Uchwała z dnia 22 listopada 1996 r.
II UZP 16/96

Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie: SN Jerzy Kuźniar (spra-
wozdawca), SA Mieczysław Bareja.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, w sprawie z wniosku Elektrociepłowni B. S.A. w B. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o ustalenie obowiązku opłacania składek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 22 listopada 1996 r. zagadnienia
prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Białymstoku, postanowieniem z dnia 20 czerwca 1996 r. [...] do rozstrzygnięcia w
trybie art. 391 KPC:

Czy jednoosobowa Spółka Akcyjna Skarbu Państwa jako jednostka gospodarcza
użyteczności publicznej posiada zdolność upadłościową i czy może być zlikwidowana
oraz, czy jest zobowiązana do opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych z mocy przepisów ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr 1,
poz. 1 z 1994 r., ze zm.)

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Jednoosobowa spółka akcyjna Skarbu Państwa, będąca jednostką gos-
podarczą użyteczności publicznej jest zobowiązana do opłacania składki na Fun-
dusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, o którym mowa w art. 12 ust. 1
ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1 ze zm.).


U z a s a d n i e n i e

Przedstawione zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu
faktycznego:
Decyzją z dnia 26 października 1995 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Od-
dział w B. stwierdził iż Elektrociepłownia B. S.A. jest obowiązana od dnia 1 stycznia
1994 r. do opłacania składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
stosownie do art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1 ze
zm.). Utworzona z dniem 1 grudnia 1993 r. Spółka Akcyjna funkcjonuje na podstawie
przepisów Kodeksu handlowego i jako taka ma zdolność upadłościową, może też być
zlikwidowana stosownie do przepisu art. 444 KH, a to uzasadnia obowiązek opłacania
składek na utworzony Fundusz. Wobec odwołania wnioskodawcy, Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem z dnia 20 marca 1996 r.
zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił brak obowiązku opłacania składek na Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, skoro Spółka Akcyjna Elektrociepłownia
B. jest jednoosobową Spółką Skarbu Państwa, której wszystkie akcje są akcjami na
okaziciela i zostały objęte w całości przez Skarb Państwa - jej założyciela. Jest ona
jednostką gospodarczą użyteczności publicznej i nie podlega upadłości ani nie może
być zlikwidowana, mimo iż działa na podstawie przepisów kodeksu handlowego,
bowiem Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za wszystkie jej zobowiązania. Ze
względu na cel swej działalności gospodarczej nie może ona być zlikwidowana, a
jedynie przekształcona.
Rozpoznając rewizję organu rentowego od tego wyroku Sąd Apelacyjny powziął
poważne wątpliwości prawne, które sformułował w zagadnieniu prawnym przytoczonym
w sentencji uchwały.
Podobne zagadnienie było przedmiotem pozytywnego stanowiska Sądu Naj-
wyższego w uchwale z dnia 14 września 1995 r., II UZP 16/95, lecz dotyczyło ono
przedsiębiorstwa użyteczności publicznej działającego na podstawie art. 6 ustawy z
dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1991 r., Nr 18,
poz. 80 ze zm.), natomiast obecny spór dotyczy jednoosobowej spółki Skarbu Państwa
posiadającego wszystkie akcje, będącej jednostką gospodarczą użyteczności publicznej
powstałą z przekształcenia państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej.
Według Sądu Apelacyjnego, art. 3 § 2 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 24
października 1934 r. - Prawo upadłościowe (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 118,
poz. 512 ze zm.) wymienia jakie podmioty prawne nie podlegają upadłości i nie
obejmuje on spółki akcyjnej będącej jednostką gospodarczą użyteczności publicznej, a
to przemawia za dopuszczalnością upadłości wnioskodawcy w sprawie.
W akcie przekształcającym Elektrociepłownię w B. z przedsiębiorstwa pańs-
twowego użyteczności publicznej w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, ten ostatni
nie złożył oświadczenia o przejęciu zobowiązań wobec pracowników spółki, zaś z treści
aktu przekształcenia jak i statutu Spółki nie wynika, aby wyłączono możliwość jej
zlikwidowania ze względu na cel działalności gospodarczej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1 ze
zm.) obowiązek opłacania składki na utworzony Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych, obciąża wszystkich pracodawców objętych działaniem ustawy, z
wyjątkiem pracodawców niewypłacalnych (art. 17 ust. 3 ustawy) oraz zakładów pracy
chronionej określonych w odrębnych przepisach.
Pojęcie pracodawcy zostało zdefiniowane w art. 2 ustawy, w myśl którego pra-
codawcą jest osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników w
związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, z wyjątkiem zakładów budżetowych i
gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych (ust. 1 art. 2). Warunkiem
stosowania ustawy do pracodawcy będącego osobą fizyczną lub jednostką
organizacyjną jest to, by odrębne przepisy nie wyłączały możliwości ogłoszenia jego
upadłości i przewidywały możliwość jego likwidacji (ust. 2 art. 2). Oznacza to, że nie jest
obowiązany do płacenia składek pracodawca, którego pracownicy nie będą korzystali
ze świadczeń Funduszu, skoro wobec takiego pracodawcy nie można ogłosić upadłości
i likwidacji.
Dla wyjaśnienia przedstawionego zagadnienia prawnego konieczne jest więc
przesądzenie, czy jednoosobowa spółka akcyjna Skarbu Państwa będąca jednostką
gospodarczą użyteczności publicznej ma zdolność upadłościową i czy może być zlikwi-
dowana.
Według przepisu art. 3 § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r.,
Nr 188, poz. 512 ze zm.) nie można ogłosić upadłości przedsiębiorstw państwowych w
nim wymienionych "a także innych określonych w odrębnych przepisach, jeżeli właściwy
organ uprawniony do reprezentowania Skarbu Państwa zgłosi sprzeciw i złoży
oświadczenie o przejęciu zobowiązań przedsiębiorstwa". Wśród wymienionych w
przepisie przedsiębiorstw państwowych w stosunku do których nie można ogłosić
upadłości, są przedsiębiorstwa użyteczności publicznej.
Takiego przedsiębiorstwa, działającego na podstawie art. 6 ustawy z dnia 25
września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst: Dz. U z 1991 r., Nr
18, poz. 80 ze zm.), dotyczyła uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 września 1995 r.,
II UZP 16/96 (OSNAPiUS z 1996 r., nr 9, poz. 130), w myśl której przedsiębiorstwo
użyteczności publicznej jest obowiązane do płacenia składki na Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Dokonując wykładni gramatycznej art. 3 § 2 Prawa upadłościowego, Sąd Naj-
wyższy stwierdził, że przedsiębiorstwa użyteczności publicznej mają warunkową
zdolność upadłościową, a ogłoszenie ich upadłości jest możliwe, o ile właściwy organ
uprawniony do reprezentowania Skarbu Państwa nie złoży oświadczenia zawierającego
sprzeciw wobec ogłoszenia upadłości oraz oświadczenia o przejęciu zobowiązań
przedsiębiorstwa zagrożonego upadłością.
Nie można podzielić stanowiska, że ta warunkowa zdolność upadłościowa
dotyczy tylko "innych (przedsiębiorstw) określonych w odrębnych przepisach", a więc z
wyłączeniem wymienionych w pierwszej części przepisu przedsiębiorstw użyteczności
publicznej. Przepis art. 3 § 2 Prawa upadłościowego stanowi jedno zdanie składające
się z trzech części, a to oznacza, ze jego końcowa część - określająca uprawnienia
organu reprezentującego Skarb Państwa - odnosi się do obu poprzedzających je
części. Przepisy § 1 i § 3 art. 3 jednakowo określają sytuacje prawną wszystkich
podmiotów gospodarczych w nich wymienionych, z czego należy wnosić, że w § 2 użyto
tej samej techniki legislacyjnej.
Za dopuszczalnością ogłoszenia upadłości przedsiębiorstwa użyteczności pub-
licznej przemawia także porównanie regulacji z przepisu § 2 art. 3 z przepisem § 1.
Według art. 3 § 1 Prawa upadłościowego nie można ogłosić upadłości jednostek
samorządu terytorialnego, państwowych jednostek organizacyjnych, chyba że ustawa
wyłącza odpowiedzialność Skarbu Państwa za ich zobowiązania oraz instytucji i orga-
nizacji utworzonych w drodze ustawy. Również i te jednostki organizacyjne podlegać
mogą upadłości, jeżeli Skarb Państwa nie odpowiada za ich zobowiązania. Nie ma
uzasadnienia sytuacja, w której można by ogłosić upadłość państwowej jednostki orga-
nizacyjnej, za której zobowiązanie nie ponosi odpowiedzialności Skarb Państwa z mocy
ustawy, a nie istniałaby taka możliwość w stosunku do państwowego przedsiębiorstwa
użyteczności publicznej, za którego zobowiązania Skarb Państwa także nie odpowiada,
o ile nie złoży przeciwnego oświadczenia.
Przedstawioną wykładnię art. 3 § 2 Prawa upadłościowego, Sąd Najwyższy w
obecnym składzie w pełni podziela.
Elektrociepłownia B. będąca bez wątpienia jednostką gospodarczą użyteczności
publicznej, do dnia 1 grudnia 1993 r. funkcjonowała jako przedsiębiorstwo państwowe,
a od tej daty została przekształcona w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa na
podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lutego 1993 r. o przekształceniach
własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla
gospodarki państwa (Dz. U. Nr 16, poz. 69 ze zm.), co wynika z aktu notarialnego z
dnia 12 grudnia 1993 r.
Statut nowo powstałej Spółki, której wszystkie akcje są akcjami na okaziciela i w
całości objęte zostały przez jej założyciela - Skarb Państwa - nie zawiera żadnego
postanowienia, który wykluczałby likwidację tego podmiotu, a spółka w ten sposób
utworzona, podlega przepisom Kodeksu handlowego (art. 7 wyżej cytowanej ustawy o
przekształceniach własnościowych...) oraz ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 298 ze zm.), "jeżeli ustawa nie
stanowi inaczej".
Powstały w wyniku przekształcenia nowy podmiot (spółka akcyjna w niniejszej
sprawie) wstąpił we wszystkie prawa i obowiązki przekształconego przedsiębiorstwa
(art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 5 lutego 1993 r.), przy czym ani przepisy tej ustawy, ani też
ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych nie
zawierają postanowień co do przejęcia przez Skarb Państwa odpowiedzialności za
ewentualne długi spółki. Zbywanie i obciążanie akcji należących do Skarbu Państwa w
tak powstałych spółkach następuje na zasadach Kodeksu handlowego (art. 18 ust. 1
ustawy z dnia 13 lipca 1990 r.), a Minister Przemysłu i Handlu, który wykonuje w
stosunku do takich spółek uprawnienia i czynności Ministra Przekształceń
Własnościowych (art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 5 lutego 1993 r.) może przed udostępnie-
niem osobom trzecim akcji przejąć za Skarb Państwa nieodpłatnie część lub całość
długów spółki (art. 22 ust. 1 ustawy z 13 lipca 1990 r.).
Powyższe oznacza konieczność złożenia wyraźnego oświadczenia woli o
przejęciu długów spółki przez Ministra za Skarb Państwa, co wyklucza "automatyczną"
odpowiedzialność Skarbu Państwa za długi takiej spółki. Przepisy Kodeksu handlowego
(rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. - Dz. U. z 1991
r., Nr 118, poz. 512 ze zm.) przewidują ogłoszenie upadłości spółki (art. 444 pkt 3),
możliwa jest także jej likwidacja (art. 445 i następne) i to niezależnie od charakteru
takiej spółki i rodzaju jej działalności.
Te wszystkie okoliczności dają podstawę do przyjęcia, że jednoosobowa spółka
akcyjna Skarbu Państwa, jako posiadająca zdolność upadłościową i podlegająca
likwidacji, jest zobowiązana do opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych, o którym mowa w art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia
1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.
U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1 ze zm.), a więc pracownicy takiej spółki mają prawo do
świadczeń z Funduszu na warunkach i w przypadkach określonych w ustawie.
Powyższy pogląd zbieżny jest ze stanowiskiem Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych oraz Prokuratora.
Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji.

========================================