Uchwała SN - II PZP 7/94
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:II PZP 7/94
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1995/13/158
Służba Pracownicza 1995/10/27
Data wydania:1995-01-20

Uchwała z dnia 20 stycznia 1995 r.
II PZP 7/94

Przewodniczący SSN: Maria Tyszel, Sędzia SN: Stefania Szymańska, Sędzia
SA: Jerzy Kuźniar (sprawozdawca),

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Stefana Trautsolta, w sprawie z po-
wództwa Danuty D. przeciwko Zakładom Przemysłu Barwników "B." SA w Z. o odszko-
dowanie z tytułu choroby zawodowej, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 13
stycznia 1995 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi postanowieniem z dnia 29 sierpnia 1994 r.
[...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.,

Czy termin przedawnienia roszczenia o jednorazowe odszkodowanie, przys-
ługującego członkom rodziny rencisty, który pobierał rentę inwalidzką z tytułu choroby
zawodowej na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych, zmarłego w związku z tą chorobą zawodową, rozpoczyna bieg w
dacie śmierci byłego pracownika - rencisty ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Roszczenie o jednorazowe odszkodowanie uprawnionego członka rodziny
rencisty pobierającego rentę inwalidzką z tytułu choroby zawodowej i zmarłego
na skutek tej choroby, przewidziane przepisem art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych (jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r., Nr 30, poz. 144 ze zmianami), staje
się wymagalne z dniem uprawomocnienia się orzeczenia Komisji Lekarskiej d/s
Inwalidztwa i Zatrudnienia, stwierdzającego związek przyczynowy śmierci z
rozpoznaną chorobą zawodową.

U z a s a d n i e n i e

Powódka Danuta D. dochodziła od pozwanych Zakładów Przemysłu Barwników
"B." SA w Z. jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci męża Zygmunta w związku
z chorobą zawodową. W okolicznościach sprawy przytoczyła, że jej zmarły mąż
pracował w pozwanych Zakładach od 1953 roku w charakterze aparatowego i w
związku z tą pracą zapadł na chorobę zawodową - nowotwór układu oddechowego,
który powstał w następstwie działania czynników rakotwórczych w środowisku pracy.
Powyższe wynika z decyzji Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitar-
nego w Ł. z dnia 16 marca 1989 r.
Dnia 16 marca 1990 r. Zygmunt D. zmarł, to zaś uzasadnia przyznanie docho-
dzonego świadczenia.
W odpowiedzi na pozew, strona pozwana wniosła o jego oddalenie i przyznając
okoliczności faktyczne, zarzuciła przedawnienie wobec tego, że z roszczeniem po-
wódka wystąpiła w grudniu 1993 r., a więc po upływie trzech lat od daty zgonu męża.
W toku postępowania strony zgodnie podały, że Obwodowa KIZ [...] w Z. orze-
czeniem z dnia 12 stycznia 1994 r. ustaliła, że zgon Zygmunta D. został spowodowany
chorobą zawodową, zaś orzeczenie to doręczono pozwanemu 14 stycznia 1994 r.
Wyrokiem z dnia 14 kwietnia 1994 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Zgierzu
oddalił powództwo podzielając w uzasadnieniu zarzuty strony pozwanej. Zdaniem Sądu
"roszczenie stało się wymagalne w dniu 16 marca 1990 r., tj. w chwili śmierci męża
powódki".
W toku postępowania przed Sądem Wojewódzkim-Sądem Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi na skutek rewizji powódki, ustalono, że Zygmunt D. otrzymał -
wobec stwierdzenia 80% uszczerbku na zdrowiu - kwotę 1.520.000 zł tytułem
jednorazowego odszkodowania, zaś powódka, prowadząc ze zmarłym wspólne gos-
podarstwo domowe "spełnia warunki z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych - jednolity tekst: Dz.
U. z 1983 r., Nr 30, poz. 144)", zwanej dalej ustawą wypadkową.
Po ustaleniu powyższych okoliczności Sąd Wojewódzki przedstawił w trybie art.
391 § 1 k.p.c. zagadnienie prawne wymagające rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego,
którego treść przytoczono w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 291 § 1 k.p. stanowi, że roszczenia ze stosunku pracy ulegają prze-
dawnieniu "z upływem 3 lat, od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne". Reguła
ta znajduje zastosowanie także do roszczeń przysługujących pracownikom w oparciu o
przepisy art. 9 - 11 cyt. ustawy wypadkowej, jak i roszczeń uprawnionych członków
rodziny zmarłego pracownika (art. 12 ust. 1).
Pojęcie "wymagalność roszczenia" oznacza możliwość jego zaspokojenia, zaś
ogólna zasada pozwala na przyjęcie, że bieg przedawnienia zaczyna się, gdy brak
przeszkód w dochodzeniu roszczeń przez uprawnionego.
W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 października
1984 r., III PZP 29/84 (OSNCAP 1985 z. 1 poz. 21) - powołanej przez Sąd Wojewódzki,
której nadano moc zasady prawnej, zajęto stanowisko, iż "bieg przewidzianego w art.
291 § 1 k.p. terminu przedawnienia roszczenia o jednorazowe odszkodowanie z tytułu
wypadku przy pracy lub choroby zawodowej (art. 9-11 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r.
o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych - jednolity tekst:
Dz. U. z 1983 r., Nr 30, poz. 144) rozpoczyna się od dnia, w którym pracownik
dowiedział się o doznaniu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo jego
zwiększeniu się co najmniej o 10%".
W uzasadnieniu tej uchwały, poza przedstawieniem dotychczasowego orzecz-
nictwa Sądu Najwyższego, rozważano pojęcie wymagalności (nie zdefiniowane w
kodeksie pracy i ustawie z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych), dochodząc do przekonania, że roszczenie staje się
wymagalne, gdy uprawniony ma realną możliwość żądania zaspokojenia roszczenia, tj.
gdy wie o doznanym stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu.
Kiedy to następuje, jest - zdaniem cytowanej uchwały - kwestią faktu, a nie
prawa.
Podobne okoliczności będą miały znaczenie w zakresie roszczeń o jednorazowe
odszkodowanie przysługujące, na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy wypadkowej, rodzinie
zmarłego pracownika, a więc i tu datą przesądzającą o wymagalności roszczenia,
będzie powzięcie wiadomości o szkodzie, w tym wypadku o związku śmierci pracownika
- rencisty z chorobą zawodową.
Określenia jednak wymaga tryb i sposób ustalenia w sensie wiążącym dla pod-
miotów zobowiązanych, powyższych okoliczności.
Sam fakt bowiem pobierania renty z tytułu choroby zawodowej, nie daje jeszcze
podstaw do stwierdzenia, że zgon takiego rencisty jest wynikiem tej choroby, i w tym
zakresie pogląd Sądu Wojewódzkiego nie może zostać podzielony. Nie można też
przypisywać znaczenia przesądzającego związkowi czasowemu między stwierdzeniem
choroby zawodowej a późniejszym zgonem rencisty, podobnie jak nie można
generalnie przyjmować, że choroba zawodowa w konsekwencji prowadzi do zgonu - "z
reguły" - jak twierdzi Sąd Wojewódzki.
Powołana uchwała Sądu Najwyższego nie może być wprost zastosowana do
omawianego przypadku, w którym fakt uszczerbku na zdrowiu pracownika - rencisty
został ustalony i nie jest wątpliwy, zaś wykazania wymaga, co było przyczyną zgonu, a
w szczególności, czy pozostaje on w związku przyczynowym z chorobą zawodową.
Ustalenie to różni się zaś od powzięcia wiadomości o faktach, tj. o uszczerbku na
zdrowiu, skoro konieczne jest tu odpowiednie orzeczenie lekarskie.
W tym miejscu powołać należy nie publikowane wyroki Sądu Najwyższego z dnia
25 marca 1982 r., I PRN 6/81 oraz 4 października 1990 r. II PR 36/90, w których
wskazano, że "bieg terminu przedawnienia ustanowiony w art. 291 § 1 k.p. liczyć należy
od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. O wymagalności zaś roszczenia
decyduje chwila, kiedy uprawniony mógł zażądać spełnienia świadczenia". W wyrokach
tych wyrażono pogląd, iż "jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub
długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawo-
dowej staje się wymagalne z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia lekarskiego
określającego ten uszczerbek". Stanowisko to zostało wyprowadzone z przepisu § 16
rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych oraz Ministra Zdrowia i Opieki
Społecznej z 17 października 1975 r. w sprawie zasad i trybu orzekania o uszczerbku
na zdrowiu oraz wypłacania świadczeń z tytułu wypadku przy pracy, w drodze do pracy
i z pracy oraz z tytułu chorób zawodowych (Dz. U. Nr 36, poz. 199), zwanego dalej
rozporządzeniem, który określa obowiązek zakładu pracy wypłacenia jednorazowego
odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek
wypadku przy pracy lub choroby zawodowej w ciągu 14 dni od otrzymania
prawomocnego orzeczenia ustalającego stopień takiego uszczerbku na zdrowiu.
Również na tle poprzedniego stanu prawnego tj. ustawy z dnia 23 stycznia 1968
r. o świadczeniach pieniężnych przysługujących w razie wypadków przy pracy (Dz. U.
Nr 3, poz. 8 ze zm. w 1972 r., Nr 27, poz. 191), w wyroku z dnia 8 lipca 1981 r., III PR
17/81 OSPiKA 1982 z. 12 poz. 230, Sąd Najwyższy stwierdził, że "dniem wy-
magalności, a zarazem początkowym dniem przedawnienia roszczenia o jednorazowe
odszkodowanie... może być tylko dzień powzięcia przez pracownika wiadomości o
istnieniu (wydaniu) orzeczenia, o którym mowa w § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 18 marca 1968 r. (Dz. U. Nr 22, poz. 145)". Przepisy cytowanego rozporządzenia
w sprawie jednorazowych odszkodowań i innych świadczeń przysługujących w razie
wypadku przy pracy, wyraźnie bowiem wskazywały, że tylko orzeczenie zespołu
uprawnionych lekarzy stanowiło podstawę do podjęcia przez zakład pracy decyzji w
sprawie jednorazowego odszkodowania.
Przepisy powołanego wyżej rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjal-
nych oraz Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 października 1975 r. obecnie
obowiązujące, dają pełną podstawę do stwierdzenia, że obowiązek zakładu pracy
wypłacenia jednorazowego odszkodowania pojawia się dopiero po wydaniu orzeczenia
lekarskiego przez uprawnioną do tego komisję lekarską d/s inwalidztwa i zatrudnienia. Z
art. 12 ust. 1 cyt. ustawy, wynika taka sama zasada odnośnie odszkodowań należnych
członkom rodziny zmarłego w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej
pracownika.
Przepis § 17 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ww. rozporządzenia stanowi, że jednorazowe
odszkodowanie z tytułu śmierci pracownika wskutek... choroby zawodowej wypłaca
zakład pracy nie później niż w ciągu 14 dni od ustalenia, że śmierć pracownika, była
następstwem tego wypadku lub choroby, zaś związek śmierci z wypadkiem lub chorobą
zawodową ustala komisja lekarska.
Jedynie w przypadku, gdy śmierć nastąpiła bezpośrednio po wypadku i jej zwią-
zek z wypadkiem jest oczywisty, zakład może dokonać wypłaty jednorazowego
odszkodowania na podstawie innych dowodów (§ 17 ust. 3 cyt. rozporządzenia). Tak
więc zakład pracy staje się zobowiązany do wypłaty tego świadczenia w terminie 14 dni
"od ustalenia, że śmierć.... była następstwem choroby (zawodowej)".
Łącząc to z omawianym przypadkiem, uznać należy, że wiadomość o szkodzie
pojawia się dopiero po stwierdzeniu związku przyczynowego śmierci pracownika
(rencisty) z chorobą zawodową, co miarodajnie może być stwierdzone przez odpowied-
nie komisje lekarskie w wyżej podanym trybie. Pozwala to na przyjęcie, że roszczenie o
jednorazowe odszkodowanie, uprawnionego członka rodziny rencisty pobierającego
rentę inwalidzką z tytułu choroby zawodowej i zmarłego na skutek tej choroby,
przewidziane przepisem art. 12 ust. 1 cytowanej ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, staje się wy-
magalne z dniem uprawomocnienia się orzeczenia Komisji Lekarskiej d/s Inwalidztwa i
Zatrudnienia, stwierdzającego związek przyczynowy śmierci z rozpoznaną chorobą
zawodową.
Z tych względów udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] II PZP 9/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2010/1-2/2
2009-08-12 
[IA] II PZP 6/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/21-22/275
2009-06-09 
[IA] II PZP 2/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/19-20/249
2009-04-08 
[IA] II PZP 1/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/17-18/220
2009-04-08 
[IA] II PZP 14/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/17-18/218
2009-02-04 
  • Adres publikacyjny: