Uchwała z dnia 19 kwietnia 1996 r.
II UZP 28/95

Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kuźniar, Maria Tyszel (autor uzasadnienia),

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Stefana Trautsolta, w sprawie z wniosku
Damazego S. przeciwko [...] Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w G. o wysokość
emerytury kolejowej, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 19 kwietnia 1996 r.
zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku postanowieniem z dnia 17 października 1995 r. [...] do
rozstrzygnięcia w trybie art. 391 KPC.

Czy w podstawie wymiaru emerytury kolejowej należy uwzględnić wyłącznie
wynagrodzenie z okresu zatrudnienia na kolei i okresu równorzędnego z tym zatrud-
nieniem, czy też ustalając podstawę emerytury należy przyjąć również wynagrodzenie
uzyskane w okresie zatrudnienia, poza koleją ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Podstawę wymiaru kolejowej emerytury stanowi wynagrodzenie z okresu
zatrudnienia na kolei i okresu równorzędnego z tym zatrudnieniem (art. 9 ustawy
z dnia 28 kwietnia 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i
ich rodzin - Dz. U. Nr 23, poz. 99 ze zm. w związku z art. 7 ustawy z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 405 ze zm.).


U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne budzące poważne
wątpliwości o treści przytoczonej w sentencji uchwały, które powstało przy roz-
patrywaniu rewizji od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z dnia 26 maja 1995 r., [...].
Zagadnienie to powstało na tle następującego stanu faktycznego:
Organ rentowy - [...] Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych w G. decyzją z dnia
21 listopada 1994 r. odmówił Damazemu S. uznania okresu pracy na budowie
eksportowej od dnia 26 lutego 1988 r. do dnia 9 kwietnia 1990 r. za okres zatrudnienia
na kolei, a w konsekwencji uwzględnienia w podstawie wymiaru jego kolejowej
emerytury zarobków uzyskanych w tym okresie.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy, Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni, wyrokiem z dnia 28 maja 1995 r.,
[...] ustalił, że kolejowy organ rentowy decyzją z dnia 7 października 1994 r., przyznał
wnioskodawcy wcześniejszą kolejową emeryturę, przewidzianą dla osób zwolnionych z
pracy z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy, a legitymujących się wymaganym
stażem pracy. [...] Organ rentowy przyjął za udowodnione 31 lat,4 miesiące i 27 dni
okresów składkowych oraz 8 lat, 8 miesięcy i 16 dni pracy w gospodarstwie rolnym. Za
podstawę wymiaru świadczenia przyjęto przeciętne, miesięczne wynagrodzenie od 1
stycznia 1979 r. do 31 grudnia 1983 r. Pismem z dnia 30 września 1994 r.
wnioskodawca wystąpił do organu rentowego o zaliczenie jako pracy na PKP okresu
pracy na budowie eksportowej od dnia 26 lutego 1988 r. do dnia 9 kwietnia 1990 r. czyli
2 lat, 1 miesiąca i 14 dni oraz o przyjęcie wynagrodzenia z tego okresu do podstawy
wymiaru emerytury. Wspomnianą wyżej decyzją z dnia 21 listopada 1994 r. organ
rentowy odmówił uwzględnienia tego żądania.
Oddalając odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji Sąd I instancji ustalił, że
wnioskodawca od dnia 1 kwietnia 1975 r. był mianowany na stanowisko maszynisty
ciężkich maszyn budowlanych. W uwzględnieniu jego prośby, oraz w oparciu o treść
pisma Przedsiębiorstwa Eksportu Budownictwa Komunikacyjnego "D." w W. z dnia 16
lutego 1988 r., jego pracodawca PKP Oddział Robót Budowlanych w M. udzielił mu
bezpłatnego urlopu na wyjazd na budowę eksportową. Urlop ten, po przedłużeniach,
trwał od dnia 26 lutego 1988 r. do dnia 9 kwietnia 1990 r. Od dnia 10 kwietnia 1990 r.
wnioskodawca podjął pracę na PKP - Sekcja Budowy w P. Uzasadniając oddalenie
odwołania Sąd orzekający powołał przepis art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 28 kwietnia 1983
r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz. U. Nr 23, poz.
99 ze zm.), zwanej dalej ustawą o z.e.k.. Przepis ten stanowi, że za okresy zatrudnienia
na kolei uważa się okresy pozostawania w stosunku pracy w kolejowych jednostkach
organizacyjnych, w czasie których pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z
ubezpieczenia społecznego. Ponieważ w spornym okresie wnioskodawca wprawdzie
pozostawał w stosunku pracy z koleją, lecz skoro nie świadczył na jej rzecz pracy i nie
otrzymywał wynagrodzenia, to ten okres urlopu bezpłatnego nie był zatrudnieniem na
kolei w rozumieniu powołanego przepisu art. 6 ust. 1 ustawy o z.e.k. Sąd wskazał
również, że za okresy równorzędne z okresami zatrudnienia na kolei uważa się między
innymi okres zatrudnienia w międzynarodowych organizacjach i zagranicznych
placówkach kolejowych, po oddelegowaniu do tego z zatrudnienia na kolei, lub
wykonywania zatrudnienia za granicą przez specjalistów w czasie trwania stosunku
pracy z kolejową jednostką organizacyjną (art. 7 pkt 7 i 8 ustawy o z.e.k.). Sąd
podkreślił też, że rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 marca 1984 r. w sprawie
okresów zatrudnienia za granicą i zasad udzielania świadczeń emerytalno- rentowych z
tytułu tego zatrudnienia (Dz. U. Nr 17, poz. 81) w przepisie § 2 ust. 1 stanowi, że przy
ustaleniu prawa do świadczeń uwzględnia się również okresy zatrudnienia obywateli
polskich za granicą w organizacjach międzynarodowych zagranicznych instytucjach i
zakładach, do których zostali skierowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w
których byli zatrudnieni za zgodą właściwych władz polskich.
Żadna z wymienionych w powyższym przepisie okoliczności nie ma miejsca w
niniejszej sprawie. Wnioskodawca nie pracował ani w organizacji międzynarodowej, ani
w zagranicznych instytucjach lub zakładach, nie mówiąc już o skierowaniu do takiej
pracy w ramach współpracy międzynarodowej takich jak np. międzynarodowa
organizacja kolejowa, zagraniczna placówka kolejowa (por. Andrzej Świątkowski -
Emerytury i renty pracowników kolejowych i ich rodzin - wyd. 1987 r.). Przepis art. 7 pkt
8 ustawy o z.e.k. należy interpretować przy uwzględnieniu zasad wynikających z
powołanego wyżej rozporządzenia, które to rozporządzenie jest przepisem szczegól-
nym, mającym zastosowanie także do ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracow-
ników kolejowych.
Następnie Sąd I instancji skonstatował, że podstawę wymiaru kolejowej eme-
rytury lub renty stanowi przeciętne wynagrodzenie z kolejnych (w tym przypadku 5 lat -
wniosek o emeryturę złożony 9 września 1994 r. ) zatrudnienia na kolei lub zatrudnienia
równorzędnego z zatrudnieniem na kolei, wybranych z ostatnich 14 lat (art. 9 ustawy o
z.e.k. i art. 7 ust. 1 ustawy z 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o
zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz. U. Nr 104, poz.
450 ze zm. zwanej dalej ustawą o rewaloryzacji).
Jak wynika z powyższego brak jest podstaw do uznania zatrudnienia na budowie
eksportowej od 26 lutego 1988 r. do 9 kwietnia 1990 r., jako pracy równorzędnej z pracą
na kolei, a tym samym do przyjęcia przy ustaleniu podstawy wymiaru emerytury
kolejowej, otrzymywanej przez wnioskodawcę - wynagrodzenia wypłaconego przez
Przedsiębiorstwo "D.".
Prawidłowa - zgodna z zasadami wynikającymi z art. 10 i 15 ustawy z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji jest także wysokość przyznanego wnioskodawcy
świadczenia, a tym samym też ustalony wskaźnik wysokości emerytury w relacji do
kwoty bazowej, od której świadczenie zostało obliczone, tj. 4.626.000 zł,
Wyrok zaskarżył wnioskodawca, zarzucając naruszenie prawa materialnego oraz
niewyjaśnienie wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, domagał
się uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu rewizji skarżący wywodził, iż stosownie do art. 9 ust. 1 ustawy o
z.e.k. podstawę wymiaru kolejowej emerytury stanowi przeciętne wynagrodzenie
wypłacone pracownikowi z tytułu zatrudnienia na kolei lub zatrudnienia równorzędnego
z zatrudnieniem na kolei - ustalone i zwaloryzowane w sposób określony w przepisach
o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. W okresie pracy za granicą
według twierdzeń wnioskodawcy był on zatrudniony na stanowisku specjalisty, co
wyczerpywało dyspozycję art. 7 ust. 8 ustawy o z.e.k. Sąd I instancji odmówił wiary tym
twierdzeniom bez należytego wyjaśnienia spornej kwestii. Sąd ten, zdaniem
wnioskodawcy, zobowiązany był przeprowadzić postępowanie dowodowe, celem
wyjaśnienia, czy w okresie zatrudnienia w "D." wnioskodawca zatrudniony był jako
specjalista. Nadto skarżący wywodził, iż uwzględnienie w podstawie wymiaru emerytury
kolejowej okresu zatrudnienia w "D." znajdowało podstawę prawną w przepisie § 10 ust.
1 rozporządzenia Rady Ministrów z 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad
ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent, (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r., Nr 11,
poz. 63 ze zm.). Zdaniem wnioskodawcy, Sąd Wojewódzki winien rozważyć jakie
uprawnienia wynikały z przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 17 grudnia 1974 r.
w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za
granicą, w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem,
oraz zwiększyć świadczenie o 1% podstawy wymiaru emerytury za każdy pełny rok
zatrudnienia na kolei ponad 20 lat pracy.
Przedstawiając Sądowi Najwyższemu do rozpoznania przytoczone wyżej zagad-
nienie prawne Sąd Apelacyjny podkreślił, że powstało ono w następstwie rozbieżności
w orzecznictwie sądów w kwestii, czy po wejściu w życie ustawy o rewaloryzacji w
podstawie wymiaru kolejowej emerytury należy uwzględnić wyłącznie wynagrodzenie z
okresu zatrudnienia na kolei i okresu równorzędnego, czy też ustalając podstawę
emerytury można przyjąć również wynagrodzenie uzyskane w okresie zatrudnienia
poza koleją.
Z uzasadnienia Sądu Wojewódzkiego wynika, iż zdaniem tego Sądu przepis art.
7 ustawy o rewaloryzacji ma jedynie "odpowiednie" zastosowanie przy ustalaniu
podstawy kolejowej emerytury, bowiem w dalszym ciągu obowiązują reguły normatywne
zawarte w art. 9 ustawy o z.e.k. w brzmieniu nadanym przez art. 9 ustawy z 24 maja
1990 r. o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz. U. Nr 36, poz.
206). Zgodnie z tym przepisem podstawę wymiaru kolejowej emerytury i kolejowej renty
stanowi przeciętne wynagrodzenie wypłacane pracownikowi z tytułu zatrudnienia na
kolei lub zatrudnienia równorzędnego z zatrudnieniem na kolei - ustalone i zwa-
loryzowane w sposób określony w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracow-
ników i ich rodzin. Taka wykładnia prowadzi do konstatacji, iż podstawę wymiaru
kolejowej emerytury dla osób, które złożyły wniosek do 31 grudnia 1994 r. stanowi
przeciętna, zwaloryzowana kwota wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia na kolei lub
równorzędnego z tym zatrudnieniem z okresu kolejnych 5 lat kalendarzowych
wybranych z ostatnich 14 lat. Nie jest natomiast dopuszczalne uwzględnienie w tej
podstawie wymiaru wynagrodzenia innego, niż osiągane z tytułu zatrudnienia na kolei i
zatrudnienia równorzędnego z pracą na kolei.
Stanowisko to, zdaniem Sądu Apelacyjnego, budzi zastrzeżenia z uwagi na
brzmienie przepisu art. 1 pkt 7, art. 6 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 ustawy o rewaloryzacji.
Zgodnie z art. 1 pkt 7 przepisy ustawy stosuje się do emerytur i rent zwanych dalej
świadczeniami, przysługujących na podstawie ustawy o z.e.k. Ta ogólna zasada
zmodyfikowana została jednak przez przepis art. 6 ust. 3 ustawy o rewaloryzacji prze-
pisy ust. 1 i 2 tego artykułu stosuje się odpowiednio przy ustalaniu prawa do świadczeń
na podstawach, których mowa w art. 1 pkt 2-8, a więc również na podstawie ustawy o
z.e.k. Zapis o odpowiednim stosowaniu art. 6 ust. 1 i 2 ustawy o rewaloryzacji ma,
zdaniem Sądu rewizyjnego, to znaczenie, iż pomimo stosowania tej ustawy do
kolejowych emerytur i rent z mocy jej art. 1, w dalszym ciągu obowiązują określone w
art. 11 ustawy o z.e.k. warunki nabycia prawa do kolejowej emerytury, łącznego okresu
zatrudnienia na kolei wraz z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi. Okres ten,
wynoszący co najmniej 25 lat dla mężczyzn, to obecnie okres składkowy albo okres
składkowy uzupełnione okresami nieskładkowymi w rozmiarze nie większym niż
określony w art. 4 ust. 2 ustawy o rewaloryzacji lub okresami, o których mowa w art. 5
tej ustawy. Również okresy równorzędne z zatrudnieniem na kolei oraz zaliczalne do
tych okresów podlegają klasyfikacji na podstawie art. 6 ust. 1 i 2 ustawy
rewaloryzacyjnej jako okresy składkowe i nieskładkowe. W dalszym jednak ciągu
obowiązuje wynikający z art. 11 ust. 2 ustawy o z.e.k. warunek legitymowania się przez
ubezpieczonego co najmniej 15-letnim zatrudnieniem na kolei (łącznie z okresami
równorzędnymi z pracą na kolei i zaliczalnymi do tych okresów).
W przepisie art. 7 ustawy o rewaloryzacji, normującym zasady ustalania pods-
tawy wymiaru świadczeń, ustawodawca nie zastosował formuły odpowiedniego
stosowania tego przepisu przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczeń dla pracowników
kolejowych. Skoro przepis ten nie zawiera żadnych odstępstw od zasad w nim zawar-
tych w odniesieniu do świadczeń przysługujących na podstawie ustawy o z.e.k., to
zważywszy na brzmienie art. 1 ustawy o rewaloryzacji, przy ustalaniu podstawy
wymiaru kolejowej emerytury należałoby uwzględnić wynagrodzenie z tytułu
zatrudnienia również poza koleją, jeśli wybrane przez ubezpieczonego kolejne 5 lat
kalendarzowych z ostatnich 14 lat takie zatrudnienie obejmuje.
Podkreślić przy tym należy, że zgodnie z przepisem art. 45 ust. 1 ustawy o
rewaloryzacji, przepisy ustaw wymienionych w art. 1, a więc i ustawy o z.e.k. stosuje się
od 15 listopada 1991 r., o ile nie są sprzeczne z postanowieniami ustawy o rewa-
loryzacji .
Oznaczałoby to, że przepis art. 9 ustawy o z.e.k. w brzmieniu ustalonym przez
art. 6 wyżej powołanej ustawy z 24 maja 1990 r. nie ma zastosowania, a w jego miejsce
należy przy ustalaniu podstawy kolejowej emerytury uwzględnić reguły normatywne z
art. 7 ustawy o rewaloryzacji.
W praktyce jednak organy rentowe w dalszym ciągu, również po wejściu w życie
ustawy o rewaloryzacji, rozpoznając wnioski o emeryturę złożone po tej dacie stosują
art. 9 ustawy o z.e.k., a sądy nie są konsekwentne rozstrzygając w tym przedmiocie.

Rozstrzygając przedstawione zagadnienie prawne Sąd Najwyższy rozważył, co
następuje:

Wątpliwości podkreślone przez Sąd Apelacyjny powstały w związku z treścią art.
45 ustawy o rewaloryzacji, stanowiącym, że:"przepisy ustaw i dekretu, wymienionych w
art. 1, stosuje się od dnia wejścia w życie ustawy o ile nie są sprzeczne z pos-
tanowieniami niniejszej ustawy." Ustawa ta - w myśl przepisu art. 1 pkt 7 - ma zasto-
sowanie również do świadczeń emerytalno-rentowych przyznawanych na postawie us-
tawy o z.e.k. System tego zaopatrzenia emerytalnego przewiduje, że do podstawy
wymiaru kolejowej emerytury lub renty przyjmuje się wynagrodzenie uzyskane z
zatrudnienia na kolei względnie z zatrudnienia równorzędnego z takim zatrudnieniem
(art. 9 ustawy o z.e.k.).
Sposób obliczania podstawy wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych wpro-
wadzony przepisem art. 7 ustawy o rewaloryzacji, nie określa odmiennego ustalania tej
podstawy dla pracowników kolejowych, w przeciwieństwie do duchownych i twórców
(art. 7 ust. 2 i 4), w stosunku do których przepis art. 7 stosuje się "odpowiednio".
Dla rozstrzygnięcia więc przedstawionego zagadnienia prawnego, konieczne jest
rozważenie, co oznacza zawarty w przytoczonym wyżej art. 45 ustawy o rewaloryzacji,
zwrot: "o ile nie są sprzeczne z postanowieniami niniejszej ustawy".
Sąd Najwyższy, w składzie orzekającym, podziela pogląd wyrażony w stano-
wiskach Prokuratora Generalnego oraz Dyrekcji Generalnej Przedsiębiorstwa Polskie
Koleje Państwowe, że ustanowiona w art. 9 ustawy o z.e.k. odrębność w sposobie
ustalania podstawy wymiaru emerytury, nie może być uznana za "sprzeczność" z
przepisem art. 7 ustawy o rewaloryzacji w rozumieniu jej art. 45. Zawarte w przepisie
art. 9 ustawy o z.e.k. ograniczenie, przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczeń, źródeł
wynagrodzenia za pracę do wynagrodzenia uzyskanego, w stosownym okresie, z tytułu
zatrudnienia na kolei lub równorzędnego z takim zatrudnieniem, stanowi jedynie
konsekwencję odrębności prawnych zaopatrzenia emerytalnego kolejarzy, odrębności
nadal obowiązujących, przyznających tej grupie zawodowej szereg korzystniejszych
uregulowań, niż to przewiduje ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
Skoro zatem przepisy art. 6 i 7 ustawy o z.e.k., zachowały swą aktualność, po
wejściu w życie ustawy o rewaloryzacji, podobnie jak art. art. 11, 13, 15, regulujące
warunki nabycia świadczeń emerytalno-rentowych, to również art. 9 tejże ustawy,
dotyczący sposobu ustalania podstawy wymiaru tych świadczeń, nie jest sprzeczny z
ustawą o rewaloryzacji. Odmienne stanowisko prowadziłoby do dalszego,
nieuzasadnionego uprzywilejowania pracowników kolejowych. Tak więc podstawę
wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych należy ustalać w sposób wskazany w art. 7
ustawy o rewaloryzacji przy uwzględnieniu treści przepisu art. 9 ustawy o z.e.k.
[...]
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł , jak w sentencji uchwały.

========================================