Uchwała z dnia 9 grudnia 2004 r.
II UZP 11/04

Przewodniczący SSN Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Andrzej
Kijowski, Barbara Wagner.

Sąd Najwyższy, z udziałem Prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczy-
szyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 grudnia 2004 r. sprawy z wniosku Jana
R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o wysokość
emerytury, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 września 2004 r. [...]:

,,Czy zachowuje uprawnienie do ponownego obliczenia emerytury zgodnie z
art. 110 ust. 1 w związku z ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 roku Nr 39, poz. 353
ze zm.) od nowej podstawy wymiaru, a więc i od kwoty bazowej z daty podjęcia wy-
płaty, ubezpieczony, który we wniosku o podjęcie emerytury, zawieszonej nieprze-
rwanie od dnia ustalenia prawa do niej, nie zgłosił żądania przeliczenia emerytury na
podstawie w/w przepisów, a uczynił to dopiero po podjęciu wypłaty zawieszonej eme-
rytury ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Ubezpieczony, który we wniosku o podjęcie wypłaty emerytury zawie-
szonej nieprzerwanie od dnia ustalenia prawa do niej nie zgłosił wniosku o po-
nowne obliczenie podstawy tego świadczenia - stosownie do art. 110 ust. 1 w
związku z ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz.
353 ze zm.) - zachowuje prawo do ponownego obliczenia podstawy wymiaru
emerytury.

U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowieniem z dnia 14 września 2004 r. [...]
przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne o treści
przytoczonej w sentencji.
Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje. Przed-
stawione zagadnie powstało w następujących, bezspornych okolicznościach faktycz-
nych sprawy. Ubezpieczonemu Janowi R. przyznano emeryturę od dnia 1 czerwca
1994 roku. Do ustalenia podstawy jej wymiaru przyjęto zarobek z pięciu lat kalenda-
rzowych od 1989 roku do 1993 roku i uwzględniono 34 lata i 4 miesiące okresów
składkowych. Organ rentowy decyzją z dnia 23 lipca 1996 roku po przedstawieniu
przez wnioskodawcę dodatkowego zaświadczenia o zatrudnieniu doliczył wskazany
okres pracy oraz zwiększył wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury, przyj-
mując zarobki wnioskodawcy z siedmiu lat kalendarzowych (1989 - 1995), przy
uwzględnieniu 38 lat pracy. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury ustalił
na 301,52%. Wypłata emerytury wnioskodawcy została zawieszona wobec dalszego
wykonywania zatrudnienia, a została podjęta od 1 stycznia 1999 r. w uwzględnieniu
wniosku z 20 stycznia 1999 r.
Decyzją z 21 stycznia 2003 r. organ rentowy odmówił ubezpieczonemu po-
nownego przeliczenia emerytury według nowej kwoty bazowej i z uwzględnieniem
pracy w latach 1996 -1998.
W odwołaniu od tej decyzji ubezpieczony, powołując się na art. 110 ust. 2
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz.1118 ze zm.), zwanej dalej ustawą o FUS lub
ustawą o emeryturach, podniósł, że organ rentowy podejmując wypłatę emerytury
powinien był ponownie obliczyć jej wysokość uwzględniając w podstawie okres pracy
w latach 1996-1998 i nową kwotę bazową.
W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, zarzuca-
jąc, że skoro ubezpieczony pobiera emeryturę nieprzerwanie od 1 stycznia 1999
roku, to brak jest podstaw do obliczenia emerytury zgodnie z art. 110 ust. 2 ustawy o
FUS. W ocenie Zakładu ubezpieczony mógłby domagać się ponownego przeliczenia
emerytury jedynie w oparciu o art. 110 ust. 1, przy założeniu, iż wskaźnik wysokości
podstawy wymiaru był wyższy od poprzedniego, jednakże jego zarobki z kolejnych
dziesięciu lat kalendarzowych, czyli z lat 1989 - 1998, były niższe od zarobków z
siedmiu lat (1989 - 1995). W pierwszym przypadku, wskaźnik wysokości podstawy
wymiaru wyniósł 270,76 %, a w drugim - 301,52 %, nie zachodziły więc podstawy do
przeliczenia emerytury od nowej kwoty bazowej. Organ rentowy wskazał także, iż
ubezpieczony nie złożył w 1999 roku żadnych nowych dowodów przemawiających za
zmianą wysokości przysługujących mu świadczeń, wobec czego brak było podstaw
do ponownego wyliczenia emerytury.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy Sąd Okręgowy-Sąd Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni wyrokiem z dnia 7 lipca 2003 r. zmienił
zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do ponownego wyli-
czenia emerytury wnioskodawcy z uwzględnieniem kwoty bazowej obowiązującej na
dzień 1 stycznia 1999 r. za okres od dnia 6 listopada 1999 r. W uzasadnieniu wyroku
wskazał, iż w jego ocenie zebrany w sprawie materiał dowodowy oraz interpretacja
semantyczna, celowościowa i funkcjonalna art. 110 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przemawiały
za stanowiskiem ubezpieczonego. Wskazał, iż przeliczenie emerytury od nowej
kwoty bazowej powinno było nastąpić w oparciu o przepis zawarty w pierwszej części
zdania art. 110 ust. 2 ustawy o FUS, zgodnie z którym, warunek posiadania wyższe-
go wskaźnika wysokości podstawy wymiaru nie jest wymagany od emeryta, który od
dnia ustalenia prawa do emerytury do dnia zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie
świadczenia, w myśl art. 110 ust. 1 tej ustawy, nie pobrał go, wskutek zawieszenia
prawa do emerytury.
W apelacji organ rentowy zaskarżył wyrok w całości, zarzucając naruszenie
art. 133 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 110 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach, i wniósł o jego zmianę i oddalenie odwołania, ewentualnie o jego
uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej in-
stancji. W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazał, iż ubezpieczony żądał podję-
cia wypłaty emerytury, gdyż ukończył 65 lat, natomiast nie składał wniosku o ponow-
ne jej przeliczenie, zgodnie z dyspozycją art. 109 cytowanej ustawy. Podniósł też, że
żaden przepis ustawy o FUS nie nakłada na organ rentowy obowiązku przeliczania
wysokości emerytury z urzędu. Wobec powyższego, jego zdaniem, nie dopuścił się
błędu w przedmiotowej sprawie. Wskazał jednocześnie, iż ubezpieczony w styczniu
1999 r. nie przedłożył nowych dowodów mających wpływ na prawo do świadczenia
emerytalnego lub jego wysokość, a gdyby w styczniu 1999 roku przedłożył zarobki
przypadające w części po przyznaniu świadczenia, Zakład dokonałby ponownego
ustalenia emerytury.

Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:

Zgodnie z art. 110 ust. 1 ustawy o FUS ,,wysokość emerytury lub renty oblicza
się ponownie od podstawy wymiaru ustalonej w sposób określony w art. 15, z
uwzględnieniem ust. 3, jeżeli do jej obliczenia wskazano podstawę wymiaru składki
na ubezpieczenie społeczne (...) przypadającą w całości lub w części po przyznaniu
świadczenia, a wskaźnik wysokości podstawy wymiaru jest wyższy od poprzednio
obliczonego", natomiast według ust. 2 tego przepisu ,,warunek posiadania wyższego
wskaźnika wysokości podstawy wymiaru nie jest wymagany od emeryta lub rencisty,
który od dnia ustalenia prawa do świadczenia do dnia zgłoszenia wniosku o ponowne
ustalenie świadczenia, w myśl ust. 1, nie pobrał świadczenia wskutek zawieszenia
prawa do emerytury lub renty, lub okres wymagany do ustalenia podstawy przypada
w całości po przyznaniu prawa do świadczenia, a wskaźnik wysokości podstawy wy-
nosi co najmniej 130 %." Przede wszystkim, trafne jest stanowisko Sądu Apelacyjne-
go, że: ,,... warunkiem obliczenia ponownie emerytury ubezpieczonego od podstawy
wymiaru ustalonej w sposób określony w art. 15, obejmującej okres przed ustaleniem
jego prawa do emerytury (...), jak i okres po tej dacie, wskazany we wniosku ze
stycznia 2002 r., i od kwoty bazowej obowiązującej w dacie złożenia wniosku o pod-
jęcie wypłaty świadczenia, czyli ze stycznia 1999 r., uzależniony jest od spełnienia
czterech warunków określonych w przepisie art. 110 ust. 1 w związku z ust. 2 ustawy
o emeryturach. Trzy z tych warunków mają charakter materialnoprawny, to jest nie-
przerwane zawieszenie emerytury od dnia ustalenia prawa do niej i kontynuowanie
po ustaleniu prawa do emerytury działalności objętej obowiązkiem ubezpieczenia
społecznego oraz posiadanie wskaźnika wysokości emerytury co najmniej 130%.
(...). Czwartym warunkiem, o charakterze formalnym, przewidzianym w art. 110 ust. 2
ustawy o emeryturach, jest zgłoszenie wniosku nie tylko o podjęcie zawieszonej
emerytury, ale również wniosku o ponowne obliczenie świadczenia na podstawie art.
15 w oparciu o podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia z okresu przypadające-
go co najmniej w części po ustaleniu prawa do emerytury po raz pierwszy". Trafnie
też Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że wprawdzie z art. 110 ust. 2 ustawy o FUS
zdaje się wynikać, że wniosek o ponowne obliczenie wysokości emerytury powinien
być zgłoszony przed podjęciem jej wypłaty, jednakże taka konkluzja oparta wyłącznie
na wykładni językowej nie uwzględnia ratio legis tego przepisu.
Skład rozpoznający przedstawione zagadnienie prawne w całej rozciągłości
podziela, i przyjmuje za swój, wywód prawny przedstawiony w uzasadnieniu posta-
nowienia Sądu Apelacyjnego, a mianowicie: ,,(...) przepis art. 110 ust. 2 ustawy o
emeryturach ma na celu zrównanie sytuacji osób ubezpieczonych, które po spełnie-
niu warunków do uzyskania świadczenia z ubezpieczenia społecznego w postaci
emerytury czy renty kontynuują nieprzerwanie nadal działalność objętą obowiązkiem
ubezpieczenia emerytalno-rentowego, niezależnie od tego, czy po spełnieniu warun-
ków do nabycia świadczenia złożyły wniosek o ustalenie uprawnień do świadczenia
lecz go nie pobierały, jak to miało miejsce w sytuacji ubezpieczonego, czy też takiego
wniosku nie złożyły. W przypadku osób, które po spełnieniu warunków do świadcze-
nia nie złożyły wniosku o ustalenie prawa do tego świadczenia i kontynuowały dzia-
łalność objętą obowiązkiem ubezpieczenia jest oczywistym, że w każdym czasie, gdy
złożą wniosek o przyznanie świadczenia, wówczas mogą wskazać okres, z którego
w świetle prawa podstawa wymiaru składek może być wzięta do obliczenia podstawy
wymiaru świadczenia, a więc i okres ubezpieczenia przypadający po spełnieniu wa-
runków do nabycia świadczenia. Ich świadczenie będzie obliczone oczywiście z
uwzględnieniem kwoty bazowej z dnia złożenia wniosku o przyznanie świadczenia.
Natomiast w przypadku osób, które po spełnieniu warunków do przyznania świad-
czenia złożą wniosek o ustalenie prawa do niego, ale nie będą jego pobierać, lecz
będą nieprzerwanie kontynuować działalność objętą ubezpieczeniem, wyżej dokona-
na wykładnia gramatyczna prowadziłaby do pozbawienia ich możliwości skorzystania
z prawa do obliczenia wysokości świadczenia z uwzględnieniem kwoty bazowej z
daty złożenia wniosku o podjęcie wypłaty zawieszonego świadczenia, jeżeli równo-
cześnie z tym wnioskiem nie złożą wniosku o obliczenie ponownie wysokości świad-
czenia stosownie do art. 110 ust. 1 ustawy o emeryturach. Ich sytuacja zatem byłaby
gorsza od sytuacji osób, które wcześniej nie występowały o ustalenie prawa do
świadczenia, gdyż utraciliby możliwość wyliczenia świadczenia od, z reguły wyższej,
kwoty bazowej z dnia złożenia wniosku o podjecie wypłaty świadczenia".
Słusznie podkreślił Sąd Apelacyjny, że za przyjęciem tej wykładni przemawia
także art. 100 ustawy o FUS, zgodnie z którym prawo do świadczeń określonych w
ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do jego na-
bycia. Nie ma żadnych ani prawnych, ani aksjologicznych przesłanek pomijania tej
zasady w rozpatrywanym zagadnieniu. Prawo do ponownego obliczenia wysokości
emerytury powstaje z dniem spełnienia wszystkich materialnoprawnych warunków z
art. 110 ust. 1, również w związku z ust. 2 ustawy o FUS.
Odmienne stanowisko organu rentowego jest uzasadnione jedynie o tyle, że
zgłoszenie przez wnioskodawcę wniosku o podjęcie, wobec ukończenia przez niego
65 lat życia, wypłaty zawieszonej emerytury, nie nakładało na ten organ obowiązku
dokonania ponownego obliczenia tej emerytury. Zgodnie bowiem z art. 109 ust. 2
ustawy o FUS ponowne ustalenie wysokości świadczenia następuje na wniosek
świadczeniobiorcy. Przepis ten nie może jednak być wykładany w ten sposób, jak to
czyni organ rentowy, a mianowicie, że traci to prawo emeryt (rencista), który mimo
spełnienia warunków z art. 110 ust. 1 w związku z ust.2 ustawy o FUS, równocześnie
z wnioskiem o podjęcie wypłaty zawieszonego świadczenia, nie zgłosił stosownego
wniosku o ponowne ustalenie jego wysokości. Zgłoszenie tego wniosku w później-
szym terminie ma tylko taki skutek, że wypłata świadczenia w wysokości wyższej nie
może nastąpić wcześniej niż od miesiąca, w którym wniosek został zgłoszony, po-
nieważ podjęcie wypłaty zawieszonego świadczenia w dotychczasowej wysokości
nie jest następstwem błędu organu rentowego.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak w sentencji.
========================================