ustawy mówiącym, iż
,,pracownikom, o których mowa w art. 48, nie przysługuje odprawa pieniężna okre-
ślona w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach roz-
wiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. 1990 r., Nr 4 poz. 19 ze zm.), ani żadne inne
świadczenie z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy - pochłania również odszkodowanie z § 6 Ponadzakładowego Układu Zbioro-
wego dla pracowników przedsiębiorstwa państwowego ,,Polskie Koleje Państwowe"
zawartego w dniu 4 stycznia 1999 r."
Zagadnienie prawne powstało w związku ze sprawą z powództwa Romana S.
przeciwko przedsiębiorstwu państwowemu ,,Polskie Koleje Państwowe" Zakład Tabo-
ru Kolejowego w O. o zapłatę kwoty 7.481,82 zł jako odszkodowania przewidzianego
§ 6 układu zbiorowego pracy za skrócenie okresu wypowiedzenia.
Wyrokiem z dnia 3 października 2002 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie oddalił
powództwo.
U strony pozwanej obowiązywał ponadzakładowy układ zbiorowy pracy dla
pracowników przedsiębiorstwa państwowego ,,Polskie Koleje Państwowe", zawarty w
dniu 4 stycznia 1999 r. (zwany w dalszym ciągu UZP PKP). Od dnia 1 stycznia 2000
r. obowiązywał § 6 tego układu o treści ,,1. Jeżeli rozwiązanie z pracownikiem sto-
sunku pracy zawartego na czas nie określony następuje z przyczyn leżących po
stronie pracodawcy, określonych w art. 361 KP, a strony stosunku pracy ustalą wcze-
śniejszy niż jeden miesiąc termin rozwiązania stosunku pracy, to pracownikowi przy-
sługuje odszkodowanie w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia obliczo-
nego jak za urlop wypoczynkowy. 2. Odszkodowanie, o którym mowa w ustępie 1
przysługuje pracownikowi, który przepracował w przedsiębiorstwie PKP nieprzerwa-
nie co najmniej ostatnie 10 lat".
Ustawą z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywaty-
zacji przedsiębiorstwa państwowego ,,Polskie Koleje Państwowe", powoływana w
dalszym ciągu jako ,,ustawa o komercjalizacji PKP" lub krótko: ,,ustawa") pracownicy,
z którymi rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w latach 2000-2002 z przyczyn doty-
czących zakładu pracy w PKP lub PKP S.A. oraz innych wymienionych w ustawie
zakładach pracy, a którzy spełniali warunki umożliwiające uzyskanie prawa do eme-
rytury, urlopu kolejowego lub świadczenia przedemerytalnego, uzyskali prawo do
jednorazowej odprawy pieniężnej (art. 48). Wysokość jednorazowej odprawy pie-
niężnej wynosiła 30.000 zł lub 20.000 zł, w zależności od stopy bezrobocia na obsza-
rze powiatu, gdzie pracownik miał stałe miejsce zamieszkania (art. 49). Zgodnie z
art. 50 ust. 1 ustawy jednorazowa odprawa przysługuje pracownikowi, który był za-
trudniony u pracodawców określonych art. 49 łącznie i nieprzerwanie co najmniej 5
lat, niezależnie od formy stosunku pracy przed dniem wypowiedzenia lub rozwiąza-
nia stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy. W myśl ust. 2 odprawa
pieniężna, o której mowa w art. 49, nie przysługuje pracownikom w okolicznościach,
o których mowa w art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych za-
sadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących za-
kładu pracy. Wreszcie ustęp 3 tego przepisu stanowi, że pracownikom, o których
mowa w art. 48, nie przysługuje odprawa pieniężna określona w art. 8 ust. 1 ustawy,
o której mowa w ust. 2, ani żadne inne świadczenie z tytułu rozwiązania stosunku
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy.
Powód Roman S. był zatrudniony u pozwanego pracodawcy od 1 września
1967 r. do dnia 20 grudnia 2000 r. Stosunek pracy został rozwiązany w drodze poro-
zumienia stron z przyczyn dotyczących zakładu pracy, tj. restrukturyzacji zatrudnie-
nia, zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych oraz w związku ze zmia-
nami organizacyjnymi, produkcyjnymi i technologicznymi na podstawie art. 11 ustawy
o zwolnieniach grupowych. Powód otrzymał jednorazową odprawę przewidzianą art.
49 ustawy o komercjalizacji PKP w wysokości 30.000 zł.
Zdaniem Sądu Pracy, unormowanie art. 50 ust. 3 ustawy wyłącza możliwość
przyznania pracownikowi, który otrzymał jednorazową odprawę pieniężną, innych
świadczeń związanych z ustaniem stosunku pracy, w tym odszkodowania przewi-
dzianego § 6 UZP PKP.
W apelacji powód zarzucił naruszenie art. 9 KP. Ponadto dochodzone rosz-
czenie - jego zdaniem - nie ma charakteru roszczenia z tytułu rozwiązania stosunku
pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, w związku z czym nie ma do
niego zastosowania art. 50 ust. 3 ustawy o komercjalizacji PKP.
Rozpoznając sprawę, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że istniejąca re-
gulacja prawna w zakresie świadczeń należnych pracownikom zwalnianym z przed-
siębiorstwa PKP z przyczyn dotyczących zakładu pracy nasuwa zasadnicze wątpli-
wości prawne w zakresie wzajemnej relacji między § 6 UZP PKP a art. 50 ust. 3
ustawy o komercjalizacji PKP. Również praktyka sądów, rozpoznających analogiczne
sprawy o odszkodowanie przewidziane § 6 UZP PKP, jest rozbieżna. Niektóre sądy
zasądzają odszkodowanie przewidziane § 6 układu, przyjmując, że przepis art. 50
ust. 3 ustawy nie wyłącza prawa do tego świadczenia, które ma charakter szczególny
i jest związane z rozwiązaniem stosunku pracy bez zachowania okresu wypowiedze-
nia. Inne sądy, oddalając powództwa pracowników, przyjmują, że świadczenie to
mieści się w pojęciu świadczeń z tytułu ustania stosunku pracy, o których mowa w
art. 50 ust. 3. Zdaniem Sądu Okręgowego, opierając się na brzmieniu § 6 UZP PKP
można twierdzić, że przewidziane tym przepisem odszkodowanie jest świadczeniem
przysługującym z tytułu wyrażenia przez pracownika zgody na skrócenie okresu wy-
powiedzenia. Ponadto należy uwzględnić zasadę przewidzianą art. 9 KP, co upraw-
niałoby wniosek, że skoro układ zawiera rozwiązania korzystniejsze, wprowadzone
wolą stron układu, ustawodawcy nie przysługuje prawo dokonywania ich zmiany.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozważenia wymagają dwie kwestie. Pierwsza dotyczy odpowiedzi na pyta-
nie, czy przewidziane § 6 UZP PKP odszkodowanie jest świadczeniem z tytułu roz-
wiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Jedynie bowiem w
razie pozytywnej odpowiedzi na to pytanie zachodziłaby potrzeba określenia relacji
między tą regulacją, a unormowaniem przewidzianym art. 50 ust. 3 ustawy o komer-
cjalizacji PKP. W takim też wypadku aktualna stałaby się odpowiedź na pytanie, czy
przewidziana art. 50 ust. 3 zasada, iż pracownikom, którzy otrzymali jednorazową
odprawę w myśl art. 48 tej ustawy, nie przysługują żadne inne świadczenia z tytułu
rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, obejmuje rów-
nież świadczenia przewidziane prawem autonomicznym, tj. § 6 UZP PKP.
Zdaniem Sądu Okręgowego, z treści § 6 układu wynika, że przewidziane nim
odszkodowanie jest świadczeniem z tytułu wyrażenia przez pracownika zgody na
skrócenie okresu wypowiedzenia, tzn. innym świadczeniem niż świadczenie z tytułu
rozwiązania stosunku pracy. Argumentu potwierdzającego trafność takiej interpretacji
dostarczają - zdaniem Sądu - postanowienia § 7 ust. 1 i 2 układu, przewidujące dłuż-
sze niż ustawowe okresy wypowiedzenia dla rozwiązania umowy o pracę z przyczyn
leżących po stronie pracodawcy, określonych w ustawie o zwolnieniach grupowych
oraz obowiązek kierownika jednostki organizacyjnej skrócenia na wniosek pracowni-
ka okresu wypowiedzenia, co najmniej do odpowiadającego wymiarowi określonemu
w Kodeksie pracy, o ile nie ustalono wcześniejszego terminu rozwiązania umowy na
podstawie art. 36 § 6 KP, wypłacając pracownikowi odszkodowanie za pozostałą
część okresu wypowiedzenia. Pogląd taki nie jest trafny.
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że § 6 ust. 1 6 UZP PKP składa się
z dwu części, podczas gdy Sąd Okręgowy skoncentrował się na części drugiej prze-
pisu, pomijając jego część pierwszą, formułującą ogólną zasadę, że świadczenie nim
przewidziane przysługuje, jeżeli rozwiązanie stosunku pracy następuje z przyczyn
leżących po stronie zakładu pracy. Zdanie drugie przepisu natomiast jedynie zawęża
zakres jego zastosowania do sytuacji, kiedy strony, rozwiązując umowę ustalą wcze-
śniejszy niż jeden miesiąc termin rozwiązania stosunku pracy. Argument odwołujący
się do § 7 UZP PKP również nie jest trafny. Zdaniem Sądu Najwyższego powołany
przepis nie tylko nie przemawia na rzecz poglądu wyrażonego przez Sąd Okręgowy,
lecz przeciwnie, potwierdza on wniosek wynikający z literalnego brzmienia § 6, że
przewidziane nim odszkodowanie jest świadczeniem z tytułu rozwiązania umowy o
pracę. Odszkodowanie przewidziane § 7 ust. 26 UZP PKP przysługuje z tytułu skró-
cenia okresu wypowiedzenia i jego wysokość zależy od rozmiarów skrócenia okresu
wypowiedzenia. Tymczasem odszkodowanie przewidziane § 6 układu przysługuje
zawsze w stałej wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia obliczonego jak za
urlop wypoczynkowy, niezależnie od długości okresu wypowiedzenia, pod warunkiem
że strony ustaliły termin rozwiązania stosunku pracy krótszy niż jeden miesiąc. Jest
to odszkodowanie z tytułu rozwiązania stosunku pracy, gdyż pokrywa szkodę jaką
pracownik ponosi wskutek utraty możliwości zarobkowania w czasie przysługującego
okresu wypowiedzenia, a zarazem, uwzględniając okoliczność, że przysługuje w wy-
sokości przekraczającej maksymalny określony układem zbiorowym pracy (§ 7 ust.
1) okres wypowiedzenia, stanowi odszkodowanie z tytułu utraty przez pracownika
miejsca pracy niezwłocznie, tj. w terminie poniżej jednego miesiąca.
Przystępując do rozważenia drugiej wymienionej na wstępie kwestii należy
przede wszystkim wskazać na brzmienie art. 50 ust. 3 ustawy o komercjalizacji PKP,
według którego pracownikom, o których mowa w art. 48, nie przysługuje odprawa
pieniężna określona art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. ,,ani żadne inne świad-
czenie z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy".
Brzmienie przepisu jest stanowcze i nie pozostawia wątpliwości, że przepis ten od-
nosi się do świadczeń przewidzianych prawem ustawowym, co dodatkowo zostało
wzmocnione przez wyraźne wyłączenie odprawy z art. 8 ustawy o zwolnieniach gru-
powych. Co się natomiast tyczy prawa układowego, przedstawiający zagadnienie
prawne Sąd Okręgowy wyraził wątpliwość, czy ustawodawca ma prawo ingerencji w
postanowienia układu zbiorowego pracy przyznające pracownikom określone świad-
czenia, zwłaszcza w sytuacji, kiedy po wydaniu ustawy strony nie zmieniły postano-
wienia układowego w kierunku jego dostosowania do regulacji ustawowej względnie
nie wypowiedziały układu (jego postanowień). Wątpliwości te, zdaniem Sądu Okrę-
gowego, pogłębia obowiązywanie art. 9 KP. Według tego przepisu postanowienia
układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie
mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych
ustaw i aktów wykonawczych.
Wymienione kwestie wymagają rozważenia w kontekście charakteru (mocy
prawnej) prawa ustawowego w relacji do prawa autonomicznego (układowego). Z
tego punktu widzenia normy prawa ustawowego dzielą się na trzy grupy: na normy
imperatywne (ściśle bezwzględnie obowiązujące), normy jednostronnie bezwzględnie
obowiązujące (zwane też granicznie zastępującymi) oraz normy względnie obowią-
zujące. Te pierwsze nie zezwalają na odstępstwa w prawie autonomicznym, a
sprzeczne z nimi postanowienia nie mają mocy prawnej, drugie natomiast, określając
minimum uprawnień pracowniczych zezwalają na korzystniejsze ich uregulowanie
np. w układzie zbiorowym pracy, zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 9 KP. Uwzględ-
niając przyjęte w nauce prawa kryteria rozróżnienia rodzajów norm prawa ustawowe-
go (brzmienie przepisu oraz jego funkcję), należy dojść do wniosku, że norma art. 50
ust. 3 ustawy o komercjalizacji PKP ma charakter normy ściśle bezwzględnie obo-
wiązującej. Nie jest trafny pogląd wyrażony przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu
przedstawionego zagadnienia prawnego, że ustawodawcy nie przysługuje prawo
ingerencji w treść układu zbiorowego pracy ze względu na to, iż układ jest aktem ob-
jętym wolą stron tego układu. Stojąc na gruncie normatywnego charakteru norm
układu zbiorowego pracy, stanowisko takie jest nie do pogodzenia z hierarchiczną
budową systemu źródeł prawa pracy i nadrzędną rolą ustawy w tym systemie. Oko-
liczność, iż strony układu po wejściu w życie przepisów ustawy o komercjalizacji PKP
nie zmieniły spornego przepisu, ani nie wypowiedziały układu (odpowiedniej jego
części), nie uzasadnia przyjęcia jego obowiązywania na zasadzie korzystności,
przewidzianej art. 9 KP.
Rezultaty dokonanej powyżej dogmatyczno-prawnej analizy relacji zachodzą-
cych między przepisem § 6 UZP PKP a art. 50 ust. 3 ustawy o komercjalizacji PKP
znajdują dodatkowe uzasadnienie w wykładni funkcjonalnej i systemowej. Odszko-
dowanie przewidziane § 6 UZP PKP zostało wprowadzone z mocą od dnia 1 stycznia
2000 r. Stanowiło ono szczególne świadczenie z tytułu rozwiązania stosunku pracy z
przyczyn leżących po stronie zakładu pracy, określonych w art. 361 KP. Jednorazowa
odprawa pieniężna, wprowadzona ustawą z dnia 8 września 2000 r. stanowi również
świadczenie na rzecz pracowników, z którymi rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło
w latach 2000-2002 z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Niewątpliwie, wydając
ustawę o komercjalizacji PKP, ustawodawca miał świadomość obowiązywania § 6
UZP PKP i przewidzianego tym przepisem odszkodowania z tytułu rozwiązania sto-
sunku pracy w warunkach określonych tym przepisem. Ustawa miała charakter
szczególny, ograniczony do przedsiębiorstwa PKP, co tym bardziej uzasadnia przy-
jęte założenie. Przyjęcie poglądu, że ustawodawca zaakceptował przyznanie dwu-
krotnie świadczenia z tego samego tytułu wymagałoby w tych warunkach wyraźnego
przepisu ustawy, tym bardziej że jednorazowa odprawa została ukształtowana
znacznie korzystniej niż odszkodowanie z § 6 układu, względnie co najmniej niezaję-
cia przez ustawodawcę żadnego wyraźnego stanowiska w tej kwestii. Tymczasem
ustawodawca w sposób bardzo zdecydowany wyłączył w art. 50 ust. 3 ustawy moż-
liwość zbiegu świadczeń, stwierdzając, iż pracownikom, którzy mają prawo do jedno-
razowej odprawy pieniężnej, nie przysługują żadne inne świadczenia z tytułu rozwią-
zania stosunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści przyto-
czonej sentencji.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] III PZP 3/07   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/23-24/341
2008-05-13 
[IA] III PZP 2/07   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/1-2/1
2007-05-10 
[IA] III PZP 1/07   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2007/21-22/306
2007-03-22 
[IA] III PZP 6/06   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2007/13-14/182 Orzecznictwo Sądów Polskich 2008/1/1
2007-01-10 
[IA] III PZP 5/06   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2007/11-12/150
2006-09-06 
  • Adres publikacyjny: