Uchwała z dnia 12 lipca 2006 r.
II PZP 4/06

Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Roman Kuczyński
(sprawozdawca), Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 lipca 2006 r. sprawy z
powództwa Syndyka Masy Upadłości ,,P." SA w Z.G. przeciwko Funduszowi Gwa-
rantowanych Świadczeń Pracowniczych w W. Biuru Terenowemu w Z.G. o zapłatę,
na skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu
postanowieniem z dnia 16 maja 2006 r. [...]

,,Czy niewypłacalność pracodawcy w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt. 1 ustawy z
29.12.1993r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności praco-
dawcy (tekst jednolity Dz.U. 2002/9/85), powstaje w dacie wydania przez Sąd posta-
nowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu (art. 14 ustawy z
28.02.2003 r. prawo upadłościowe i naprawcze - Dz.U. 2003/60/535 ze zmianami)
czy też w dacie wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwida-
cję majątku dłużnika (art. 15 prawo upadłościowe i naprawcze), czy też każde z tych
postanowień ustanawia dwie różne niezależne daty niewypłacalności pracodawcy ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Niewypłacalność pracodawcy w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z 29
grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 85) powstaje zarówno w
dacie wydania przez sąd pierwszego postanowienia o ogłoszeniu upadłości na
podstawie przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i
naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.), niezależnie od tego czy jest to posta-
nowienie o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu (art. 14 Prawa
upadłościowego i naprawczego), postanowienie o ogłoszeniu upadłości obej-
mującej likwidację majątku dłużnika (art. 15 Prawa upadłościowego i napraw-
czego), jak i w dacie zmiany postanowienia o ogłoszeniu upadłości obejmują-
cej likwidację majątku dłużnika na postanowienie o ogłoszeniu upadłości z
możliwością zawarcia układu (art. 16 Prawa upadłościowego i naprawczego)
lub w dacie zmiany postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością za-
warcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację
majątku dłużnika (art. 17 Prawa upadłościowego i naprawczego).

U z a s a d n i e n i e

Postanowieniem z dnia 16 maja 2006 r. [...], wydanym na podstawie art. 390 §
1 k.p.c., Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu rozpo-
znając apelację pozwanego Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
w W. Biura Terenowego w Z.G. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Zielonej Górze z dnia 21 grudnia 2005 r. [...], jaki zapadł w
sprawie z powództwa Syndyka Masy Upadłości ,,P." SA w Z.G. o zapłatę, przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne: ,,czy nie-
wypłacalność pracodawcy w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 grudnia
1993r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy
(tekst jednolity Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 85 ze zm.), powstaje w dacie wydania przez
Sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu (art. 14
ustawy z 28 lutego 2003r. prawo upadłościowe i naprawcze - Dz.U. Nr 60, poz. 535
ze zm.) czy też w dacie wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości obejmującej
likwidację majątku dłużnika (art. 15 prawo upadłościowe i naprawcze), czy też każde
z tych postanowień ustanawia dwie różne niezależne daty niewypłacalności praco-
dawcy."
Przedstawione zagadnienie sformułowano na tle następującego stanu fak-
tycznego: postanowieniem z dnia 31 maja 2005 r. [...] Sąd Rejonowy w Zielonej Gó-
rze ogłosił upadłość spółki ,,P." SA w Z.G. z możliwością zawarcia układu. Na skutek
dalszych trudności finansowych upadły wystąpił do Sądu o zmianę postanowienia o
ogłoszeniu upadłości. Postanowieniem z dnia 26 września 2005 r. [...] Sąd Rejonowy
w Zielonej Górze zmienił wydane poprzednio postanowienie o ogłoszeniu upadłości
,,P." SA w ten sposób, iż ogłosił upadłość dłużnika, obejmującą likwidację jego mająt-
ku. Uwzględniając żądanie syndyka masy upadłości Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze zaznaczył, że datą niewypłacalności
pracodawcy jest dzień, w którym wydano postanowienie o ogłoszeniu upadłości,
obejmującą likwidację majątku upadłego (czyli 26 września 2005 r.), a prawną pod-
stawę swego stanowiska oparł na przepisach art. 3 ust. 1 pkt 1 i art. 6 ust. 4 ustawy o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy oraz art. 543
Prawa upadłościowego i naprawczego.
Sąd Apelacyjny rozpoznając apelację pozwanego wskazał, że określenie mo-
mentu niewypłacalności pracodawcy ma istotne znaczenie dla zaspokojenia rosz-
czeń pracowniczych z uwagi na treść art. 6 ust. 4 i 6 ustawy o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego,
zarówno argumenty syndyka, według którego datą niewypłacalności jest wydanie
postanowienia o ogłoszeniu upadłości z opcją likwidacyjną, jak i argumenty pozwa-
nego, stojącego na stanowisku, że tym dniem jest data wydania pierwszego z posta-
nowień o ogłoszeniu upadłości, znajdują potwierdzenie w przepisach. Treść art. 3
ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy nie czyni rozróżnienia pomiędzy ogłoszeniem upadłości z możliwością
zawarcia układu od upadłości ,,likwidacyjnej", co wskazywałoby, że niewypłacalność
pracodawcy zachodzi w wypadku ogłoszenia upadłości w obydwu trybach. Z kolei,
argumentacja uznająca dopiero datę ogłoszenia upadłości z opcją likwidacyjną za
moment niewypłacalności pracodawcy jest rozwiązaniem odwołującym się do zasad
słuszności, skoro zasadniczym celem ogłoszenia upadłości z opcją układową jest
dążenie do zaspokojenia wierzycieli w stopniu wyższym niż w przypadku upadłości
likwidacyjnej.
W ocenie Sądu Apelacyjnego argumentacja strony powodowej, wskazującej
na rzeczywisty, faktyczny stan niewypłacalności pracodawcy jako przesłanki do wy-
stąpienia o zaspokojenie świadczeń pracowniczych z Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych nie jest przekonująca. Według Sądu Apelacyjnego ba-
danie ewentualnego rzeczywistego stanu niewypłacalności pracodawcy byłoby
sprzeczne z art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy, jak i z art. 10 Prawa upadłościowego i naprawczego,
który stanowi, że upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stal się niewy-
płacalny. Ocena stanu tej niewypłacalności według Sądu pytającego jest zbędna,
skoro Sąd ogłaszając upadłość dłużnika, uznaje tym samym jego niewypłacalność.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, już sam tytuł ustawy ,,o ochronie roszczeń pracowni-
czych w razie niewypłacalności pracodawcy" w zestawieniu z treścią art. 10 Prawa
upadłościowego i naprawczego świadczy o tym, że wydanie każdego postanowienia
o ogłoszeniu upadłości (niezależnie ,,od opcji" - likwidacyjna, czy układowa) stanowi
dzień niewypłacalności pracodawcy w myśl art. 3 ust. 2a ustawy o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy.

Dokonując analizy przedstawionego zagadnienia prawnego, Sąd Najwyższy
zważył, co następuje:

Istota sporu dotyczy interpretacji przepisu art. 3 ust 1 pkt1 ustawy z dnia 29
grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności praco-
dawcy, zgodnie z którym niewypłacalność pracodawcy ma miejsce wówczas gdy
ogłoszono upadłość pracodawcy. Problem jaki powstał na tle rozpoznawanej sprawy
ma swoje źródło w przepisach ustawy z dnia 28 lutego 2003r. - Prawo upadłościowe i
naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.), które przewidują dwa rodzaje postano-
wień o ogłoszeniu upadłości: upadłość z możliwością zawarcia układu (art. 14
ustawy) oraz upadłość obejmująca likwidację majątku dłużnika (art. 15 ustawy).
Określenie momentu niewypłacalności pracodawcy, który w tym wypadku odnosi się
do daty postanowienia sądu o ogłoszeniu upadłości ma istotne znaczenie dla zaspo-
kojenia roszczeń pracowniczych, a to z uwagi na treść art. 6 ust. 4 i 6 ustawy z dnia
29 grudnia 1993 r. Przepis ten przewiduje stosunkowo krótkie terminy, w których
można występować o wypłatę należności, przy czym datą wyjściową do biegu tych
terminów jest data niewypłacalności pracodawcy. Wykładnia gramatyczna i syste-
mowa art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy prowadzi do wniosku, iż niewypłacalność w rozumie-
niu ustawy zachodzi zawsze, gdy w trybie określonym w przepisach ustawy Prawo
upadłościowe i naprawcze ogłoszono upadłość dłużnika. Materialnoprawną podsta-
wą ogłoszenia upadłości jest, zgodnie z art. 10 tego Prawa, stan niewypłacalności
dłużnika. Stan ten występuje wówczas, gdy dłużnik nie wykonuje swoich wymagal-
nych zobowiązań (art. 11 P.u.n.). W przypadku zaistnienia stanu niewypłacalności,
przepisy ustawy przewidują dwa wyżej wymienione tryby prowadzenia postępowania
upadłościowego. Są to dwa alternatywne sposoby prowadzenia postępowania upa-
dłościowego, między którymi sąd prowadzący postępowanie upadłościowe ,,może
płynnie przechodzić" (A. Tomanek: Ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia
układu a stosunki pracy, PiZS 2004 nr 11, s. 22). Jedynym kryterium, które decyduje
o wyborze jednego z dwóch wskazanych powyżej trybów prowadzenia postępowania
upadłościowego jest uprawdopodobnienie, czy w drodze układu wierzyciele zostaną
zaspokojeni w wyższym stopniu, niż zostaliby zaspokojeni po przeprowadzeniu po-
stępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku dłużnika. Niezależnie
od tego, jaki tryb postępowania upadłościowego zostanie wskazany w postanowieniu
sądu, wydanie któregokolwiek z powyższych dwóch postanowień jest równoznaczne
z ogłoszeniem upadłości dłużnika. Zgodzić się trzeba, że art. 3 ust. 1 ustawy wiąże
powstanie niewypłacalności ze zdarzeniami o charakterze formalnym - wydaniem
postanowienia przez sąd. Przyjęcie takiej konstrukcji wynikało z faktu, że ustawa o
ochronie roszczeń pracowniczych została uchwalona w okresie, w którym w polskim
systemie prawnym obowiązywały przepisy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypo-
spolitej Polskiej z dnia 24 października 1934r Prawo upadłościowe (jednolity tekst:
Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.), które przewidywały tylko jeden tryb prowa-
dzenia postępowania upadłościowego. Dopiero w stanie prawnym obowiązującym po
dacie wejścia w życie przepisów Prawa upadłościowego i naprawczego niewypłacal-
ność pracodawcy w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy mogła wiązać się zarówno z
datą wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu,
z datą postanowienia o ogłoszeniu upadłości z likwidacją majątku jak i datą postano-
wienia o zmianie któregokolwiek z wyżej wymienionych postanowień. Tak jak wyżej
zostało zasygnalizowane, formalnie ustalony moment popadnięcia dłużnika w stan
niewypłacalności poprzez stwierdzenie tego faktu postanowieniem, nie przesądza
jeszcze o faktycznej zdolności dłużnika do spełnienia wymagalnych zobowiązań. Z
dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, iż stan niewypłacalności
może powstawać kilkakrotnie (wyrok SN z 7 sierpnia 2002 r., I PKN 243/01, OSNP
2004 nr 8, poz. 136; uchwała SN z 20 listopada 1996 r., III ZP 6/96, OSNAPiUS 1997
nr 12, poz. 210). Niewypłacalność może mieć bowiem charakter przejściowy i może
spotykać tego samego pracodawcę kilkakrotnie. W konsekwencji, ustawa może mieć
kilkakrotnie zastosowanie do tego samego pracodawcy, jeżeli w różnych okoliczno-
ściach i z różnych przyczyn dochodzi do tego, że pracodawca popada w stan niewy-
płacalności. Konieczne jest tylko rozgraniczenie sytuacji, w której trwa jeden stan
niewypłacalności od jej kilkakrotnego powstania. Z powyższego wynika, iż formalnie
ustalona niewypłacalność pracodawcy w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy, musi być
oceniana również pod względem okoliczności faktycznych sprawy, a w szczególności
zdolności dłużnika - pracodawcy do zaspakajania roszczeń ze stosunku pracy. Nie-
wypłacalność będzie zachodzić zarówno wówczas, gdy ogłoszono upadłość z możli-
wością zawarcia układu (art. 14 P.u.n.), jak i wówczas, gdy ogłoszono upadłość
obejmującą likwidację majątku (art. 15 P.u.n.). Z formalnego punktu widzenia dla
ustalenia daty niewypłacalności pracodawcy w rozumieniu art. 3 ust. 2a ustawy z 29
grudnia 1993 r. decydujące znaczenie będzie mieć zatem data wydania pierwszego
postanowienia, w którym danego pracodawcę uznano za upadłego, bez względu na
to, w jakim trybie prowadzone jest postępowanie upadłościowe. Jednakże rozstrzy-
gnięcia wymaga także kwestia, czy zmiana postanowienia o ogłoszeniu upadłości z
możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości z likwidacją
majątku również skutkuje powstaniem niewypłacalności w rozumieniu art. 3 ust. 1
ustawy. Wykładnia gramatyczna art. 3 ust. 1 ustawy w związku z art. 14 i 15 P.u.n.
prowadzi do wniosku, iż zmiana postanowienia o ogłoszeniu upadłości nie mieści się
w pojęciu niewypłacalności pracodawcy z art. 3 ust. 1 ustawy. W dacie zmiany po-
stanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie
o ogłoszeniu upadłości likwidacyjnej przedsiębiorca znajduje się już bowiem w stanie
upadłości. Po ogłoszeniu upadłości pracodawcy może on odzyskać zdolność zaspo-
kajania wierzytelności, a następnie ponownie ją utracić. Z powyższego wynika, iż
niewypłacalność nie jest stanem niezmiennym i nie można przyjąć, że może ona wy-
stąpić tylko raz. Ponadto w momencie wydania postanowienia o upadłości z opcją
układową, niewypłacalność dłużnika nie musi być bezpośrednio związana ze świad-
czeniami pracowniczymi. Zgodnie z art. 342 ust. 1 P.u.n. świadczenia pracownicze
należą do wierzytelności uprzywilejowanych, które zaspakaja się w pierwszej kolej-
ności. Natomiast zgodnie z art. 273 ust. 2 P.u.n. układ wierzycieli z dłużnikiem nie
obejmuje wierzytelności ze stosunku pracy. Z powyższego wynika, że może zaistnieć
sytuacja, kiedy syndyk nie będzie widział potrzeby występowania na tym etapie po-
stępowania układowego z wnioskiem do Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych o wypłatę świadczeń. Dlatego w obecnym stanie prawnym słuszna
wydaje się interpretacja art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych
według reguł wykładni celowościowej. Powołany przepis nie rozróżnia dwóch postaci
upadłości, jak to czyni ustawa Prawo upadłościowe. Jednakże na cel ustawy wska-
zuje sam jej tytuł ,,o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pra-
codawcy". Skoro zarówno upadłość ogłoszona z możliwością zawarcia układu, jak i
upadłość obejmująca likwidację majątku dłużnika, jest możliwa tylko wówczas, gdy
występuje niewypłacalność dłużnika, to należy stwierdzić, że każde z tych postano-
wień odrębnie stanowią - w myśl przepisu art. 3 ust. 2a ustawy o ochronie roszczeń
pracowniczych - dzień wystąpienia niewypłacalności pracodawcy. Zdaje się to po-
twierdzać art. 118 P.u.n., który stanowi, że w razie zmiany postanowienia o ogłosze-
niu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadło-
ści obejmującej likwidację majątku upadłego, skutki ogłoszenia upadłości ,,wymienio-
ne w przepisach niniejszego oddziału" powstają z dniem wydania postanowienia o
jego zmianie - co nie daje podstaw do przyjęcie stanowiska postulowanego przez
syndyka w niniejszej sprawie, iż niewypłacalność pracodawcy powstaje tylko w dacie
wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku. W
końcu trzeba zauważyć, że Prawo upadłościowe i naprawcze w art. 16 dopuszcza
możliwość zamiany postanowienia o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację
majątku dłużnika na postanowienie o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia
układu. Zatem w praktyce może zaistnieć odwrotna sytuacja niż w rozpoznawanej
sprawie. Przyjęcie zatem sztywnych reguł, że tylko jedno z postanowień o ogłoszeniu
upadłości stanowi dzień niewypłacalności pracodawcy w rozumieniu art. 3 ust. 2a
ustawy, mogłoby być sprzeczne z celem ustawy, gdyż efektem tego byłoby pozba-
wienie pracowników należnych im świadczeń. Różne są bowiem cele obydwu ustaw;
Prawo upadłościowe i naprawcze ustanawia reguły, które w optymalny sposób mają
zaspokoić wierzycieli w przypadku niewypłacalności dłużnika, natomiast ustawa o
ochronie roszczeń pracowniczych ma zapewnić wypłatę świadczeń ze stosunku
pracy w sytuacji kiedy pracodawca nie może wypełnić tego zobowiązania z braku
środków pieniężnych. W końcu także postanowienie o zmianie trybu prowadzenia
postępowania upadłościowego wydawane jest w związku ze zmianą sytuacji faktycz-
nej upadłego pracodawcy, dlatego postanowienie to należy traktować równorzędnie z
postanowieniem o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu oraz posta-
nowieniem o ogłoszeniu upadłości z likwidacją majątku. Ponadto przedstawione po-
wyżej stanowisko znajduje potwierdzenie w projekcie nowej ustawy o ochronie rosz-
czeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (z 13 kwietnia 2006 r.).
Przepis art. 3 ust. 1 pkt 1-3 projektu ustawy uznaje, iż niewypłacalność pracodawcy
zachodzi, gdy na podstawie przepisów Prawa upadłościowego i naprawczego sąd
upadłościowy wyda postanowienie o: 1) ogłoszeniu upadłości pracodawcy obejmują-
cej likwidację majątku dłużnika; 2) ogłoszeniu upadłości pracodawcy z możliwością
zawarcia układu; 3) zmianie postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością
zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację
majątku dłużnika. Z projektu ustawy wynika, iż każde z wymienionych powyżej trzech
postanowień jest równoznaczne z powstaniem stanu niewypłacalności z rozumieniu
przepisów ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych. Wszystkie trzy postanowienia
mają charakter równorzędny. Z powyższego wynika, iż ustawodawca zdaje się ak-
ceptować - na użytek ochrony roszczeń pracowniczych - sytuację, w której niewypła-
calność pracodawcy powstała wskutek zajścia zdarzeń formalnych, może ulegać
zmianie i jest kształtowana przez kolejne postanowienia wydawane przez sąd prowa-
dzący postępowanie upadłościowe.
Z powyższych motywów, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================