Uchwała SN - II UZP 13/96
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:II UZP 13/96
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1996/23/361
Prawo Pracy 1996/8/38
Data wydania:1996-06-04

Uchwała z dnia 4 czerwca 1996 r.
II UZP 13/96

Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Jerzy Kuźniar (sprawoz-
dawca), Jerzy Kwaśniewski,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Piotra Wiśniewskiego, po rozpoznaniu
sprawy z wniosku Czesława S. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego Oddział Regionalny w B. o dodatek z tytułu pracy przymusowej w gór-
nictwie, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 4 czerwca 1996 r. zagadnienia
prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowieniem z dnia 27
lutego 1996 r., [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1. Czy rolnikowi pobierającemu rentę inwalidzką rolniczą wraz z dodatkiem
określonym w art. 27 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników (tekst jednolity: Dz. U. Nr 71 z 1993 r., poz. 342 ze zmianami) przyz-
nanym z tytułu pracy przymusowej w kopalni przysługuje jednocześnie dodatek, o
którym mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 2 września 1994 r. o dodatku i uprawnieniach
przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnionym w
kopalni węgla, kamieniołomach i zakładach wydobywania rud uranu (Dz. U. Nr 111,
poz. 537);
2. w przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej - czy dopuszczalne jest pro-
wadzenie przez Sąd ustaleń w zakresie spełnienia wymogów do tego dodatku, o
których mowa w art. 5 ust. 1 wspomnianej ustawy" ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

1. Rolnikowi pobierającemu rentę rolniczą wraz z dodatkiem przewidzianym
w art. 27 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 71, poz. 342 ze zm.), przysługuje
jednocześnie dodatek, o którym mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 2 września
1994 r. o dodatku i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby
wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach i
zakładach wydobywania rud uranu (Dz. U. Nr 111, poz. 537),

2. Nie jest dopuszczalne, prowadzenie przez sąd powszechny ustaleń w
zakresie spełnienia wymogów do tego dodatku, o których mowa w art. 5 ust. 1
ustawy z dnia 2 września 1994 r.


U z a s a d n i e n i e

Przedstawione zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu fak-
tycznego:
Decyzją z dnia 29 sierpnia 1995 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
Oddział Regionalny w B. odmówiła wnioskodawcy Czesławowi S. przyznania do
pobieranej na podstawie decyzji organu rentowego z dnia 14 lutego 1989 r. rolniczej
renty inwalidzkiej, dodatku z tytułu pracy przymusowej żołnierza wykonywanej w kopalni
węgla kamiennego, wobec braku przewidzianego prawem zaświadczenia organu
wojskowego.
Wobec odwołania wnioskodawcy od tej decyzji, w którym podniósł on, że dnia 27
kwietnia 1949 r. został wcielony do 58 brygady organizacji "Służba Polsce" i skierowany
do pracy w kopalni, Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Bydgoszczy oddalił odwołanie.
W uzasadnieniu Sąd ustalił, że wobec wniosku Czesława S. z lipca 1995 r. o
przyznanie mu dodatku z tytułu przymusowej pracy jako żołnierza w kopalni węgla ka-
miennego w okresie od dnia 27 kwietnia 1949 r. do maja 1950 r., potwierdzonej pismem
Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w B. z dnia 16 czerwca 1995 r. oraz zeznaniami
świadków, organ rentowy decyzją z dnia 30 sierpnia 1995 r. obliczył wzrost świadczenia
rentowego za podany okres pracy przymusowej w formacji "Służba Polsce" na
podstawie art. 27 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 71, poz. 342 ze zm.). W ocenie Sądu
dodatek dochodzony na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 2 września 1994 r., nie
może być wnioskodawcy przyznany, przysługuje on bowiem żołnierzom zastępczej
służby wojskowej, którzy w latach 1949-1956 byli przymusowo zatrudniani m.in. w
kopalniach węgla i wcielonym z poboru 1949 r.do ponadkontyngentowych brygad
"Służby Polsce" przymusowo zatrudnionym w kopalniach węgla i kamieniołomach, o ile
powyższe okoliczności zostały potwierdzone zaświadczeniem organu wojskowego
wydanym na podstawie art. 5 ust. 1 tej ustawy. Ponieważ takiego zaświadczenia
wnioskodawca nie przedłożył, jego roszczenie nie może zostać uwzględnione.
Wyrok powyższy zaskarżył rewizją wnioskodawca dochodząc zmiany decyzji i
przyznania dodatku.
Sąd Apelacyjny powziął wątpliwości zawarte w przedstawionym w sentencji
uchwały zagadnieniu prawnym.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego system ubezpieczenia rolników całościowo reguluje
prawo do dodatku, w tym z tytułu pracy przymusowej po 1 września 1939 r., gdy inne
systemy "takiego dodatku nie przewidują", co świadczy o "uprzywilejowaniu tej grupy
zawodowej".
Ustawa z dnia 2 września 1994 r. statuuje zasadę jednego dodatku przy zbiegu z
dodatkiem dla kombatantów i innych osób będących ofiarami represji wojennych i
okresu powojennego, bądź dodatku za tajne nauczanie, nie wymienia jednak dodatku z
art. 27 ust. 2 ustawy o u.s.r.
"Ogólne uregulowanie dodatku do świadczeń rolniczych pochłania szczególny dodatek
przewidziany art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 2 września 1994 r. i ten tylko dodatek... jest
świadczeniem przysługującym rolnikowi bez względu na fakt, czy praca przymusowa
świadczona była w czasie okupacji, czy też podczas odbywania zastępczej służby
wojskowej".
Według Sądu Apelacyjnego także i na drugie z przedstawionych pytań od-
powiedź winna być negatywna wobec treści przepisów, zaś "osoba zainteresowana
może dochodzić poświadczenia tego okresu wyłącznie w trybie postępowania admi-
nistracyjnego...".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity
tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 71, poz. 342 ze zm.) obowiązująca od dnia 1 stycznia 1991 r.,
wprowadziła w przepisie art. 27 ust. 1 dodatki do emerytur i rent z ubezpieczenia,
określając w pkt 1-3, iż są to dodatki: rodzinny, pielęgnacyjny oraz kombatancki lub z
tytułu tajnego nauczania.
Wskazując, iż powyższe dodatki przysługują do "emerytur i rent z ubezpieczenia"
ustawa ta ograniczyła przyznawanie ich do świadczeń przez nią regulowanych, tworząc
tym samym swego rodzaju "system zamknięty", tj. regulujący w całości świadczenia
należne osobom wymienionym w art. 1 ustawy. Jedynie w sprawach w niej nie
uregulowanych dotyczących składek na ubezpieczenie oraz przyznawania świadczeń z
ubezpieczenia i ich wypłaty, odsyła odpowiednio do przepisów o zobowiązaniach
podatkowych oraz przepisów regulujących przyznawanie analogicznych świadczeń
przysługujących pracownikom i członkom ich rodzin - art. 52 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy.
Przepis art. 27 ust. 1 w tym brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 8 lit. a ustawy z
dnia 11 października 1991 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
(Dz. U. Nr 103, poz. 448) obowiązuje od dnia 1 stycznia 1992 r., poza pkt 3 dotyczącym
dodatku kombatanckiego lub z tytułu tajnego nauczania, który obowiązuje od dnia 15
listopada 1991 r., a wprowadzony został art. 41 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.).
W ust. 2 art. 27 ustawa z dnia 11 października 1991 r. wprowadziła nadto do-
datek z tytułu pracy przymusowej po 1 września 1939 r. w wysokości 2% emerytury
podstawowej za każdy rok takiej pracy. Wymienione dodatki są jedynymi jakie ustawa
przewiduje. Dla porównania ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), w art. 46 ust. 1
przewidywała do emerytur i rent dodatki (rodzinne, pielęgnacyjny i z tytułu odznaczeń
państwowych) i w tym zakresie była zgodna z art. 30 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (jednolity
tekst: Dz. U. z 1989 r., Nr 24, poz. 133 ze zm.), który to przepis tylko takie dodatki
przewidywał do świadczeń w ustawie określonych.
Modyfikacja ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p., dokonana została art. 21
ust. 1 i 4 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent. Zgodnie
z tym przepisem poza dodatkami określonymi w ust. 1 art. 21, dodatkiem za tajne
nauczanie oraz dodatkiem określonym w przepisach o kombatantach oraz niektórych
innych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego do
emerytur i rent nie przysługują inne dodatki.
Porównanie stanu prawnego dotyczącego dodatków w obu systemach ubez-
pieczenia (rolniczym i pracowniczym), daje podstawę do stwierdzenia ich podobieństwa,
z tym tylko, że ubezpieczenie rolnicze przewiduje nadto dodatek z tytułu pracy
przymusowej po 1 września 1939 r. Okres tej pracy w ustawie z dnia 14 grudnia 1982 r.
o z.e.p. uznany został jako zaliczalny do okresu zatrudnienia - (art. 13 ust. 2), w ustawie
z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent..., jako składkowy - (art. 2
ust. 2 pkt 2 )z wyszczególnieniem, iż chodzi o: pracę przymusową na rzecz hi-
tlerowskich Niemiec w okresie II wojny światowej (od 1 września 1939 r. do 8 maja 1945
r.), pracę wykonywaną na obszarze ZSRR w okresie od dnia 17 września 1939 r. do
dnia 31 grudnia 1956 r., wykonywaną na rozkaz władz alianckich w okresie do dnia 31
grudnia 1945 r., wykonywaną w kopalniach pod ziemią podczas odbywania służby
wojskowej w Wojsku Polskim.
Fakt, iż ustawa o ubezpieczeniu rolników nie określa tak szczegółowo pracy
przymusowej, a podaje tylko jej datę początkową (1 września 1939 r.) daje podstawę do
potraktowania problemu pracy przymusowej jako "przyznawania świadczeń z ubez-
pieczenia i ich wypłaty" i wobec braku odpowiedniej regulacji w ustawie o ubezpieczeniu
rolników, do stosowania przepisów dotyczących przyznawania analogicznych
świadczeń pracownikom i członkom ich rodzin - art. 52 ust. 1 pkt 2 ustawy o u.s.r. - w
tym art. 2 ust. 2 pkt 2 lit. a-d ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent...
Daje to podstawę do stwierdzenia, że oba te "odrębne systemy ubezpieczeń"
gratyfikują pracę przymusową bądź to w formie dodatku, który dolicza się do części
składkowej emerytury lub renty (ustawa o u.s.r.), bądź też wprost przez traktowanie
tego okresu jako składkowego, co w sposób oczywisty wpływa na wysokość
świadczenia (ustawa o rewaloryzacji emerytur i rent).
Ustawa z dnia 2 września 1994 r. o dodatku i uprawnieniach przysługujących
żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węg-
la, kamieniołomach i zakładach wydobywania rud uranu (Dz. U. Nr 111, poz. 537) -
późniejsza w stosunku do obu omawianych ustaw - wprowadziła "dodatek pieniężny do
emerytury lub renty" po uznaniu w preambule, że "przymusowe zatrudnianie... w
kopalniach węgla, kamieniołomach i zakładach wydobywania rud uranu, stanowiło
szczególny rodzaj represji...". Dodatek ten , należny do emerytur i rent (wszystkich) jako
niezależny od innych dodatków i zwiększeń, przysługuje tylko ze względu na określony
rodzaj świadczonej przymusowo pracy i tylko żołnierzom zastępczej służby wojskowej,
którzy w latach 1949-1956 byli tak zatrudniani w kopalniach węgla, kamieniołomach
oraz zakładach pozyskiwania i wzbogacania rud uranowych oraz żołnierzom jedynie z
poboru w 1949 r., którzy byli "wcielani do ponadkontyngentowych brygad "Służby
Polsce" i zatrudniani przymusowo w kopalniach węgla i kamieniołomach".
Ustawa wyłącza jedynie zbieg tego dodatku z dodatkiem określonym w prze-
pisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i
okresu powojennego i z dodatkiem za tajne nauczanie. Ten rodzaj dodatków jest
przewidziany i w ubezpieczeniu rolników - art. 27 ust. 1 pkt 3, i w ubezpieczeniu
pracowniczym - art. 21 ust. 4 ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent. Pośrednio potwier-
dza to art. 3 ustawy z dnia 2 września 1994 r., który ogólnie stanowi o dodatku "obok
emerytury lub renty" przyznawanym i wypłacanym przez właściwy w sprawach emerytur
i rent organ rentowy, i w art. 8 który w sprawach nie uregulowanych odsyła do
przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, i jest to jedyne
odesłanie do konkretnej ustawy, dotyczące jednak tylko spraw nie uregulowanych.
Wbrew też sugesti Sądu Apelacyjnego nie jest to uprzywilejowanie tylko rol-
ników, skoro powyższa regulacja dotyczy wszystkich emerytów i rencistów pobierają-
cych świadczenie, którzy w sposób i w okresie wskazanym w ustawie podlegali "szcze-
gólnemu rodzajowi represji".
Dlatego też Sąd Najwyższy doszedł do wniosku, że pobieranie przez rolnika
renty rolniczej wraz z dodatkiem przewidzianym w art. 27 ust. 2 ustawy o u.s.r. nie sta-
nowi przeszkody w jednoczesnym przyznaniu dodatku, o którym mowa w art. 1 ust. 1
ustawy z dnia 2 września 1994 r. o dodatku i uprawnieniach przysługujących
żołnierzom...
Ta ostatnio wymieniona ustawa w art. 5 ust. 1 przewiduje, że dodatek przyz-
nawany jest na podstawie zaświadczenia organu wojskowego potwierdzającego rodzaj i
okres wykonywania przymusowego zatrudnienia w ramach zastępczej służby
wojskowej, upoważniając jednocześnie Ministra Obrony Narodowej do określenia
właściwych organów wojskowych oraz trybu postępowania przed tymi organami. Roz-
porządzenie wykonawcze z dnia 16 grudnia 1994 r. w sprawie organów wojskowych
właściwych do wydawania zaświadczeń żołnierzom zastępczej służby wojskowej
przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach i zakładach wy-
dobywania rud uranu oraz trybu postępowania przed tymi organami (Dz. U. Nr 136 poz.
707), określiło iż takie zaświadczenia wydaje się na podstawie ewidencji wojskowej, a w
razie jej braku na podstawie przedłożonych przez wnioskodawcę innych dowodów oraz
przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego w trybie określonym w Kodeksie
postępowania administracyjnego, przewidując tryb odwoławczy w wypadku odmowy
wydania właściwego zaświadczenia - § 2 ust. 2 rozporządzenia.
Podobnie regulowały sprawę dokumentowania uprawnień kombatanckich
przepisy poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 23 października 1975 r. o dalszym
zwiększaniu świadczeń dla kombatantów i więźniów obozów koncentracyjnych (Dz. U.
Nr 34, poz. 186), jak i ustawy obecnie obowiązującej z dnia 27 stycznia 1991 r. o
kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu
powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.).
Na tle tej pierwszej ustawy, Sąd Najwyższy zajmował stanowisko (dalej aktual-
ne), ze sąd nie jest uprawniony do badania czy kombatant czy więzień obozu kon-
centracyjnego odpowiada warunkom uprawniającym do świadczeń w przypadku
odmowy wydania zaświadczenia, zaś brak takiego zaświadczenia, pozbawia te osoby
możności skutecznego dochodzenia uprawnień do świadczeń określonych w ustawie -
(uchwały z dnia 2 czerwca 1977 r. II UZP 2/77, z 23 sierpnia 1977 r. II UZP 10/77, z 7
listopada 1977 r. II UZP 18/77 - OSNCP 1978 z. 2 poz. 30 oraz postanowienie z 4
kwietnia 1979 r. IV CR 83/79 - OSNCP 1979 z. 10 poz. 203).
Analogiczna regulacja trybu postępowania zawarta w rozporządzeniu Ministra
Obrony Narodowej z dnia 16 grudnia 1994 r., daje podstawę do podzielenia przeds-
tawionej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego w sprawach dotyczących kombatantów i
stwierdzenia, że nie jest dopuszczalne prowadzenie przez sąd powszechny ustaleń w
zakresie spełniania wymogów do dodatku określonego ustawą z dnia 2 września 1994 r.
Decyzja w tej mierze należy do wojskowego komendanta uzupełnień właściwego ze
względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy, zaś jej niewydanie upoważnia
wnioskodawcę do wniesienia odwołania w trybie określonym w Kodeksie postępowania
administracyjnego.
Mając to wszystko na uwadze podjęto uchwałę jak w sentencji.

========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] II UZP 4/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/23-24/320
2009-06-09 
[IA] II UZP 2/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/19-20/265
2009-05-06 
[IA] II UZP 1/09   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/19-20/263
2009-04-16 
[IA] II UZP 6/08   Uchwała SN
Monitor Prawa Pracy 2009/1/94 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/102
2008-12-04 
[IA] II UZP 4/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/23-24/354
2008-06-04 
  • Adres publikacyjny: