Uchwała SN - II UZP 16/95
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:II UZP 16/95
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1996/9/130
Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1995/11/67
Służba Pracownicza 1996/7-8/35
Data wydania:1995-09-14

Uchwała z dnia 14 września 1995 r.
II UZP 16/95


Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Kazimierz
Jaśkowski (sprawozdawca), Jerzy Kuźniar,


Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Stefana
Trautsolta, w sprawie z wniosku Elektrowni "K."
Przedsiębiorstwo Państwowe w Ś.G. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. o zapłatę składek na
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych po rozpoznaniu
na posiedzeniu jawnym dnia 14 września 1995 r. zagadnienia
prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie
postanowieniem z dnia 29 czerwca 1995 r., [...] do
rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.


Czy Przedsiębiorstwo użyteczności publicznej działające
na podstawie art. 6 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o
przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1991 r., Nr 18, poz.
80 ze zm.), jest zobowiązane do płacenia składki na Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, o jakim mowa w art. 12
ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z
1994 r., Nr 1, poz. 1) ?


p o d j ą ł następującą uchwałę:


Przedsiębiorstwo użyteczności publicznej działające na
podstawie art. 6 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o
przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst: Dz. U. z 1991

r., Nr 18, poz. 80 ze zm.) jest obowiązane do płacenia składki
na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, o którym

mowa w art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1 ze zm.).

U z a s a d n i e n i e


Przedstawione w sentencji uchwały zagadnienie prawne
budzące poważne wątpliwości powstało w następujących
okolicznościach.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w R., działając
na podstawie art. 19 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1 ze zm. - zwanej
dalej ustawą o ochronie roszczeń pracowniczych) zobowiązał
przedsiębiorstwo państwowe użyteczności publicznej Elektrownia
"K." do opłacania składek na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych (zwany dalej Funduszem).

Rozpoznając odwołanie Elektrowni 'K." Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie zmienił zaskarżoną
decyzję ZUS i zwolnił odwołującą się Elektrownię z obowiązku
opłacania składek na Fundusz. Sąd Wojewódzki wskazał, że
zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy o ochronie roszczeń
pracowniczych nie ma ona zastosowania do pracodawcy, wobec
którego odrębne przepisy wyłączają możliwość ogłoszenia
upadłości i likwidacji. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego ogłoszenie
upadłości przedsiębiorstwa użyteczności publicznej jest
wyłączone przez przepis art. 3 § 2 prawa upadłościowego, zaś
jego likwidacja nie jest możliwa ze względu na regulacje
zawarte w art. 6 ust. 1 i 3 ustawy o przedsiębiorstwach
państwowych. Z przepisów tych wynika bowiem, że tego rodzaju
przedsiębiorstwo ma na celu bieżące i nieprzerwane
zaspokajanie potrzeb mieszkańców m.in. w energię elektryczną,
a organ założycielski ma obowiązek jego dotowania, gdy
działalność jest nierentowna, ale konieczna ze względu na
potrzebę zaspokajania potrzeb mieszkańców.

Od tego wyroku rewizję wniósł Zakład Ubezpieczeń
Społecznych podnosząc, że zmiany technologii mogą powodować
likwidację przedsiębiorstw użyteczności publicznej.

Powstałe przy rozpatrywaniu tej rewizji wątpliwości Sądu
Apelacyjnego dotyczą możliwości likwidacji przedsiębiorstwa
użyteczności publicznej. Podniesiono, że wprawdzie przepis
art. 6 ust. 3 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych zobowią-
zuje organ założycielski do dotowania przedsiębiorstwa
użyteczności publicznej, którego działalność jest nierentowna,
ale obowiązek ten istnieje tylko wtedy, gdy działalność tego
przedsiębiorstwa jest konieczna ze względu na potrzebę
zaspokajania potrzeb ludności. W razie ustania tych potrzeb
organ założycielski jest zwolniony z obowiązku dotowania, a
więc mogłaby zaistnieć możliwość likwidacji przedsiębiorstwa
użyteczności publicznej na podstawie art. 19 ustawy o
przedsiębiorstwach państwowych.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


1. Według art. 17 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń
pracowniczych obowiązek opłacania składki na Fundusz obciąża
pracodawców objętych działaniem ustawy, z wyjątkiem określonym
w art. 17 ust. 3. Zgodnie z art. 2 ust. 1 tej ustawy
pracodawcą, w rozumieniu ustawy, jest osoba fizyczna lub
jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników w związku z
prowadzoną działalnością gospodarczą, z wyjątkiem zakładów
budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych.
Przepis art. 2 ust. 2 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych
w brzmieniu obowiązującym do dnia 11 sierpnia 1995 r.
stanowił, że przepisów ustawy nie stosuje się do pracodawcy,
wobec którego odrębne przepisy wyłączają możliwość ogłoszenia
upadłości i likwidacji. Po jego nowelizacji, wprowadzonej
przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 czerwca 1995 r. o zmianie
ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie nie-
wypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr 87, poz. 435), przepis
art. 2 ust. 2 stanowi, że przepisy ustawy stosuje się do
pracodawcy będącego osobą fizyczną, a także do pracodawcy
będącego jednostką organizacyjną, jeżeli odrębne przepisy nie
wyłączają możliwości ogłoszenia jego upadłości i przewidują
możliwość jego likwidacji. Funkcja tego przepisu jest taka
sama w obu jego brzmieniach. Nie jest obowiązany do płacenia
składek ten pracodawca, którego pracownicy nie będą korzystali
ze świadczeń z Funduszu, gdyż wobec tego pracodawcy nie można
ogłosić upadłości i likwidacji.

2. W dotychczasowym orzecznictwie sądowym, wydanym na
podstawie art. 2 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych,
stwierdzono brak obowiązku pracodawcy płacenia składki na
Fundusz ze względu na dwojakiego rodzaju przesłanki. W od-
niesieniu do notariusza (uchwała SN z dnia 1 marca 1995 r., II
UZP 34/94 - OSNAPiUS 1995 nr 16 poz. 207) oraz Społecznej
Szkoły Podstawowej Towarzystwa Oświatowego (wyrok Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 stycznia 1995 r., AUr 1169/94
- Prawo Pracy 1995 z. 4 s. 47) stwierdzono, że podmioty te nie
prowadzą działalności gospodarczej i z tego względu nie są
pracodawcami w rozumieniu art. 2 ust. 1 omawianej ustawy.
Natomiast w odniesieniu do Agencji Własności Rolnej Skarbu
Państwa i jej oddziałów terenowych (uchwała SN z dnia 20
stycznia 1995 r., II UZP 1/95 - OSNAPiUS 1995 nr 13 poz. 162)
oraz nadleśnictwa będącego jednostką organizacyjną Lasów
Państwowych (uchwała SN z dnia 5 kwietnia 1995 r., II UZP 7/95
- OSNAPiUS 1995 nr 21 poz. 265) przyjęto, że są one
pracodawcami, o których mowa w art. 2 ust. 1 tej ustawy, lecz
że ma do nich zastosowanie przepis art. 2 ust. 2 Brak jest
bowiem możliwości ogłoszenia upadłości - jako że za ich
zobowiązania odpowiada Skarb Państwa - a obowiązujące przepisy
w ogóle nie przewidują możliwości ich likwidacji lub w razie
likwidacji roszczenia pracownicze są zaspokajane przez Skarb
Państwa. Wprost do przedsiębiorstwa użyteczności publicznej
odnosi się omówiony w pkt. 3 uzasadnienia wyrok Sądu
Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 26 kwietnia 1995 r., III AUr
113/95 (Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej 1995 nr 2 s.
35).

3. Rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego
wymaga ustalenia, czy przedsiębiorstwo użyteczności publicznej
ma zdolność upadłościową i czy może zostać zlikwidowane.
Zdaniem Sądu Najwyższego w obu przypadkach odpowiedź jest
twierdząca.

Według przepisu art. 3 § 2 rozporządzenia Prezydenta RP z
dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (jednolity
tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zm.) nie można
ogłosić upadłości przedsiębiorstw państwowych:
przedsiębiorstwa państwowego "Polskie Koleje Państwowe",
przedsiębiorstwa państwowego "Porty Lotnicze", przedsiębiorstw
lasów państwowych, przedsiębiorstw użyteczności publicznej
oraz państwowej jednostki organizacyjnej "Polska Poczta,
Telegraf i Telefon", a także innych określonych w odrębnych
przepisach, jeżeli właściwy organ uprawniony do
reprezentowania Skarbu Państwa zgłosi sprzeciw i złoży
oświadczenie o przejęciu zobowiązań przedsiębiorstwa.

Wykładnia gramatyczna tego przepisu wskazuje, że
przedsiębiorstwa użyteczności publicznej mają warunkową
zdolność upadłościową. Ogłoszenie ich upadłości jest możliwe,
jeżeli właściwy organ nie złoży dwóch oświadczeń: sprzeciwu
przeciwko ogłoszeniu upadłości i oświadczenia o przejęciu
zobowiązań przedsiębiorstwa zagrożonego upadłością. Nie jest
trafne stanowisko, że ta warunkowa zdolność upadłościowa
dotyczy tylko "innych (przedsiębiorstw) określonych w
odrębnych przepisach", a więc z wyłączeniem wymienionych w
pierwszej części omawianego przepisu przedsiębiorstw
użyteczności publicznej. Przepis art. 3 § 2 Prawa upadłoś-
ciowego stanowi jedno zdanie składające się z trzech części,
co oznacza, że jego końcowa część - określająca uprawnienia
organu reprezentującego Skarb Państwa - odnosi się do obu
poprzedzających ją części. Gdyby zamierzano wskazane upraw-
nienia organu reprezentującego Skarb Państwa ograniczyć tylko
do podmiotów określonych w drugiej części tego przepisu, to
zostałby on odmiennie zredagowany. W tym zakresie były
przynajmniej dwie możliwości. Można było po pierwszej części
tego przepisu (po wyrazach: Polska Poczta, Telegraf i Telefon)
postawić kropkę, co wprost oznaczałoby brak zdolności
upadłościowej przedsiębiorstwa użyteczności publicznej. Po
wtóre można było umieścić "inne (przedsiębiorstwa) określone w
odrębnych przepisach", wraz ze wskazaniem uprawnień organu
reprezentującego Skarb Państwa, w oddzielnym paragrafie tego
artykułu. Zauważyć bowiem należy, że przepisy art. 3 Prawa
upadłościowego w każdym z pozostałych paragrafów (§ 1 i § 3)
jednakowo określają sytuację prawną wszystkich podmiotów
gospodarczych w nich wymienionych. Należy z tego wnosić, że
także w § 2 użyto tej samej techniki legislacyjnej.

Za dopuszczalnością ogłoszenia upadłości państwowego
przedsiębiorstwa użyteczności publicznej przemawia porównanie
regulacji z przepisu § 2 art. 3 prawa upadłościowego z
przepisem § 1 tego artykułu. Według art. 3 § 1 Prawa
upadłościowego nie można ogłosić upadłości jednostek samorządu
terytorialnego, państwowych jednostek organizacyjnych, chyba
że ustawa wyłącza odpowiedzialność Skarbu Państwa za ich
zobowiązania, instytucji i organizacji utworzonych w drodze
ustawy. Także więc w odniesieniu do wymienionych w tym
przepisie jednostek organizacyjnych ogłoszenie upadłości jest
możliwe, jeżeli za ich zobowiązania nie ponosi odpo-
wiedzialności Skarb Państwa. Nie ma zaś uzasadnienia sytuacja,
w której można by ogłosić upadłość państwowej jednostki
organizacyjnej, za której zobowiązania nie ponosi
odpowiedzialności Skarb Państwa z mocy ustawy, a brak byłoby
tej możliwości w stosunku do państwowego przedsiębiorstwa
użyteczności publicznej, za którego zobowiązania Skarb Państwa
także nie ponosi odpowiedzialności, gdyż nie złożył
oświadczenia o ich przejęciu. Z tych względów należy podzielić
pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia
1993 r., II CRN 146/93 (nie publikowanym), według którego
można ogłosić upadłość komunalnego przedsiębiorstwa
użyteczności publicznej w odniesieniu do którego właściwy
organ gminy nie zgłosił sprzeciwu i nie złożył oświadczenia o
przejęciu zobowiązań przedsiębiorstwa, jeżeli istnieją
przesłanki wymienione w art. 1 § 1 lub § 3 prawa
upadłościowego.

Nie jest także przeszkodą prawną do ogłoszenia upadłości
lub likwidacji państwowego przedsiębiorstwa użyteczności
publicznej obowiązek dotowania go przez organ założycielski.
Zgodnie bowiem z art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 25 września 1981
r. o przedsiębiorstwach państwowych (jednolity tekst: Dz. U. z
1991 r., Nr 18, poz. 80 ze zm.) obowiązek ten odnosi się do
przedsiębiorstwa, "którego działalność jest nierentowna, ale
konieczna ze względu na potrzebą zaspokajania potrzeb lud-
ności". Ustanie społecznej potrzeby istnienia przedsiębiorstwa
użyteczności publicznej powinno więc spowodować zaprzestanie
dotowania i może skutkować jego likwidację.

We wskazanym w pkt. 2 uzasadnieniu wyroku Sądu
Apelacyjnego w Białymstoku przyjęto, że przepisy ustawy o
ochronie roszczeń pracowniczych nie mają zastosowania do
zakładów gazowniczych jako przedsiębiorstw użyteczności
publicznej. Sąd Apelacyjny stwierdził w uzasadnieniu, iż
upadłość przedsiębiorstwa użyteczności publicznej może być
ogłoszona, jednakże nie można mówić o jego likwidacji, która
polegałaby na całkowitym zakończeniu działalności, a przepis
art. 2 ust. 2 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych należy
rozumieć w ten sposób, że chodzi w nim o taką upadłość, która
prowadzi do likwidacji w sensie organizacyjnym. Pogląd ten nie
jest trafny. Po pierwsze bowiem, w razie ustania konieczności
zaspokajania potrzeb społecznych przedsiębiorstwo użyteczności
publicznej może być zlikwidowane na podstawie art. 19 ustawy o
przedsiębiorstwach państwowych nie tylko w celu jego
przekształcenia w inny podmiot gospodarczy - który będąc
następcą prawnym zlikwidowanego przedsiębiorstwa ponosi
odpowiedzialność za jego zobowiązania na podstawie art. 231 §
4 k.p. - ale także może to być likwidacja polegająca na
zakończeniu działalności tego zakładu w ujęciu przedmiotowym.
Może być to uzasadnione na przykład przyczynami
technologicznymi lub ekonomicznymi. Prawdopodobieństwo
ogłoszenia upadłości i likwidacji przedsiębiorstwa
użyteczności publicznej jest mniejsze niż nastąpienie tych
zdarzeń w stosunku do innych podmiotów gospodarczych, gdyż
organ założycielski ma wskazany wyżej obowiązek jego
dotowania. Ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych nie
różnicuje jednakże sytuacji prawnej pracodawców w zależności
od stopnia prawdopodobieństwa ogłoszenia ich upadłości i
likwidacji, co mogłaby uczynić na przykład ustalając różną
wysokość składki. Po wtóre należy zwrócić uwagę na związek
między obowiązkiem opłacania składki przez pracodawcę a prawem
pracowników do świadczeń z Funduszu oraz wymagalnością tych
świadczeń. Prawo do świadczeń z Funduszu mają tylko ci
pracownicy, których pracodawcy są zobowiązani do opłacania
składki (lub zwolnieni z tego obowiązku na podstawie art. 17
ust. 3 omawianej ustawy). Wynika to z powołanego na początku
rozważań Sądu Najwyższego przepisu art. 2 ust. 1 ustawy o
ochronie roszczeń pracowniczych (definiującego pracodawcę w
rozumieniu ustawy) w związku z art. 1 tej ustawy, według
którego ustawa reguluje zasady i zakres ochrony roszczeń
pracowniczych w razie niemożności i ich zaspokojenia z powodu
niewypłacalności pracodawcy. Niestosowanie ustawy wobec
pewnych pracodawców na podstawie art. 2 ust. 2 oznacza zatem
nie tylko brak ich obowiązku opłacania składki, ale także
powoduje wyłączenie spod działania ustawy zatrudnionych przez
nich pracowników. Prawo pracowników do świadczeń z Funduszu
nie jest powiązane z zakończeniem postępowania upadłościowego
lub likwidacyjnego. Przepis art. 3 ustawy o ochronie roszczeń
pracowniczych, zarówno przed nowelizacją, jak i po niej,
określając szczegółowo pojęcie niewypłacalności pracodawcy
stanowi m.in., że zachodzi ona już od ogłoszenia upadłości lub
od wystąpienia braku środków finansowych na zaspokojenie
roszczeń pracowniczych w trakcie postępowania likwidacyjnego.
Funkcją ustawy jest więc nie tylko zagwarantowanie pracownikom
uzyskania od Funduszu świadczeń określonych w art. 6 tej
ustawy, ale także zapewnienie wypłat bez potrzeby oczekiwania
na zakończenie postępowania upadłościowego lub likwidacyjnego.

Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji.
=======================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] II UZP 4/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/23-24/320
2009-06-09 
[IA] II UZP 2/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/19-20/265
2009-05-06 
[IA] II UZP 1/09   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/19-20/263
2009-04-16 
[IA] II UZP 6/08   Uchwała SN
Monitor Prawa Pracy 2009/1/94 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/102
2008-12-04 
[IA] II UZP 4/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/23-24/354
2008-06-04 
  • Adres publikacyjny: