Uchwała z dnia 14 września 1995 r.
II UZP 17/95

Przewodniczący SSN: Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie SN: Kazimierz
Jaśkowski, Jerzy Kuźniar,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Stefana Trautsolta, w sprawie z
wniosku Edwarda L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. o
wysokość świadczenia, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 14 września 1995
r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku
postanowieniem z dnia 26 maja 1995 r., [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

Czy zasady ustalania wysokości świadczenia określone w art. 10-16 ustawy z 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i
rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) dotyczą również
wniosków o doliczenie okresów wymienionych w art. 21 ust. 3 ustawy z 24 maja 1990 r.
o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz. U. nr 36, poz. 206 ze
zm.) zgłoszonych po 31 grudnia 1992 r., czy też obliczenie wysokości świadczenia w
odniesieniu do takich wniosków winno nastąpić na podstawie art. 28 ustawy
rewaloryzacyjnej ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Zasady ustalania wysokości świadczeń określone w art. 10 - 16 ustawy z
dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania
emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.)
nie mają zastosowania do obliczania okresów wymienionych w art. 21 ust. 3
ustawy z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu
emerytalnym (Dz. U. Nr 36, poz. 206 ze zm.).


U z a s a d n i e n i e

Przedstawione w sentencji uchwały zagadnienie prawne powstało na tle nastę-
pującego stanu faktycznego.
Edward L. zgłosił 11 października 1988 r. wniosek o przyznanie emerytury. W
kwestionariuszu dołączonym do tego wniosku Edward L. powołał się na zatrudnienie od
12 sierpnia 1949 r. do 31 grudnia 1988 r.
Decyzją z dnia 26 listopada 1988 r. organ rentowy przyznał wnioskodawcy
emeryturę od 22 października 1988 r. (od ukończenia 65 lat życia) i ustalił, że staż
pracy Edwarda L. wynosi 38 lat 8 miesięcy 1 dzień.
Wnioskodawca po przyznaniu emerytury pozostawał w zatrudnieniu do dnia 28
lutego 1989 r. We wniosku z dnia 20 stycznia 1989 r. zakład pracy wnioskodawcy -
Wojskowe Zakłady Lotnicze [...] w B. - zwrócił się w jego imieniu do organu rentowego o
wypłatę emerytury od 1 marca 1989 roku, a ponadto o uwzględnienie, nie zgłoszonego
dotąd okresu zatrudnienia od 1 kwietnia 1946 r. do 10 sierpnia 1949 r. oraz pracy do 28
lutego 1989 r.
Uwzględniając dodatkowo zgłoszone okresy, ZUS Oddział w B. popełnił błąd.
Policzył podwójnie pracę wnioskodawcy w 1988 r. Obliczając staż pracy po raz pierwszy
uznano zatrudnienie w ostatnim miejscu pracy, przed zgłoszeniem wniosku o
emeryturę, od 3 lutego 1958 r. do 31 grudnia 1988 r., a później w uwzględnieniu
wniosku o ponowne obliczenie stażu pracy zamiast doliczyć pracę od 31 grudnia 1988 r.
do 28 lutego 1989 r. organ rentowy dodał do okresów już uznanych pracę od 1 stycznia
1988 r. do 28 lutego 1989 r. W ten sposób zamiast 2 miesięcy organ rentowy doliczył
wnioskodawcy 14 miesięcy pracy. Błędnie ustalony w ten sposób, staż pracy wyniósł
łącznie 43 lata 2 miesiące 7 dni. Taki staż pracy został też uwzględniony w decyzji z
dnia 20 grudnia 1991 r., którą zrewaloryzowano wnioskodawcy na podstawie przepisów
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.), pobierane dotąd świadczenie. W dniu 30 listopada 1994 r. wnioskodawca zgłosił w
organie rentowym do protokołu wniosek o zaliczenie do ustalonego już stażu pracy
okresu zatrudnienia w okresie okupacji. Na podstawie oryginalnych dowodów z
przebiegu ubezpieczenia w czasie okupacji ZUS ustalił, iż prócz dotychczasowych
okresów zatrudnienia wnioskodawca pracował od 16 kwietnia 1943 r. do 1 lipca 1943 r.
oraz od 28 sierpnia 1943 r. do 20 stycznia 1945 r. Przy ponownym obliczaniu stażu
pracy organ rentowy wykrył swój błąd polegający na podwójnym zaliczeniu
wymienionych poprzednio okresów i po skorygowaniu swoich poprzednich obliczeń oraz
po uwzględnieniu pracy w czasie okupacji, ustalił, że wnioskodawca był zatrudniony
przez 43 lata 9 miesięcy 17 dni. Mimo uwzględnienia nowych okresów pracy
wnioskodawca nie uzyskał podwyższenia świadczenia i dlatego odwołał się do Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bydgoszczy zarzucając, że
wskutek błędu organu rentowego staż jego pracy został mylnie obliczony. Wyrokiem z
29 marca 1995 r. Sąd oddalił odwołanie.
W uzasadnieniu wyroku Sąd podał, że wskutek błędu organu rentowego przyjęto
już w 1989 r., że wnioskodawca był zatrudniony przez 43 lata, podczas gdy faktycznie
pracował on 42 lata 2 miesiące 10 dni. Obecnie, po uwzględnieniu wszystkich okresów
zatrudnienia i skorygowaniu błędu, okres zatrudnienia wynosi 43 lata 9 miesięcy 17 dni.
Zważywszy, że poprzednio wnioskodawca pobierał nienależnie wyższe świadczenie
ubezpieczeniowe z tytułu okresu składkowego wynoszącego 43 lata, zdaniem Sądu,
brak jest podstaw do stwierdzenia, aby decyzja organu rentowego naruszała przepisy
art. 10 ust. 1 w zw. z art. 27 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent.
Sąd Apelacyjny, do którego wniósł rewizję wnioskodawca, przyznał, że obecnie
staż pracy został ustalony prawidłowo. Sąd Apelacyjny podkreślił, że organ rentowy
dokonując rewaloryzacji świadczenia powinien był uwzględnić tylko 42 lata okresów
składkowych. Poza sporem pozostaje, że organ rentowy popełnił wówczas błąd okreś-
lając, że okres składkowy wynosi 43 lata. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie ma racji
skarżący, gdy twierdzi, że organ rentowy powinien był z urzędu ustalić jego okresy
zatrudnienia w czasie okupacji, skoro we wniosku o przyznanie emerytury nawet nie
podał tego okresu pracy. Wątpliwości Sądu Apelacyjnego dotyczą jednak innego
problemu: zasad obliczania wzrostu podstawy wymiaru emerytury z tytułu stażu pracy
podczas okupacji, który to okres sam organ rentowy określił jako okres pracy
przymusowej. Problem sprowadza się do tego, czy przy obliczaniu wysokości
świadczenia należy uwzględniać tylko pełne lata kalendarzowe (składkowe) - zgodnie z
art. 28 ust. 1 pkt 2 ustawy rewaloryzacyjnej, czy też stosować przepisy art. 10 ust. 1 i 2
tej ustawy, zgodnie z którymi to przepisami, przy obliczaniu emerytury okresy skład-
kowe i nieskładkowe oblicza się z uwzględnieniem pełnych miesięcy.
Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że różnica pomiędzy regulacją prawną zawartą w
art. 28 i w art. 10 ustawy rewaloryzacyjnej jest zasadnicza. Przepis art. 28 nakazuje
uwzględniać tylko pełne lata, a przepis art. 10 także pełne miesiące. Sąd Apelacyjny
uważa za potrzebne wyjaśnienie w jaki sposób przy zastosowaniu art. 33 ust. 2 ustawy
rewaloryzacyjnej obliczyć wysokość emerytury w związku z wnioskiem o doliczenie nie
uwzględnionego dotychczas w wymiarze świadczenia okresu pracy przymusowej.
Zgodnie z art. 33 ust. 2 ustawy rewaloryzacyjnej, jeżeli wniosek o doliczenie nie
uwzględnionych dotychczas w wymiarze świadczenia okresów innych niż określone w
art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie niektórych przepisów o
zaopatrzeniu emerytalnym (Dz. U. Nr 36, poz. 206 ze zm.), zostanie zgłoszony,
poczynając od dnia wejścia w życie tej ustawy, do ustalenia wysokości emerytury
stosuje się przepisy art. 10 - 16 ustawy rewaloryzacyjnej. Sąd Apelacyjny odwołał się do
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1994 r. II UZP 12/94 (OSNAPiUS 1994 nr 8
poz. 132) stanowiącej odpowiedź na pytanie prawne dotyczące przepisu art. 33 ust. 2
ustawy rewaloryzacyjnej. Sąd Apelacyjny podkreślił jednak, że uchwała ta dotyczyła
innego problemu i okresów innych niż podane w art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 24 maja
1990 r. wymienionej wyżej i dlatego nie może stanowić wskazówki interpretacyjnej przy
rozpatrywaniu niniejszego problemu. W uchwale tej Sąd Najwyższy stwierdził, że
wykładnia gramatyczna art. 33 ust. 2 ustawy rewaloryzacyjnej wskazuje, że
ustawodawca wyłączył stosowanie przepisów art. 10-16 wówczas, gdy wniosek o
doliczenie nie uwzględnionych dotychczas okresów składkowych i nieskładkowych
zaistniałych przed dniem wyzwolenia spod okupacji hitlerowskiej, zostanie zgłoszony po
dniu 15 listopada 1991 r. Według Sądu Apelacyjnego wyłączenie stosowania art. 10-16
oznacza, że nie można obliczyć wysokości emerytury zgodnie z zasadami zawartymi w
art. 10 ust. 1 pkt 1, 2, 3, a więc obliczyć okresów nieskładkowych przy zastosowaniu
wskaźnika 0,7%, lecz z zastosowaniem wskaźnika 1,3%, ale też nie można przy
obliczaniu wysokości świadczenia uwzględnić miesięcy. W sprawie będącej
przedmiotem przedstawionego zagadnienia właśnie miesiące mają decydujące
znaczenie dla rozstrzygnięcia sporu. Sąd Apelacyjny podkreślił, że jeśli ustawodawca
wyłączył możliwość stosowania art. 10 ustawy rewaloryzacyjnej, to wyłączył tym samym
możliwość obliczenia wysokości świadczenia przez uwzględnienie prócz pełnych lat
okresów składkowych, czy nieskładkowych, także i pełnych miesięcy. Skoro nie ma
możliwości zastosowania tego przepisu oznacza to, że należy stosować art. 28 ustawy
rewaloryzacyjnej, co jest równoznaczne z brakiem możliwości uwzględnienia w
wymiarze świadczenia także pełnych miesięcy pracy.
Sąd Apelacyjny podkreślił też, że wniosek o doliczenie spornego okresu wnios-
kodawca złożył po 31 grudnia 1992 r. Okresy przypadające przed wyzwoleniem o jakich
mowa w art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie niektórych przepisów
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym, ale zgłoszone we wnioskach o zwiększenie
świadczenia po 31 grudnia 1992 r., nie są okresami o jakich mowa w art. 33 ust. 2
ustawy o rewaloryzacyjnej. Sąd Apelacyjny zaakcentował, że wyłączenie stosowania
zasad o jakich mowa w art. 10-16 ustawy rewaloryzacyjnej dotyczy tylko i wyłącznie
tych wniosków, o których mowa w art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 24 maja 1990 r.,
zgłoszonych do 31 grudnia 1992 r.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Słusznie Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę na to, że problem poruszony w
przedstawionym zagadnieniu prawnym nie był do tej pory przedmiotem rozważań Sądu
Najwyższego i że nie można go utożsamiać z dotychczasowymi uchwałami Sądu
Najwyższego podejmowanymi w kwestii interpretacji art. 33 ustawy z dnia 17
października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i
rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), zwanej dalej
ustawą rewaloryzacyjną. Nie ulega wątpliwości, że wnioskodawca pobierał od 1989 r.
zawyżone świadczenie emerytalne wskutek błędu rachunkowego organu rentowego,
który do obliczenia wysokości tego świadczenia przyjął 43 lata stażu pracy zamiast 42
lat. Efektem tego była odmowa podwyższenia świadczenia mimo niewątpliwego
udowodnienia okresów pracy wykonywanej podczas okupacji, a nie uwzględnionych
poprzednio wobec zgłoszenia ich przez wnioskodawcę dopiero 10 listopada 1994 r.
Organ rentowy, po skorygowaniu dotychczasowego błędnego wyliczenia przebiegu
zatrudnienia i doliczeniu pracy w czasie okupacji uznał, że okres składkowy udowod-
niony przez wnioskodawcę wynosi nadal 43 lata, aczkolwiek przy nieco innym prze-
biegu zatrudnienia. W konsekwencji nie doszło do podwyższenia świadczenia, mimo iż
uwzględniono nie uznane dotychczas okresy pracy wnioskodawcy. Możliwość pod-
wyższenia powstałaby jedynie wówczas, gdyby zamiast pełnych lat składkowych
przyjętych do obliczenia wysokości świadczenia, przyjąć także pełne miesiące. Okres
składkowy wynosi bowiem w sumie 43 lata 9 miesięcy 17 dni.
Art. 33 ust. 1 ustawy rewaloryzacyjnej stanowi, że świadczenia zrewaloryzowane
w myśl art. 27-30 i art. 32 podlegają ponownemu obliczeniu, z zastosowaniem zasad
przewidzianych w art. 28-30 na wniosek emeryta lub rencisty...Jeżeli wniosek zgłoszony
został do dnia 31 grudnia 1992 r., podwyższenie świadczenia następowało od dnia 1
listopada 1991 r. Zgodnie z art. 30 ust. 2: "jeżeli wniosek o doliczenie nie
uwzględnionych dotychczas w wymiarze świadczenia okresów składkowych i nieskład-
kowych, innych niż określone w art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie
niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz. U. Nr 36, poz. 206 ze zm.),
zostanie zgłoszony poczynając od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, do ustalenia
wysokości emerytury lub renty stosuje się przepisy art. 10-16."
Zdaniem Sądu Najwyższego interpretacja gramatyczna art. 33 ust. 2 ustawy
rewaloryzacyjnej prowadzi do wniosku, że przepis ten wyłącza możliwość stosowania
do ustalenia wysokości emerytury lub renty - po doliczeniu okresów o jakich mowa w
art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 24 maja 1990 r. o zmianie niektórych przepisów o zaopa-
trzeniu emerytalnym - zasad przewidzianych przez przepisy art. 10-16 ustawy rewalo-
ryzacyjnej.
Przyjmując racjonalność ustawodawcy trudno dojść do innego wniosku. Art. 33 ust. 2
ustawy rewaloryzacyjnej w sposób jednoznaczny wyodrębnia zasady ustalania wyso-
kości emerytury lub renty wskutek zgłoszonych okresów składkowych i nieskładkowych,
nie uwzględnionych dotąd w wysokości świadczenia od okresów o jakich mowa w art.
21 ust. 3 ustawy o zmianie przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym. Zasady obliczania
wysokości świadczenia po zgłoszeniu innych, nie uwzględnionych dotąd okresów
składkowych i nieskładkowych ustalone w art. 10-16 ustawy, mają zastosowanie do
wszystkich innych okresów z wyraźnym wyłączeniem tych, o których mowa w art. 21
ust. 3 ustawy o zmianie ustawy o przepisach emerytalnych, tj. do okresów zatrudnienia
oraz równorzędnych i zaliczalnych do okresów zatrudnienia przypadających przed
dniem wyzwolenia danego obszaru spod okupacji hitlerowskiej.
Wniosek o doliczenie tych okresów został zgłoszony po dniu wejścia w życie
ustawy rewaloryzacyjnej. Bez znaczenia jest, że okresy te "zastąpiły" podwójnie zali-
czony wskutek błędu organu rentowego czas pracy od 1 stycznia 1988 r. do 31 grudnia
1988 r. Faktycznie, po skorygowaniu błędu, organ rentowy doliczył wnioskodawcy jako
okres składkowy pracę przymusową wykonywaną przed wyzwoleniem spod okupacji
hitlerowskiej. Tym samym okres tej pracy, zgodnie z wyraźnym, gramatycznym
brzmieniem art. 33 ust. 2 ustawy rewaloryzacyjnej nie podlega, przy ustalaniu
wysokości emerytury zasadom przewidzianym w przepisach art. 10-16 tej ustawy.
Słusznie Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że obliczenie wysokości świadczenia poprzez
uwzględnienie okresów składkowych zaistniałych przed wyzwoleniem danego obszaru
spod okupacji hitlerowskiej, nie stanowi rewaloryzacji świadczenia w rozumieniu art. 27
ust. 2 ustawy rewaloryzacyjnej. W chwili zgłoszenia wniosku o zwiększenie wysokości
emerytury z tytułu nie uwzględnionych dotychczas okresów pracy w czasie okupacji
hitlerowskiej, świadczenie, już zrewaloryzowane podlega ponownemu obliczeniu z
wyłączeniem art. 10-16 (art. 33 ust. 1 i 2 ustawy rewaloryzacyjnej). Skoro przepisy art.
10-16 zostają z mocy art. 33 ust. 2 ustawy rewaloryzacyjnej wyłączone, przy ponownym
obliczeniu emerytury zastosowanie mają przepisy art. 28-30 ustawy rewaloryzacyjnej
(art. 3 ust.1 tej ustawy).
Świadczenie emerytalne pobierane przez wnioskodawcę zostało zrewaloryzo-
wane przed ponownym jego obliczeniem. Rewaloryzacja nastąpiła w myśl art. 27-30 i
art. 32 a ponowne jego obliczenie nastąpić powinno z zastosowaniem zasad przewi-
dzianych w art. 28-30 (art. 33 ust. 1 ustawy rewaloryzacyjnej), ponieważ ze względu na
treść art. 33 ust. 2 ustawy rewaloryzacyjnej nie mają do zgłoszonych okresów zas-
tosowania przepisy art. 10-16 tej ustawy.
W konsekwencji, zgodnie z art. 28 ust. 1 pkt 2 ustawy rewaloryzacyjnej zatrud-
nienie wnioskodawcy w czasie okupacji powinno być w wysokości emerytury
uwzględnione po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy pełny rok okresów tego zatrud-
nienia.
Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy podjął przytoczoną w
sentencji uchwałę.

========================================