Uchwała z dnia 21 sierpnia 1996 r.
II UZP 7/96

Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski,
Maria Tyszel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Iwony Kaszczyszyn, w sprawie z
wniosku Feliksa M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w O. o
datę przyznania emerytury, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 21 sierpnia
1996 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie postanowieniem z dnia 14 lutego 1996 r. [...]
do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 KPC.

Czy pracownik, który pobiera wynagrodzenie w okresie niezdolności do pracy, o
jakiej mowa w art. 92 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy w brzmieniu nadanym przepisem art. 2
ust. 2 pkt 1 ustawy z 3 lutego 1995 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz o zmianie ustawy
kodeks pracy (Dz. U. Nr 16, poz. 77) nabywa prawo do emerytury z dniem zaprzestania
pobierania tego wynagrodzenia stosownie do art. 76 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Pobieranie w okresie niezdolności do pracy wynagrodzenia, o którym
mowa w art. 92 § 1 pkt 1 KP nie jest równoznaczne z pobieraniem zasiłku choro-
bowego w rozumieniu art. 76 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).


U z a s a d n i e n i e

Zagadnienie prawne, przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu
przez Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie,
przytoczone w sentencji uchwały, powstało na tle następującego stanu faktycznego:
Feliks M., urodzony 18 sierpnia 1934 r., kombatant, zgłosił w dniu 31 lipca 1995 r.
wniosek o przyznanie emerytury oświadczając równocześnie, że nadal będzie zatrud-
niony za wynagrodzeniem powodującym zmniejszenie świadczenia.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w O. decyzją z dnia 21 sierpnia 1995
r. przyznał wnioskodawcy emeryturę od dnia 10 czerwca 1995 r., tj. od dnia następnego
po zaprzestaniu pobierania "zasiłku chorobowego", który otrzymał w dniach od 7 do 9
czerwca 1995 r.
W odwołaniu, wniesionym do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Olsztynie, wnioskodawca domagał się przyznania emerytury za trzy
kalendarzowe miesiące wstecz od zgłoszenia wniosku, tj. od dnia 1 kwietnia 1995 r.,
podnosząc, że nie pobierał zasiłku chorobowego lecz wynagrodzenie za trzy dni
niezdolności do pracy.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie wyrokiem z
dnia 9 listopada 1995 r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję uznając żądanie
wnioskodawcy za uzasadnione.
W rewizji od tego wyroku Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w O. wniósł
o jego zmianę i oddalenie odwołania zarzucając, że wyrok ten został wydany z
naruszeniem przepisów prawa materialnego, w szczególności art. 76 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40,
poz. 267 ze zm.) oraz art. 5 ust. 1 i art. 14 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa (jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r., Nr 30, poz. 143 ze zm.).
Przedstawiając Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne,
przytoczone w sentencji uchwały, Sąd Apelacyjny wskazał, że w związku ze zmianą art.
92 § 1 Kodeksu pracy dokonaną ustawą z dnia 3 lutego 1995 r. o zmianie ustawy o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa oraz o zmianie ustawy Kodeks pracy (Dz. U. Nr 16, poz. 77), powstała
kontrowersja w interpretacji art. 76 ustawy z dnia 14 grudnia 1992 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin, w szczególności zawartego w tym przepisie
pojęcia "pobierania zasiłku chorobowego".

Rozpoznając przedstawione zagadnienie Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W myśl art. 76 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), zwanej dalej ustawą o z.e.p.,
prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia się wszystkich
warunków wymaganych do nabycia tego prawa, a jeżeli pracownik pobiera zasiłek
chorobowy, prawo do emerytury lub renty inwalidzkiej powstaje z dniem zaprzestania
pobierania tego zasiłku. Natomiast na podstawie art. 92 Kodeksu pracy (w brzmieniu
nadanym ustawą z dnia 3 lutego 1995 r. o zmianie ustawy o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz o
zmianie ustawy Kodeks pracy - Dz. U. Nr 16, poz. 77, zwanej dalej ustawą o o zmianie
ustawy o świadczeniach, obowiązującym od dnia 1 marca 1995 r.), za czas
niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną
- trwającej łącznie do 35 dni w ciągu roku kalendarzowego - pracownik zachowuje
prawo do wynagrodzenia (w procencie określonym w tymże przepisie).
Istotą rozstrzyganego zagadnienia jest określenie charakteru świadczenia, jakie
otrzymuje pracownik, który nie wykonuje pracy wskutek niezdolności spowodowanej
chorobą (odosobnieniem spowodowanym chorobą zakaźną), a trwającej nie dłużej niż
35 dni w ciągu roku kalendarzowego; w szczególności, czy świadczenie to jest
wynagrodzeniem za pracę, pomimo jej niewykonywania, czy też zasiłkiem z ubez-
pieczenia społecznego, wypłacanym przez zakład pracy i z jego funduszy.
Słusznie podniesiono w pisemnym stanowisku prokuratora, że ustawodawca w
znowelizowanym art. 92 KP kilkakrotnie używa określenia "wynagrodzenie" (w od-
różnieniu od zasiłku chorobowego) dla określenia świadczenia wypłacanego pracow-
nikowi w okresie niewykonywania pracy z powodu choroby trwającej do 35 dni w roku
kalendarzowym (art. 92 § 2 i 3 KP) podkreślając w § 4 tego przepisu, że za czas
niezdolności do pracy z powodu choroby ( odosobnienia) trwającej łącznie dłużej niż 35
dni w ciągu roku kalendarzowego, pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy na
zasadach określonych w odrębnych przepisach. Te "odrębne przepisy" zawarte są w
ustawie z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r., Nr 30,
poz. 143 ze zm.), zwanej dalej ustawą zasiłkową.
Zdaniem składu orzekającego w niniejszej sprawie, wykładnia całego przepisu
art. 92 KP, a nie tylko jego § 1, prowadzi do wniosku, że ustawodawca w sposób
zamierzony nie utożsamił wynagrodzenia pobieranego przez pracownika przez okres 35
dni niezdolności do pracy spowodowanej przyczynami wskazanymi w § 1 omawianego
przepisu z zasiłkiem chorobowym w rozumieniu ustawy zasiłkowej. Pogląd ten znajduje
potwierdzenie w przepisie art. 6 ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach, zgodnie z
którym w zakładach pracy zatrudniających do 5 pracowników, pracownicy ci w okresie
od 1 marca do 31 grudnia 1995 r. zachowali prawo do zasiłku chorobowego również z
tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą trwającą poniżej 35 dni w roku
kalendarzowym.
Za stanowiskiem przyjętym w niniejszej uchwale przemawia także wykładnia
historyczna. Art. 64 ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 3, poz. 6 ze zm.) brzmiał: "Prawo do
świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia się wszystkich
warunków wymaganych przez ustawę do uzyskania tego prawa, jednakże prawo do
renty inwalidzkiej powstaje z dniem ustania prawa do zasiłku chorobowego lub do
wynagrodzenia przysługującego w okresie czasowej niezdolności do pracy".
Analogiczny przepis znajdował się także w dekrecie z dnia 25 czerwca 1954 r. o pow-
szechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin ( jednolity tekst: Dz. U. z
1958 r., Nr 23, poz. 97 ze zm.), obowiązującym przed dniem 1 stycznia 1968 r.
Zastrzeżenie, że pomimo spełnienia wszystkich warunków ustawowych prawo do
emerytury powstaje dopiero po wyczerpaniu zasiłku chorobowego, wprowadzono do-
piero ustawą o z.e.p. dla zapobieżenia takim sytuacjom, w których pracownik nie wy-
konujący pracy z powodu niezdolności do niej pobiera dwa świadczenia z ubezpie-
czenia społecznego: zasiłek chorobowy i emeryturę. W przepisie art. 76 ustawy o z.e.p.
brak jest zastrzeżenia, że prawo do emerytury powstaje z dniem zaprzestania
pobierania wynagrodzenia w okresie niezdolności do pracy, a jak wyżej wskazano,
zastrzeżenie takie istniało w stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1 stycznia
1983 r. tyle, że wyłącznie w odniesieniu do powstania prawa do renty inwalidzkiej.
W przekonaniu składu orzekającego powyższe dowodzi, że ustawodawca celowo
nie dokonał nowelizacji art. 76 ustawy o z.e.p., wyłączając w ten sposób z zakresu jego
działania sytuacje, gdy pracownik po spełnieniu wszystkich warunków do uzyskania
prawa do renty inwalidzkiej lub emerytury, jest - przez okres do 35 dni w roku
kalendarzowym - niezdolny do pracy z powodu choroby i w tym czasie pobiera
wynagrodzenie za pracę.
Praktyka Zakładu Ubezpieczeń Społecznych polegająca na tym, że do podstawy
wymiaru składek nie wchodzą wynagrodzenia za okres niezdolności do pracy, na którą
wskazał Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia, nie ma
istotnego znaczenia przy jego rozstrzyganiu. Sposób ustalania podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne jest uregulowany przepisami ustawy z dnia 25
listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst:
Dz. U. z 1989 r., Nr 25, poz. 137 ze zm.) oraz wydanym z jej upoważnienia
rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości skła-
dek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz
rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz. U. z
1993 r., Nr 68, poz. 330 ze zm.), a więc normującym stosunki pomiędzy podmiotami
zobowiązanymi do opłacania składek a Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, nie
obejmującym jednakże stosunków prawnych pomiędzy tymże Zakładem a
świadczeniobiorcami (osobami ubezpieczonymi).Przepisy te, o ile zezwalają na takie
ustalenie, jakie wskazano w instrukcji Nr 3 Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
tzn. że przy obliczaniu podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne nie
wlicza się wypłaconego pracownikom w okresie niezdolności do pracy wynagrodzenia,
o którym mowa w art. 92 § 1 KP, nie mogą mieć żadnego, a zwłaszcza ujemnego,
wpływu na zakres świadczeń przysługujących świadczeniobiorcom, na podstawie
ustawy o z.e.p. Na marginesie "ustaleń" zawartych we wspomnianej Instrukcji Sąd
Najwyższy zauważa, że w myśl przepisów § 37 i 50 rozporządzenia jedynie osoby
opłacające składki na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność
gospodarczą (osób z nimi współpracujących) oraz na zaopatrzenie twórców i artystów,
w warunkach określonych w tych przepisach, mogą korzystać ze zwolnienia z
obowiązku opłacania składek za okres pobierania zasiłku chorobowego.
W przekonaniu Sądu Najwyższego, pobieranie wynagrodzenia przewidzianego w
art. 92 § 1 KP za okres krótkotrwałej niezdolności do pracy z powodu choroby
(odosobnienia spowodowanego chorobą zakaźną), w związku z przepisem art. 14 ust.
1 ustawy zasiłkowej, według którego pracownikowi nie przysługuje zasiłek chorobowy
za okresy niezdolności do pracy, w których zachowuje prawo do wynagrodzenia za
pracę, nie daje podstaw do przyjęcia, że poprzez sformułowanie "zaprzestanie
pobierania zasiłku chorobowego" (art. 76 ustawy o z.e.p.) należy rozumieć również
zaprzestanie pobierania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy z powodu
niezdolności do niej spowodowanej chorobą (odosobnieniem) trwającej nie dłużej niż
do 35 dni w ciągu roku kalendarzowego.
Słusznie podniósł Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia,
że zarówno ustawa o z.e.p., jak i ustawa z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytury i renty oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), nie operują pojęciem: "okres równorzędny z okresem
pobierania zasiłku chorobowego", jednakże przepis art. 14 ust. 1 ustawy zasiłkowej
stanowi, że okresy niezdolności do pracy, w których pracownik zachowuje prawo do
wynagrodzenia, wlicza się do okresu zasiłkowego. Przepis ten jest przepisem
szczególnym w stosunku do przepisów art. 5 ust. 1 i 2 oraz 6 ust. 1 ustawy zasiłkowej,
określających generalne zasady przysługiwania zasiłku chorobowego, a także do jej
przepisu art. 8, zawierającego czasowe ograniczenie pobierania tego świadczenia.
Wykładnia celowościowa przepisu art. 14 ust. 1 ustawy zasiłkowej wskazuje więc, że
przepis został skonstruowany w ten sposób, aby ograniczyć pobieranie przez
pracownika nie wykonującego pracy z powodu choroby (odosobnienia) wynagrodzenia
przez okres dłuższy od wskazanego w art. 8 ustawy zasiłkowej. Wówczas, gdy
pracownik przez okres wskazany w art. 8 ustawy zasiłkowej zachował prawo do
pobierania wynagrodzenia, to jeśli jego niezdolność do pracy trwa dłużej niż tzw. "okres
zasiłkowy", to nie nabywa on prawa do zasiłku chorobowego. Tę samą regułę należy
stosować w sytuacji, gdy przez okres niezdolności do pracy z powodu choroby trwającej
do 35 dni w roku kalendarzowym pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a
wobec dłuższego trwania tej niezdolności uzyskał prawo do zasiłku chorobowego.
Zasada ta, dotycząca krótkoterminowych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nie
upoważnia jednak do stosowania rozszerzającej interpretacji art. 76 ustawy o z.e.p.,
odnoszącego się do innego rodzaju świadczeń (świadczeń długoterminowych). Za taką
interpretacją przemawia też - jak wyżej wspomniano - fakt, że nie dokonano
nowelizacji tego przepisu.
Należy na zakończenie podkreślić, że pobieranie w okresie, za który przysługuje
emerytura lub renta inwalidzka wynagrodzenia, o którym mowa w art. 92 § 1 KP, może
stanowić podstawę zastosowania - za ten okres - przepisów o zawieszeniu lub
zmniejszeniu świadczeń emerytalno-rentowych. Sąd Najwyższy zauważa, że również w
literaturze prawniczej prezentowany jest pogląd, że wynagrodzenie wypłacane
pracownikowi przez okres choroby powodującej niezdolność do pracy, trwającej do 35
dni w roku kalendarzowym, nie jest świadczeniem ubezpieczeniowym, lecz z mocy
ustawy, świadczeniem ze stosunku pracy. Wynagrodzenie to, będące świadczeniem
zakładu pracy na rzecz pracownika za pracę nie wykonaną, jest świadczeniem o
charakterze gwarancyjnym.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy z mocy powołanych przepisów oraz
art. 391 KPC podjął uchwałę jak w sentencji.

========================================