Uchwała z dnia 4 kwietnia 2002 r.
III PZP 4/02


Przewodniczący SSN: Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Roman Kuczyński, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Piotra B. przeciwko Zakładom Apa-
ratury Chemicznej ,,A.M." Spółka Akcyjna w O. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozpra-
wie w dniu 4 kwietnia 2002 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu postanowieniem z dnia 24
stycznia 2002 r. [...]

1. czy pracownik, któremu pracodawca wypowiedział umowę o pracę jako już
kolejnej osobie w związku ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych
w trybie indywidualnym, winien zostać zaliczony do grupy pracowników z art. 1 ust. 1
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracow-
nikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie nie-
których ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 z późn. zm.), o ile w okresie 3 miesięcy
od dokonanego wobec niego wypowiedzenia doszło do zwolnienia grupowego ?
2. przy pozytywnej odpowiedzi na powyższe pytanie, nadto - czy wyczerpanie
trybu konsultacji z art. 38 kp wobec takiego pracownika zastępuje tryb z art. 2-4 tej
ustawy ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) na podstawie art.
10 tej ustawy nie traci charakteru indywidualnego przez fakt, że w okresie wy-
powiedzenia pracodawca rozpoczął zwolnienia grupowe.

U z a s a d n i e n i e

Pozwana Spółka zamierzała rozwiązać z Piotrem B. umowę o pracę ze
względu na zmiany organizacyjne. W dniu 16 czerwca 2000 r. reprezentujący intere-
sy powoda związek zawodowy sprzeciwił się wypowiedzeniu. W tym czasie prowa-
dzone były ze wspólną reprezentacją związkową rozmowy na temat konieczności
zwolnień grupowych w zakładzie. W dniu 9 sierpnia 2000 r. uzgodniono, że porozu-
mienie w tej sprawie zostanie zawarte 14 września 2000 r. W dniu 30 sierpnia 2000 r.
strona pozwana wypowiedziała powodowi umowę o pracę na podstawie art. 1 ustawy
z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.), podając jako przyczynę rozwiązania
stosunku pracy zmniejszenie zatrudnienia. W umówionym terminie zawarto porozu-
mienie w sprawie zwolnień grupowych, które następowały od września 2000 r.
Według Sądu, okres trzech miesięcy, o którym mowa w art. 1 ust. 1 ustawy o
zwolnieniach grupowych, powinien być, stosownie do art. 110 KC i art. 112 KC w
związku z art. 300 KP, traktowany jako okres ciągły. Liczy się on, jak przyjął Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 20 września 1994 r., I PRN 63/94 (OSNAPiUS 1995 nr 3,
poz. 36), od daty pierwszego wypowiedzenia dokonanego w ramach zwolnień
grupowych. Sąd ma jednak wątpliwości czy bieg kolejnego okresu 3 miesięcy po-
zwala rozpocząć dopiero zakończenie tak wyznaczonego terminu, czy też ów kolejny
okres może rozpocząć bieg jeszcze w czasie poprzedniego terminu. Innymi słowy,
"czy okres 3 miesięcy może być liczony wstecz i częściowo pokrywać się z 3 mie-
sięcznym okresem liczonym od pierwszego wypowiedzenia". Przy odpowiedzi prze-
czącej "ilość wypowiedzeń w poszczególnych następujących po sobie okresach 3
miesięcy, mogłaby normy zwolnienia grupowego nie przekraczać", przy odpowiedzi
pozytywnej - przekroczyłaby. Sąd zdaje się skłaniać ku tej drugiej możliwości. Jego
zdaniem, trzymiesięczny okres "winien służyć jedynie jako rama czasowa dla usta-
lenia grupowego zwolnienia". Nie mógłby być traktowany jako okres kalendarzowy,
ale "tylko jako miara czasu - swoista "matryca" - sprawdzająca czy w ciągu wypowie-
dzeń nie dochodzi do zwolnień grupowych z art. 1 ust. 1 ustawy". Gdyby okres trzech
miesięcy liczyć od zwolnienia indywidualnego niewiele poprzedzającego zwolnienia
grupowe, to mieściłoby się ono w tym okresie. Umożliwiłoby to kontrolę ilości
zwalnianych pracowników i zapewnienie im dalej idącej ochrony niż w przypadku
zwolnień indywidualnych. "Liczenie tego terminu możliwe byłoby w obie strony, nie
tylko od pierwszego wypowiedzenia w ciągu wypowiedzeń indywidualnych z przy-
czyn ekonomicznych ale też od ostatniego takiego wypowiedzenia, niezależnie od
tego czy w ocenie pracodawcy formalnie nastąpiły one z przyczyn indywidualnych
czy grupowych".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasa-
dach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących pra-
codawcy zawiera legalną definicję zwolnienia grupowego. Elementami tej definicji są:
przyczyny zwolnienia (ekonomiczne, organizacyjne, technologiczne, produkcyjne,
likwidacja pracodawcy lub ogłoszenie jego upadłości), liczba zwolnionych pracowni-
ków (w zależności od wielkości zakładu pracy - 10% załogi lub co najmniej 100 pra-
cowników) oraz jednorazowość wypowiedzeń lub ich dokonanie w okresie trzech
miesięcy. Ponieważ ustawa nie określa sposobu liczenia owego trzymiesięcznego
okresu, należy przyjąć, że zastosowanie mają obowiązujące w tym zakresie reguły
powszechne. Podzielając stanowisko, że terminem początkowym biegu okresu
trzech miesięcy jest data pierwszego wypowiedzenia dokonanego w ramach zwol-
nień grupowych, okres trzech miesięcy przewidziany w art. 1 ust. 1 ustawy o zwol-
nieniach grupowych obejmuje trzy kolejne miesiące i kończy się w dniu, który datą
lub nazwą odpowiada dniowi początkowemu (art. 112 KC).
Powstaje wszakże pytanie od kiedy wypowiedzenie pracownikowi umowy o
pracę z przyczyn dotyczących pracodawcy może być traktowane już jako grupowe, a
do kiedy ma charakter jeszcze indywidualny. Taką cezurę mogłyby stanowić: termin -
rzeczywisty (faktyczny) lub ustawowy - zawiadomienia organizacji związkowych o
konieczności zwolnień grupowych (art. 2 ust. 1), termin rozpoczęcia rokowań w celu
zawarcia porozumienia określającego zasady postępowania w sprawach dotyczą-
cych pracowników objętych zamiarem zwolnienia z pracy (art. 4 ust. 1) albo termin
zawarcia porozumienia lub wydania regulaminu zwolnień grupowych (art. 4 ust. 1 -
4). Ponieważ porozumienie w sprawie zwolnień grupowych powinno określać ,,zasa-
dy postępowania w sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem zwolnie-
nia z pracy, a w szczególności kryteria doboru pracowników do zwolnienia, kolejność
i terminy dokonywania wypowiedzeń", dopiero jego zawarcie konkretyzuje realizację
uprzednio jedynie planowanych (zamierzonych) zwolnień i uprawnia pracodawcę do
ich rozpoczęcia. Pierwszym zwolnieniem w ramach zwolnienia grupowego jest wo-
bec tego pierwsze wypowiedzenie umowy o pracę dokonane przez pracodawcę po
zawarciu porozumienia z zakładowymi organizacjami związkowymi na podstawie art.
4 ust. 1 lub 2 albo regulaminu wydanego przez kierownika zakładu pracy na podsta-
wie art. 4 ust. 3 lub 4 ustawy.
Przepisy ustawy z 28 grudnia 1989 r. nie zakazują pracodawcy kilkakrotnego
przeprowadzenia zwolnień grupowych. Może to być uzasadnione np. w sytuacji, gdy
zmiany organizacyjne lub produkcyjne powodujące konieczność zmniejszenia za-
trudnienia w ograniczonym zakresie nie zapobiegły upadłości zakładu, a w konse-
kwencji dalszym wypowiedzeniom umów o pracę. Pracodawca może więc skorzystać
z instytucji zwolnień grupowych wielokrotnie. Nie wynika też z obowiązujących prze-
pisów, iżby kolejne zwolnienia grupowe nie mogły się rozpocząć przed zakończe-
niem zwolnień poprzednich. Jednak każde zwolnienia grupowe muszą być poprze-
dzone przewidzianą prawem procedurą, a pierwsze wypowiedzenie dokonane po
zawarciu porozumienia kończącego tę procedurę rozpocznie nowy okres trzech mie-
sięcy. Tak więc owe okresy trzymiesięczne mogą następować po sobie - bezpośred-
nio lub po przerwie; mogą też częściowo na siebie zachodzić.
Maksymalny ustawowy okres trzech miesięcy do dokonania wypowiedzeń w
ramach zwolnień grupowych, równoważący jednorazowość zwolnień, jest okresem
sztywnym i zamkniętym. Dlatego wypowiedzenia z przyczyn określonych w art. 1 ust.
1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. dokonane przed jego terminem początkowym
(dies a quo) i po terminie końcowym (dies ad quem) są zwolnieniami indywidualnymi
(art. 10 ustawy). Inny jest tryb i terminy konsultacji, inny częściowo jej przedmiot, inny
zakres podmiotowy konsultowania zamiaru. Odmiennie ukształtowana została także
szczególna ochrona trwałości stosunku pracy. Zwolnienia indywidualne i grupowe nie
muszą ze sobą kolidować. Konieczność zwolnień grupowych może powstać później
niż potrzeba rozwiązania umowy o pracę z konkretnym pracownikiem. Pracodawca,
nawet po zawiadomieniu organizacji związkowych, może odstąpić od zwolnień gru-
powych. Wreszcie, jak w rozpoznawanej sprawie, rokowania zapoczątkowane for-
malnym zawiadomieniem organizacji związkowych o konieczności zwolnień grupo-
wych mogą poprzedzać konsultacje nieformalne, co powoduje przeciąganie się za-
warcia porozumienia w czasie, pomimo że formalnie powinno być ono zawarte ,,w
terminie nie dłuższym niż 30 dni od zawiadomienia".
Inną jest kwestia, czego Sąd jednak nie podniósł, możliwości obchodzenia
przepisów o zwolnieniach grupowych poprzez rozwiązanie umów o pracę z niektó-
rymi pracownikami przed rozpoczęciem zwolnień grupowych lub po ich zakończeniu
albo poprzez zwolnienie z pracy takiej liczby pracowników, która kwalifikowałaby je
jako zwolnienie grupowe, gdyby nie wydłużenie okresu ich dokonania ponad trzy
miesiące. W grę może wchodzić w takich razach także ocena wypowiedzeń indywi-
dualnych w aspekcie nadużycia do nich prawa.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy na przedstawione do rozstrzyg-
nięcia zagadnienie prawne udzielił odpowiedzi jak w uchwale.
========================================