Uchwała z dnia 15 lutego 2006 r.
II PZP 13/05

Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Herbert Szurgacz
(sprawozdawca), Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczy-
szyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 lutego 2006 r sprawy z powództwa Da-
nuty B. przeciwko Zakładowi Gospodarki Mieszkaniowej Zasobu Własności Rolnej
Skarbu Państwa w P. o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, na skutek zagad-
nienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego w Poznaniu z
dnia 2 grudnia 2005 r. [...]

,,Czy przepisy art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczą-
cych pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) mogą stanowić podstawę rozwią-
zania stosunku pracy z pracownicą w okresie urlopu wychowawczego, w przypadku
gdy nie zachodzą przesłanki przewidziane w art. 1861 § 1 zdanie drugie k.p. ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Przepisy art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedoty-
czących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) mogą stanowić podstawę
rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem w okresie urlopu wychowawczego
także w sytuacjach, gdy nie zachodzą przesłanki przewidziane w art. 1861 § 1
zdaniu drugim k.p.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy w Poznaniu, rozpoznając apelację Zakładu Gospodarki Miesz-
kaniowej Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa w P. od wyroku Sądu Rejono-
wego-Sądu Pracy w Pile z dnia 20 czerwca 2005 r., uznającego za bezskuteczne
wypowiedzenie umowy o pracę powódce Danucie B., stwierdził, iż w sprawie wystą-
piło zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości i przedstawił Sądowi Najwyż-
szemu pytanie prawne o treści: ,,Czy przepisy art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13
marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) mogą
stanowić podstawę rozwiązania stosunku pracy z pracownica w okresie urlopu wy-
chowawczego, w przypadku gdy nie zachodzą przesłanki przewidziane w art. 1861
zdanie drugie k.p.?"
Stan faktyczny sprawy, w związku z którym powstało to pytanie, przedstawia
się następująco. Powódka Danuta B. była zatrudniona w Zespole Pałacowo-Parko-
wym w P. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. W dniu 1 lutego 2004
r. Zespół Pałacowo-Parkowy w P. na zasadzie art. 231 k.p. wszedł w skład Zakładu
Gospodarki Mieszkaniowej Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa w P. W paź-
dzierniku 2004 r. powódka wystąpiła z wnioskiem o udzielenie jej kolejnego urlopu
wychowawczego. Strona pozwana wyraziła zgodę na urlop wychowawczy w okresie
od 20 listopada 2004 do 19 listopada 2007 r. Dnia 1 marca 2005 r. pozwany rozwią-
zał z powódką umowę o pracę za trzymiesięcznym okresem wypowiedzenia z uza-
sadnieniem, że w związku ze zmianami organizacyjnymi istnieje konieczność zmniej-
szenia zatrudnienia. Jako podstawę prawna wypowiedzenia wskazał art. 10 ust. 1
ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracow-
nikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (w dalszym ciągu
powołana jako: ustawa z 2003 r.). W związku ze zmianami organizacyjnymi u strony
pozwanej doszło do ograniczenia zatrudnienia.
W uzasadnieniu wyroku uwzględniającego powództwo Sąd Rejonowy pokre-
ślił, iż do czasu wprowadzenia do Kodeksu pracy art. 1861 rozporządzenie Rady Mi-
nistrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie urlopów wychowawczych i zasiłków wy-
chowawczych (Dz.U. Nr 60, poz. 277) w § 4 przewidywało, że pracodawca nie może
wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pra-
cownicę wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego
urlopu, chyba że zachodzą przyczyny określone w przepisach o szczególnych zasa-
dach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących pra-
codawcy lub uzasadniające rozwiązanie z pracownicą umowy o pracę bez wypowie-
dzenia z jej winy albo pracownica zaprzestała sprawowania osobistej opieki nad
dzieckiem. Brzmienie art. 1861 k.p. różni się jednak od § 4 rozporządzenia przez
ograniczenie możliwości wypowiedzenia umowy wyłącznie do przypadków ogłosze-
nia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Oznacza to, iż od dnia 1 stycznia 2004 r.
przyczyny określone w ustawie z 2003 r. nie mogą stanowić podstawy wypowiedze-
nia stosunku pracy pracownikowi pozostającemu na urlopie wychowawczym. W
apelacji od tego wyroku strona pozwana zarzuciła błędną wykładnię art. 5 ust 3 oraz
art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z 2003 r. przez nieuwzględnienie okoliczności, że ten ostatni
przepis wyraźnie dopuszcza rozwiązanie umowy o pracę z pracownikami, których
stosunek pracy podlega z mocy odrębnych przepisów szczególnej ochronie przed
wypowiedzeniem lub rozwiązaniem i wobec których jest dopuszczalne wypowiedze-
nie stosunku pracy w ramach zwolnienia grupowego.
W ocenie Sądu Okręgowego nie przekonuje argumentacja Sądu Pracy odwo-
łująca się do wykładni historycznej. Opierając się na wykładni językowej art. 10 ust. 2
ustawy z 2003 r. należałoby relacje między spornymi uregulowaniami określić w myśl
zasady lex specjalis (przepisy ustawy 2003 r.) derogat legi generali (art. 1861 k.p.).
Przy takim rozumieniu stosunku między tymi uregulowaniami nie występowała po-
trzeba odsyłania w Kodeksie pracy do ustawy z 2003 r. Przyjęcie natomiast koncepcji
Sądu Pracy skutkowałoby tym, że ustawodawca bardziej chroniłby pracownicę w
okresie urlopu wychowawczego niż pracownicę w okresie ciąży i urlopu macierzyń-
skiego, co nie ma uzasadnienia aksjologicznego. Sąd Okręgowy nie dostrzega też
dostatecznych racji, dla których ustawodawca miałby przy okazji nowelizacji Kodeksu
pracy odmiennie ukształtować ochronę stosunku pracy korzystających z urlopu wy-
chowawczego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Podstawowy problem prawny sprowadza się do określenia relacji unormowań
zawartych w art. 1861 k.p. - przewidujących ochronę trwałości stosunku pracy pra-
cowników przebywających na urlopie wychowawczym - do przepisów ustawy z 2003
r., które ograniczają trwałość stosunku pracy w razie zaistnienia przyczyn niedoty-
czących pracowników, uzasadniających zwolnienia grupowe, a także zwolnienia in-
dywidualne z tych samych przyczyn.
Stosownie do art. 1861 § 1 k.p. pracodawca nie może wypowiedzieć ani roz-
wiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o
udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu. Rozwiązanie
przez pracodawcę urlopu w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia
upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające
rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika .
W myśl art. 5 ust. 1 ustawy z 2003 r. przy wypowiadaniu pracownikom stosun-
ków pracy w ramach grupowego zwolnienia nie stosuje się art. 38 i 41 Kodeksu
pracy, z zastrzeżeniem ust. 2 - 4, a także przepisów odrębnych dotyczących szcze-
gólnej ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku
pracy, z zastrzeżeniem ust. 5.
Na gruncie powołanego przepisu powstaje przede wszystkim pytanie, czy w
związku z odwołaniem się do przepisu art. 41 k. p. w pojęciu urlopu pracownika, o
którym mowa w tym przepisie, mieści się urlop wychowawczy uregulowany przepi-
sami art. 186 i następne k. p. Kodeks pracy w dziale siódmym zatytułowanym urlopy
pracownicze reguluje urlopy wypoczynkowe i urlopy bezpłatne. Urlopy te mieszczą
się w pojęciu ,,urlopu pracownika", o którym mowa w art. 41. Urlopy wychowawcze
natomiast zostały uregulowane w dziale siódmym Kodeksu o uprawnieniach związa-
nych z rodzicielstwem. Przemawia to na rzecz traktowania urlopów wychowawczych
jako instytucji szczególnej w porównaniu do urlopów pracowniczych, o których mowa
w art. 41 k.p.
Przepis art. 1861 k.p. należy natomiast do przepisów odrębnych dotyczących
szczególnej ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem sto-
sunku pracy, o których mowa w art. 5 ust. 1 zdanie drugie ustawy z 2003 r. Przepis
art. 5 ust. 5 tej ustawy zawiera wyliczenie kategorii pracowników, którym w okresie
objętym szczególną ochroną przed rozwiązaniem stosunku pracy pracodawca może
jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy. Są to pracownicy, o któ-
rych mowa w art. 39 i art. 177 k.p., a ponadto grupa pracowników pełniących funkcje
związkowe lub związane z reprezentacją interesów pracowników (między innymi
członkowie rady pracowniczej przedsiębiorstwa, członkowie zarządu zakładowej or-
ganizacji związkowej, członkowie specjalnego zespołu negocjacyjnego lub europej-
skiej rady zakładowej). Z unormowania tego wynika, że pod pojęciem przepisów od-
rębnych dotyczących szczególnej ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub
rozwiązaniem stosunku pracy ustawodawca rozumie zarówno odpowiednie uregulo-
wania zawarte w Kodeksie pracy, jak i zawarte w aktach pozakodeksowych. Spośród
regulacji kodeksowych zostały wymienione art. 39 i 177. Przepis art. 1861 k.p., który
nie został wyraźnie wymieniony, należy niewątpliwie do kategorii przepisów odręb-
nych, dotyczących szczególnej ochrony przed zwolnieniem, których nie stosuje się
przy wypowiadaniu pracownikom stosunków pracy w ramach grupowego zwolnienia.
Co się tyczy indywidualnego trybu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn nie-
dotyczących pracowników, to znaczy zwolnień z przyczyn, o których mowa w art. 1
ust. 1 ustawy z 2003 r., jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający
wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron, a
liczba zwalnianych pracowników nie osiąga progów przewidzianych dla zwolnienia
grupowego, art. 10 ust. 1 odsyła do przepisów art. 5 ust. 3-7 ustawy z 2003 r. Przy
przyjętej interpretacji pojęcia urlopu pracowniczego, o którym mowa w art. 41 k.p.,
przepis ten nie dotyczy pracowników korzystających z urlopu wychowawczego. Do
pracowników tych odnosi się natomiast przepis art. 10 ust. 2, według którego w przy-
padku określonym w ust. 1 pracodawca może rozwiązać stosunki pracy, w drodze
wypowiedzenia, z pracownikami, których stosunek pracy podlega z mocy odrębnych
przepisów szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem i wobec
których jest dopuszczalne wypowiedzenie stosunku pracy w ramach grupowego
zwolnienia, pod warunkiem niezgłoszenia sprzeciwu przez zakładową organizację
związkową w terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o zamierzonym wypo-
wiedzeniu. W odróżnieniu od przypadków wskazanych w ustępie pierwszym, art. 10
ustęp drugi tego przepisu nie przewiduje rozwiązania stosunku pracy na mocy poro-
zumienia stron.
W związku z przyjęta wykładnią można dodatkowo wskazać na wprowadzenie
przepisami art. 16, 17, 20 ustawy z 2003 r. do pragmatyk służbowych Policji, Straży
Granicznej oraz Służby Więziennej jednobrzmiących przepisów o przysługiwaniu
funkcjonariuszom w związku ze zwolnieniem ze służby innych uprawnień ,,przewi-
dzianych dla pracownic zwalnianych z pracy w czasie urlopów wychowawczych z
przyczyn niedotyczących pracowników". Przepisy te wskazują, że ustawodawca za-
kładał dopuszczalność zwalniania pracowników przebywających na urlopach wycho-
wawczych z przyczyn niedotyczących pracowników.
Z przytoczonych motywów należało udzielić odpowiedzi jak w sentencji
uchwały.
========================================