Uchwała z dnia 5 kwietnia 1995 r.
II UZP 7/95

Przewodniczący SSN: Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie SN: Stefania
Szymańska, Maria Tyszel,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Witolda Bryndy, w sprawie z wniosku
Nadleśnictwa B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. o wymiar
składek, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 5 kwietnia 1995 r. zagadnienia
prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Gdańsku postanowieniem z dnia 26 stycznia 1995 r., [...] - do rozstrzygnięcia w trybie
art. 391 k.p.c.

Czy do nadleśnictwa, jako jednostki organizacyjnej Lasów Państwowych stosuje
się przepisy ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w
razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr 1, poz. 1) ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Nadleśnictwo jako jednostka organizacyjna Lasów Państwowych nie ma
obowiązku opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracow-
niczych przewidzianych w ustawie z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1).

U z a s a d n i e n i e

Nadleśnictwo B. pismem z dnia 19 lipca 1994 r. zawiadomiło ZUS Oddział w S.,
że nie czuje się zobowiązane do odprowadzania i naliczania składek na Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. W piśmie powołano się na to, że zgodnie
z ustawą o lasach, Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe sprawuje nadzór
nad lasami państwowymi stanowiącymi własność Skarbu Państwa, a tym samym nie
ulega likwidacji.
ZUS Oddział w Słupsku decyzją z dnia 1 sierpnia 1994 r. orzekł, że wszystkie
jednostki organizacyjne Lasów Państwowych są zobowiązane do opłacania składki na
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Organ rentowy powołał się na
art. 11 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń
społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r., Nr 25, poz. 137 ze zm.) oraz na przepisy
ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych ... (Dz. U. z 1994
r., Nr 1 poz. 1). W uzasadnieniu powołano się ponadto na przepisy ustawy z dnia 28
września 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 101, poz. 444 ze zm.), która stanowi, że wszystkie
jednostki organizacyjne Lasów Państwowych mogą być likwidowane.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie rozpoz-
nając odwołanie Nadleśnictwa B. od tej decyzji, wyrokiem z dnia 7 grudnia 1994 r.
zmienił zaskarżoną decyzję i zwolnił to Nadleśnictwo z obowiązku opłacania składek na
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych od dnia 1 stycznia 1994 r.
W uzasadnieniu wyroku Sąd podał m.in., że Państwowe Gospodarstwo Leśne
Lasy Państwowe jest państwową jednostką organizacyjną nie posiadającą osobowości
prawnej i reprezentują Skarb Państwa w zakresie zarządzanego mienia, a w ich skład
wchodzą, jako jednostki organizacyjne, między innymi nadleśnictwa - art. 32 ust. 1 i 2
ustawy o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz. U. Nr 101, poz. 444 ze zm.).
Pozwany ZUS wydając zaskarżoną decyzję oparł się na przepisie art. 32 ust. 2
tej ustawy, zgodnie z którym Minister Ochrony Środowiska tworzy i likwiduje, łączy i
dzieli oraz określa terytorialny zasięg działania między innymi nadleśnictwa jako jed-
nostki organizacyjnej Lasów Państwowych. Sąd zwrócił uwagę, że zarząd nad Lasami
Państwowymi, jako całością, sprawuje Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Pańs-
twowe, które nie podlega likwidacji. To, że ustawa o lasach przewiduje zmiany
organizacyjne poprzez tworzenie nowych, czy likwidację dotychczasowych jednostek
organizacyjnych, nie oznacza, że jest to ogłoszenie upadłości i likwidacji, o których
mowa w rozporządzeniu Prezydenta RP z dnia 23 października 1934 r. Prawo upadło-
ściowe. Upadłość państwowej jednostki organizacyjnej Lasy Państwowe, jest wyłączona
z mocy art. 3 § 1 Prawa upadłościowego, skoro ustawa o lasach nie wyłączyła
odpowiedzialności Skarbu Państwa za jej zobowiązania.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku rozpoznając
rewizję od tego wyroku, powziął poważne wątpliwości prawne i przedstawił Sądowi
Najwyższemu, w trybie art. 391 k.p.c., przytoczone w sentencji zagadnienie.
W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że Sąd Wojewódzki w zaskar-
żonym wyroku zastosował interpretację likwidacji wyrażoną w analogicznej sprawie w
uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 25 października 1994 r.,
sygn. akt AUr 304/94. Odmiennie niż to uczyniły te sądy, Sąd Apelacyjny w Gdańsku w
wyroku z dnia 12 stycznia 1995 r. sygn. akt AUr 1177/94 ustalił obowiązek zespołu
Składni Lasów Państwowych w M. opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych. Sąd ten wyraził pogląd, że przepisy ustawy z dnia 29
grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy, zaliczają się do przepisów ochronnych prawa pracy. Dlatego, aby
wykluczyć spod działania tej ustawy konkretnego pracodawcę, trzeba zgodnie z jej art. 2
ust. 2 wskazać konkretne przepisy, które wyłączają możliwość ogłoszenia upadłości i
likwidacji tego pracodawcy. Zdaniem tego Sądu Apelacyjnego, nie można
domniemywać, że dany pracodawca nie podlega upadłości i likwidacji.
Przedstawiający zagadnienie prawne Sąd Apelacyjny wskazał, w oparciu o przy-
toczony wyżej wyrok, na występujące rozbieżności w orzecznictwie, wynikające
zdaniem tego Sądu, z braku jednoznacznego uregulowania pojęcia likwidacji podmiotów
gospodarczych. Poprzestanie na wyłącznie gramatycznej wykładni pojęcia likwidacji
użytego przez ustawodawcę w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r., pro-
wadziłoby do interpretacji sprzecznej z celami tej ustawy.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, opartej na interpretacji przepisów ustawy o
ochronie roszczeń pracowniczych, zawarte w art. 3 ust. 2 pkt 2 tej ustawy pojęcie
niewypłacalności pracodawcy, zezwala na przyjęcie poglądu, że nie każda likwidacja
jakiej może podlegać pracodawca, jest objęta uregulowaniem z art. 2 ust. 2 tej ustawy.
Bezspornie do Lasów Państwowych jako do państwowej jednostki organizacyjnej,
reprezentującej Skarb Państwa w zakresie zarządzania mieniem, nie mają zas-
tosowania przepisy dotyczące likwidacji przedsiębiorstw państwowych (art. 18a ustawy
z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych - jednolity tekst: Dz. U. z
1991 r., Nr 18, poz. 80 ze zm.). Nie mogą być one także zlikwidowane na zasadach i w
trybie przewidzianym ustawą z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 298 ze zm.). Jednostki organizacyjne Lasów
Państwowych mogą być zlikwidowane w ramach przekształceń organizacyjnych
wynikających z uprawnień Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i
Leśnictwa przewidzianych w art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, a
także uprawnień przewidzianych art. 42 tej ustawy. Likwidacja jakiej mogą podlegać
jednostki organizacyjne Lasów Państwowych może przebiegać wyłącznie w formie
decyzji administracyjnej dotyczącej zmian organizacyjnych w zakresie zarządzania
majątkiem Skarbu Państwa, przy kontynuowaniu dotychczasowej działalności w innej
formie prawnej. Obowiązki tak zlikwidowanej jednostki przejmie inna jednostka
organizacyjna Lasów Państwowych bądź inna osoba prawna. Tak rozumiana likwidacja
nie jest poprzedzona procedurą likwidacyjną typową dla postępowania związanego z
niekorzystnymi skutkami finansowymi działalności pracodawcy.
Wierzytelności pracowników wobec zlikwidowanego zakładu pracy są przejmo-
wane przez inny podmiot gospodarczy, a ich realizacja nie jest zagrożona.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1),
zwanej dalej ustawą o ochronie roszczeń pracowniczych, przepisów ustawy nie stosuje
się do pracodawcy wobec którego odrębne przepisy wyłączają możliwość ogłoszenia
upadłości i likwidacji. Dla zaspokojenia roszczeń pracowniczych przewidzianych w
ustawie stworzony został Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, któ-
rego dochodami są m.in. składki płacone przez pracodawców (art. 12 i 13 ustawy).
Obowiązek opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
[...] obciąża tych pracodawców, do których stosuje się przepisy ustawy. Wynika to
wprost z treści przepisu art. 17 ust. 1 ustawy, który przewiduje, że obowiązkiem
opłacania składki na Fundusz obciążeni są ci pracodawcy, którzy są objęci działaniem
ustawy.
Odpowiedzi na przedstawione zagadnienie należy szukać, tak zresztą jak to
uczynił Sąd I instancji oraz, jak to proponuje Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu przeds-
tawionego zagadnienia w tym, czy Nadleśnictwo jest pracodawcą w rozumieniu prze-
pisów art. 2 ustawy i czy ewentualnie podlega wyłączeniom z przepisów ustawy.
Zgodnie z art. 2 ust. 1 pracodawcą w rozumieniu tej ustawy jest osoba fizyczna
lub jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników w związku z prowadzoną
działalnością gospodarczą, z wyjątkiem zakładów budżetowych i gospodarstw pomoc-
niczych jednostek budżetowych.
Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 101, poz. 444 ze zm.)
zwana dalej ustawą o lasach, powierzyła zarząd nad lasami państwowymi stanowiącymi
własność Skarbu Państwa, Państwowemu Gospodarstwu Leśnemu Lasy Państwowe, z
wyłączeniem lasów w parkach narodowych. Art. 32 ust. 1 ustawy o lasach stanowi, że
Lasy Państwowe, jako państwowa jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości
prawnej, reprezentują Skarb Państwa w zakresie zarządzanego mienia. Zgodnie z art.
32 ust. 2 tej ustawy, w skład Lasów Państwowych wchodzą następujące jednostki
organizacyjne:
1) Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych,
2) regionalne dyrekcje Lasów Państwowych,
3) nadleśnictwa.
Ust. 3 tego artykułu przewiduje, że jednostki organizacyjne Lasów Państwowych, o
których mowa w ust. 2 pkt 2 i 3 tworzy, likwiduje, łączy, dzieli oraz określa terytorialny
zasięg ich działania Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa.
Przepis art. 35 ustawy o lasach określa zadania nadleśniczego i m.in. stanowi, że
reprezentuje on Skarb Państwa w stosunkach cywilno-prawnych, w zakresie swego
działania kieruje nadleśnictwem jako podstawową jednostką organizacyjną Lasów
Państwowych, zatrudnia i zwalnia pracowników nadleśnictwa.
Nadleśniczy jest kierownikiem jednostki organizacyjnej Lasów Państwowych,
sprawujących zarząd mieniem Skarbu Państwa i w zakresie, w jakim zatrudnia i zwalnia
pracowników oraz prowadzi działalność gospodarczą, jest pracodawcą w rozumieniu
art. 2 ust. 1 ustawy o zaspokajaniu roszczeń pracowniczych oraz art. 3 k.p.
Nadleśnictwo jest bowiem jednostką organizacyjną zatrudniającą pracowników, nie
posiadającą osobowości prawnej (art. 3 k.p.). Nie zmienia to faktu, że jest to jednostka
organizacyjna reprezentująca Skarb Państwa w zakresie prowadzonej działalności w
ramach zarządzania tym mieniem (art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o lasach). Nie oznacza to
jednak jeszcze, że nadleśnictwo ma obowiązek opłacania składek na Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Przepis art. 2 ust. 2 ustawy o zaspokajaniu roszczeń pracowniczych wyłącza ze
stosowania przepisów ustawy pracodawcę, wobec którego odrębne przepisy wyłączają
możliwość ogłoszenia likwidacji i upadłości.
Nie można podzielić stanowiska organu rentowego, że uprawnienie przyznane
przez przepis art. 32 ust. 3 ustawy o lasach Ministrowi Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa do tworzenia, łączenia, dzielenia i likwidacji regionalnych
dyrekcji Lasów Państwowych i nadleśnictw oznacza brak wyłączenia nadleśnictwa przez
art. 2 ust. 2 ustawy o zaspokajaniu roszczeń pracowniczych z przepisów tej ustawy,
gdyż podlega ono likwidacji.
Sąd Najwyższy podziela w pełni wywody Sądu Apelacyjnego, zawarte w uzasad-
nieniu przedstawionego zagadnienia, że "do Lasów Państwowych, jako państwowej
jednostki organizacyjnej reprezentującej Skarb Państwa w zakresie zarządzanego
mienia, nie mają zastosowania przepisy dotyczące likwidacji przedsiębiorstw pańs-
twowych (art. 18a ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach pańs-
twowych - jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 18, poz. 80 ze zm.). Nie mogą też być
zlikwidowane na zasadach i w trybie przewidzianym ustawą z 13 lipca 1990 r. o pry-
watyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 298 ze zm.). Należy zatem
przyjąć, że likwidacja, której mogą podlegać jednostki organizacyjne Lasów
Państwowych, może przebiegać wyłącznie w formie decyzji administracyjnej dotyczącej
zmian organizacyjnych w zakresie zarządzania majątkiem Skarbu Państwa przy
kontynuowaniu dotychczasowej działalności gospodarczej w innej formie prawnej".
Ustawa o lasach nie wyłącza odpowiedzialności Skarbu Państwa za zobowią-
zania Lasów Państwowych jako państwowej jednostki organizacyjnej, a w konsekwencji
do Lasów Państwowych i nadleśnictwa, jako jednostki organizacyjnej tych lasów, nie
mają też zastosowania przepisy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24
października 1934 r. Prawo upadłościowe (jednolity tekst Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz.
512 ze zm.) z mocy art. 3 § 1 tego rozporządzenia.
Słusznie również Sąd I instancji, jak i Sąd Apelacyjny przyjęły, iż poprzestanie na
gramatycznej wykładni słowa "likwidacja", tak jak to uczynił organ rentowy, prowadziłoby
do interpretacji sprzecznej z celem ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych, a
mianowicie zasad ochrony tych roszczeń wówczas, gdy ich realizacja jest zagrożona
brakiem środków finansowych po stronie pracodawcy po wszczęciu postępowania
likwidacyjnego.
Podobny tok rozumowania przyjął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 stycznia
1995 r., II UZP 1/95 (OSNAPiUS 1995 Nr 13 poz. 162), w której uznano, że Agencja
Rolna Skarbu Państwa i jej oddziały terenowe nie mają obowiązku opłacania składek na
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd
Najwyższy zwrócił uwagę m.in. na to, że obowiązujące przepisy nie tylko nie przewidują
likwidacji Agencji oraz nie wyłączają wobec niej i jej organów terenowych
odpowiedzialności Skarbu Państwa, ale nie może po jej stronie zaistnieć
niewypłacalność w rozumieniu art. 3 ust. 2 pkt 2 ustawy o ochronie roszczeń pracow-
niczych. W razie likwidacji oddziału terenowego (w ramach uprawnień statutowych
Agencji) wszelkie roszczenia pracownicze zaspokaja Agencja, działająca na rzecz i w
imieniu Skarbu Państwa, a więc brak byłoby podstaw prawnych do dokonywania jakich-
kolwiek wypłat z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Wywody
zawarte w tej uchwale, Sąd Najwyższy w obecnym składzie w pełni podziela.
Na uwagę zasługuje też treść, złożonego na rozprawie przed Sądem Najwyż-
szym przez pełnomocnika Nadleśnictwa, pisma ZUS Oddział w Koszalinie z dnia 27
marca 1995 r. NKP 113-1661. W piśmie tym, skierowanym do Regionalnej Dyrekcji
Lasów Państwowych, ZUS informuje, że w związku ze stanowiskiem Ministerstwa Pracy
i Polityki Socjalnej, wyrażonym w piśmie z 27 lutego 1995 r. znak" PP 024-77/95, PP
024-115/95, Państwowe Gospodarstwa Leśne "Lasy Państwowe" zostały uznane za
zwolnione z obowiązku naliczania i odprowadzania składek na Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za cały okres obowiązywania ustawy z
dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy.
Podejmując przytoczoną w sentencji uchwałę, Sąd Najwyższy oparł się na art.
391 k.p.c.

========================================