Uchwała z dnia 18 listopada 1994 r.
II UZP 31/94


Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędzia SN: Antoni Filcek, Sędzia SA:
Barbara Wagner (sprawozdawca),


Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Jana Szewczyka, w sprawie z wniosku
Danuty M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Ł. o emeryturę, po
rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 18 listopada 1994 r. zagadnienia prawnego
przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Łodzi postanowieniem z dnia 19 lipca 1994 r. [...] do
rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.


"Czy pracownik mianowany zachowuje prawo do wcześniejszej emerytury przy-
znanej na podstawie § 1 ust.1 w związku z ust. 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie wcześniejszych emerytur dla pracowników
zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących zakładów pracy: (Dz. U. Nr 4, poz. 27) i za jaki
okres, w sytuacji gdy decyzja o rozwiązaniu z nim stosunku pracy w trybie ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r., nr 4,
poz. 19) została następnie uchylona wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego ze
skutkiem prawnym od daty wyroku?"


p o d j ą ł następującą uchwałę:


Pracownik mianowany, z którym stosunek pracy został rozwiązany w okoli-
cznościach określonych w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r., Nr 4, poz. 19 ze zm.)
zachowuje prawo do wcześniejszej emerytury przyznanej na podstawie § 1
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie
wcześniejszych emerytur dla pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących
zakładów pracy (Dz. U. Nr 4, poz. 27), chociażby decyzja o rozwiązaniu stosunku pracy
została następnie uchylona wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne zostało
sformułowane na tle następującego stanu faktycznego:

Decyzją z dnia 15 marca 1993 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Ł.
przyznał Danucie M., mającej okres zatrudnienia wynoszący 35 lat, 6 miesięcy i 25 dni i
zwolnionej z pracy w Najwyższej Izbie Kontroli w związku z reorganizacją tej instytucji,
wcześniejszą emeryturę na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie wcześniejszych emerytur dla pracowników
zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących zakładów pracy (Dz. U. Nr 4, poz.27),
powoływanego dalej jako " rozporządzenie".

Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 26 marca 1993 r., [...],
uchylił decyzję o wypowiedzeniu Danucie M. stosunku pracy. W wykonaniu tego wyroku
Prezes Najwyższej Izby Kontroli aktem z dnia 25 maja 1993 r. mianował ją z dniem 29
marca 1993 r. na poprzednio zajmowane stanowisko, zawiadamiając organ rentowy pismem
z dnia 16 kwietnia 1993 r. o podjęciu pracy przez świadczeniobiorczynię.

Danuta M. podjęła pracę w dniu 29 marca 1993 r., składając następnego dnia w
organie oświadczenie o uzyskiwaniu z tytułu zatrudnienia wynagrodzenia, powodującego
zawieszenie prawa do świadczenia.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 1 lipca 1993 r. wstrzymał Danucie
M. wypłatę emerytury od dnia 1 maja 1993 r., a decyzjami z dnia 30 sierpnia 1993 r.
odmówił jej przyznania świadczenia oraz zobowiązał do zwrotu kwoty 9.298.000 zł
stanowiącej równowartość emerytury pobranej w okresie od 1 lutego do 30 kwietnia 1993 r.,
potwierdzając te rozstrzygnięcia w decyzji " zbiorczej" z dnia 2 września 1993 r.

Danuta M. wniosła odwołanie od powyższych decyzji.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 29
kwietnia 1994 r., [...], zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 2 września 1993 r. w ten sposób, że
przywrócił odwołującej się prawo do wcześniejszej emerytury od 1 lutego 1993 r. i uznał, że
nie jest ona zobowiązana do zwrotu wypłaconych świadczeń.

Zdaniem Sądu, w wyniku uchylenia przez Naczelny Sąd Administracyjny decyzji o
wypowiedzeniu odwołującej się stosunku pracy doszło do ponownego jej zatrudnienia w
Najwyższej Izbie Kontroli od daty wyroku. Podjęcie pracy przez Danutę M.nie ma znaczenia
dla jej uprawnień do wcześniejszej emerytury; powoduje jedynie skutki przewidziane w art.
24 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.),
tj. zawieszenie prawa do świadczenia lub jego zmniejszenie.

Wyrok ten zaskarżył Zakład Ubezpieczeń Społecznych i podnosząc w rewizji z dnia 8
czerwca 1994 r. zarzut naruszenia prawa materialnego, a w szczególności § 1 rozporządzenia,
wniósł o jego zmianę i oddalenie odwołania w części dotyczącej przyznania
wnioskodawczyni prawa do wcześniejszej emerytury.

Według organu rentowego, " skoro decyzja Prezesa NIK o rozwiązaniu stosunku
pracy z zainteresowaną została uchylona jako wydana z naruszeniem prawa materialnego, to
nie nastąpiło takie rozwiązanie umowy o pracę, które uzasadniałoby przyznanie
wcześniejszej emerytury".

Pełnomocnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, oraz prokurator wnieśli o udzielenie
na pytanie Sądu Apelacyjnego w Łodzi odpowiedzi przeczącej, twierdząc zgodnie, że
uchylenie decyzji rozwiązującej z wnioskodawczynią stosunek pracy spowodowało
odpadnięcie przesłanki koniecznej do nabycia przez nią prawa do wcześniejszej emerytury,
wobec czego świadczenie to jej nie przysługuje od daty rozwiązania stosunku pracy.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Danuta M., z zawodu inżynier włókiennik - specjalista w zakresie dziewiarstwa, była
zatrudniona w Zespole Przemysłu Chemicznego i Lekkiego-Grupa Terenowa w Ł. od dnia 1
marca 1982 r., ostatnio na stanowisku głównego specjalisty kontroli państwowej. W wyniku
zmian organizacyjnych, podyktowanych " odchodzeniem od kontroli branżowych na rzecz
analitycznych ocen pracy jednostek gospodarczych i administracji", wprowadzonych
zarządzeniami Prezesa NIK z dnia 29 czerwca 1992 r. Nr 10/92 w sprawie szczegółowej
organizacji wewnętrznej zespołów, departamentów i delegatur oraz ich właściwości oraz Nr
11/92 w sprawie reorganizacji Delegatur NIK w Ł. i K., zlikwidowany został m.in. Zespół
Przemysłu Chemicznego i Lekkiego-Grupa Terenowa w Ł., a pracowników tej jednostki
"włączono w skład osobowy Delegatury NIK w Ł.". W rezultacie owych zmian dysponująca
54 etatami Delegatura NIK w Ł. zatrudniała 81 pracowników, wobec czego jej dyrektor
został zobowiązany do zmniejszenia stanu zatrudnienia i dostosowania go do ustalonego w
zarządzeniu, uwzględniając przy doborze pracowników do zwolnienia ich przydatność z
punktu widzenia nowych zadań oraz metod i sposobu kontroli.

Decyzją z dnia 7 października 1992 r. Prezes Najwyższej Izby Kontroli wypowiedział
Danucie M. stosunek pracy, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia,
podając reorganizację jako przyczynę uzasadniającą zwolnienie. W dniu 13 października
1992 r. Danuta M. złożyła na tę decyzję skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Ponieważ, zgodnie z treścią art. 201 § 1 k.p.a., zaskarżenie decyzji nie wstrzymuje jej
wykonania, w dniu 31 stycznia 1993 r. nastąpiło rozwiązanie z odwołującą się stosunku
pracy.

W chwili rozwiązania stosunku pracy Danuta M. miała okres zatrudnienia wynoszący
ponad 35 lat. Spełniała zatem wszystkie warunki konieczne, w myśl § 1 rozporządzenia, do
przejścia na wcześniejszą emeryturę.

Z uzasadnienia przedstawionego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia
zagadnienia prawnego można wnosić, że wątpliwości Sądu Apelacyjnego w Łodzi dotyczą
nie tyle nabycia przez Danutę M. prawa do wcześniejszej emerytury, ile zachowania tego
prawa po wydaniu przez Naczelny Sąd Administracyjny wyroku uchylającego decyzję
rozwiązującą z wnioskodawczynią stosunek pracy.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, " zainteresowana prawa tego zachować nie może,
bowiem odpadła jedna z przesłanek warunkujących prawo do wcześniejszej emerytury..., a
mianowicie przestała obowiązywać decyzja pracodawcy o rozwiązaniu stosunku
pracy".Wobec tego "z chwilą wydania wyroku przez Naczelny Sąd Administracyjny
ubezpieczona utraciła prawo do wcześniejszej emerytury, a nabyła prawo do ponownego
nawiązania z nią stosunku pracy." Przyjęcie poglądu przeciwnego sprowadzałoby się do tego
" iż wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego, który formalnie uchyla decyzję o
rozwiązaniu z Danutą M. stosunku pracy, nie zmieniałby faktycznie sytuacji prawnej
ubezpieczonej".

Zgodnie z treścią art. 87 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emery-
talnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), prawo do świadczenia
ustaje "gdy odpadnie którykolwiek z warunków wymaganych do uzyskania tego prawa."

Należy zatem odpowiedzieć na pytanie, czy przez uchylenie decyzji rozwiązującej z
Danutą M. stosunek pracy odpadł którykolwiek, i ewentualnie który, z określonych w § 1
rozporządzenia warunków nabycia przez nią prawa do wcześniejszej emerytury.

Według § 1 rozporządzenia wcześniejsza emerytura przysługuje pracownicy, z którą
rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w okolicznościach określonych w art. 1 ust. 1 i 2 i art.
10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r., Nr 4, poz. 19), powoływanej dalej jako " ustawa", jeżeli
do dnia rozwiązania stosunku pracy osiągnęła ona okres zatrudnienia " wynoszący łącznie z
okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia co najmniej 35 lat."

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego nie ma, oczywiście, wpływu na ustalony
przez organ rentowy i niekwestionowany przez żadną ze stron postępowania, okres
zatrudnienia wnioskodawczyni.

Wątpliwości mogą przeto dotyczyć jedynie zachowania, po wydaniu wyroku, dwu
pozostałych warunków nabycia prawa do wcześniejszej emerytury, a mianowicie rozwiązania
stosunku pracy oraz okoliczności w jakich rozwiązanie to nastąpiło.

Uchylenie decyzji administracyjnej na podstawie art. 207 § 2 pkt 1 k.p.a., (a ten
przepis podał Naczelny Sąd Administracyjny jako podstawę prawną rozstrzygnięcia
zawartego w wyroku), nie unieważnia jej ex tunc, lecz wywołuje skutki na przyszłość. Już
choćby z tego względu za nietrafne należy uznać stanowisko pełnomocnika Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych i prokuratora w przedmiocie oceny prawa wnioskodawczyni do
wcześniejszej emerytury przed wydaniem wyroku.

Wyrok tej treści, stwierdzając wadliwość decyzji polegającą na takim naruszeniu
prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, zobowiązuje organ administracji
do ponownego rozpatrzenia sprawy, nie zawsze przesądzając, mimo związania wyrażoną w
nim oceną prawną ( art. 209 k.p.a.), merytoryczne jej rozstrzygnięcie.

Ponieważ przepisy ustawy z dnia 8 października 1980 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (
Dz. U. Nr 22, poz. 82 ze zm.), powoływanej dalej jako "ustawa o NIK", nie określają
skutków wydania wyroku uchylającego decyzję o rozwiązaniu stosunku pracy, należy -
zgodnie z treścią art. 5 k.p. - stosować w tym zakresie przepisy kodeksu pracy regulujące
konsekwencje wyroku orzekającego przywrócenie do pracy pracownika zatrudnionego na
podstawie umowy o pracę (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 maja 1993 r., III ARN
26/93, OSNCP 1994 z.1 poz. 25).

Orzeczenie przywracające pracownika do pracy samo przez się nie powoduje
reaktywowania stosunku pracy. Zobowiązuje wprawdzie pracodawcę do ponownego
zatrudnienia pracownika, jednak nie obliguje pracownika do podjęcia pracy. Wyrok
przywracający pracownika do pracy może nie zostać, z woli pracownika, nigdy wykonany.

Konieczną przesłanką ponownego nawiązania stosunku pracy z pracownikiem
przywróconym do pracy jest podjęcie przez niego pracy. Ten nowy stosunek pracy,
jakkolwiek nawiązany między tymi samymi stronami i na warunkach poprzednich, nie jest
prostą kontynuacją dotychczasowego zatrudnienia. Świadczy o tym niewątpliwie treść art. 47
§ 1 zd.1 k.p., zgodnie z którym wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy jest
limitowane w przypadku, gdy okres wypowiedzenia wynosił trzy miesiące, do wysokości
jednomiesięcznego wynagrodzenia, oraz art. 51 § 1 k.p., według którego do okresu
zatrudnienia wlicza się jedynie czas pozostawania bez pracy, za który przyznano
wynagrodzenie. Wyrok przywracający pracownika do pracy niweczy niektóre tylko skutki
wadliwego rozwiązania stosunku pracy i to warunkowo.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego uchylający decyzję Prezesa Najwyższej
Izby Kontroli o wypowiedzeniu Danucie M. stosunku pracy nie unieważnił tej decyzji z mocą
wsteczną. Decyzja ta, choć wadliwa, doprowadziła do ustania zatrudnienia i tego jej skutku
nie można uważać za nie były (nieistniejący).

Naczelny Sąd Administracyjny uchylił decyzję rozwiązującą z Danutą M. stosunek
pracy po stwierdzeniu, że pracodawca, jako podstawę prawną wypowiedzenia, podał m.in.
art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych
(Dz. U. Nr 31, poz. 214 ze zm.) w zw. z § 13 uchwały Rady Państwa z dnia 17 grudnia 1980
r. w sprawie szczegółowych praw i obowiązków oraz wymaganych kwalifikacji
pracowników Najwyższej Izby Kontroli (M.P. z 1981 r., Nr 1, poz.4), a zatem przepisy,
które, wobec zawartego w art. 17 ustawy o NIK enumeratywnego katalogu przyczyn
rozwiązania z pracownikami tej instytucji stosunku pracy, nie mogły stanowić podstawy
wypowiedzenia skarżącej stosunku pracy.

Z faktu, że " likwidacja urzędu lub jego reorganizacja połączona ze zmniejszeniem
stanu zatrudnienia" nie zostały objęte taksatywnym wyliczeniem dopuszczalnych przyczyn
rozwiązania stosunku pracy z pracownikami NIK, a także, że do pracowników mianowanych
nie ma zastosowania ustawa, poza jej art.8, nie wynika, iżby do ustania zatrudnienia
pracowników tej instytucji nie mogło dojść " w okolicznościach określonych w art. 1 ust. 1 i
2 i art. 10 ustawy".

Podmiotowy zakres rozporządzenia jest szerszy od zakresu podmiotowego ustawy, co
wynika w sposób nie budzący wątpliwości z porównania choćby tylko treści art. 17 ustawy i
§ 1 rozporządzenia. Z tego też względu o uprawnieniach do wcześniejszej emerytury nie
decyduje formalna podstawa rozwiązania stosunku pracy, ale faktyczne okoliczności
towarzyszące ustaniu zatrudnienia.

Rozwiązanie stosunku pracy z Danutą M. nastąpiło w takich okolicznościach, które
warunkują nabycie prawa do wcześniejszej emerytury. Uchylenie decyzji o wypowiedzeniu
jej stosunku pracy stwierdzając jedynie, że z mocy szczególnych przepisów ustawy o NIK,
zmiany organizacyjne nie mogą stanowić formalnej podstawy rozwiązania stosunku pracy,
okoliczności tych nie zmieniło.

W kontekście dotychczasowych rozważań uprawniony jest wniosek, że wydanie przez
Naczelny Sąd Administracyjny wyroku uchylającego decyzję Prezesa Najwyższej Izby
Kontroli o wypowiedzeniu Danucie M. stosunku pracy nie wpłynęło na zakres uprawnień
wnioskodawczyni do wcześniejszej emerytury, albowiem w jego rezultacie nie odpadł żaden
z warunków koniecznych do przyznania świadczenia.

Podjęcie przez świadczeniobiorczynię pracy w wyniku uchylenia decyzji rozwiązują-
cej z nią stosunek pracy ma, jak trafnie stwierdził Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi, takie jedynie znaczenie, że uzyskiwane z tytułu tego zatrudnienia
wynagrodzenie może uzasadniać zawieszenie prawa do emerytury lub zmniejszenie jej
wysokości. Takie bowiem tylko skutki nawiązania stosunku pracy przez osobę pobierającą
emeryturę, niezależnie od podstawy prawnej jej przyznania, przewidują obowiązujące
przepisy. W szczególności nie łączą one utraty prawa do emerytury z podjęciem przez
świadczeniobiorców zatrudnienia. Nie traktują więc zatrudnienia jako zdarzenia
powodującego odpadnięcie jednego z warunków nabycia prawa do tego świadczenia, a
mianowicie warunku rozwiązania stosunku pracy także wówczas, gdy do nawiązania
stosunku pracy dochodzi między tymi samymi stronami. Co więcej, art.12 ustawy
zobowiązuje nawet zakład pracy do ponownego zatrudnienia pracownika zwolnionego z
pracy z przyczyn warunkujących nabycie prawa do wcześniejszej emerytury. Brak jest
jakichkolwiek uzasadnionych aksjologicznie lub teleologicznie racji, by pracownika
podejmującego pracę w wyniku przywrócenia go do niej traktować inaczej, i to mniej
korzystnie, niż pozostałych pracowników podejmujących zatrudnienie po przyznaniu
świadczenia.

Z podanych wyżej względów Sąd Najwyższy, przedstawione mu do rozstrzygnięcia
zagadnienie wyjaśnił, jak w sentencji uchwały.
========================================