Uchwała SN - II PZP 13/04
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:II PZP 13/04
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2005/11/153
Wokanda 2005/5/24
Data wydania:2005-02-10

Uchwała z dnia 10 lutego 2005 r.
II PZP 13/04

Przewodniczący SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Myszka, Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczy-
ka, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 lutego 2005 r. sprawy z powództwa Tere-
sy T. przeciwko Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej Obwo-
dowi Lecznictwa Kolejowego w J.G. o wynagrodzenie, na skutek zagadnienia praw-
nego przekazanego przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Jeleniej Górze postanowieniem z dnia 9 listopada 2004 r. [...]

,,Czy przepis art. 4a ust. 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym
systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz
zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.) znajduje za-
stosowanie tylko do tych samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej,
które w dniu 1 stycznia 2002 r. zatrudniały powyżej 50 pracowników, czy też również
do tych zakładów, które nie spełniając tego warunku w tym dniu, spełniały go przed
tą datą ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Przepis art. 4a ust. 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym
systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębior-
ców oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.)
znajduje zastosowanie tylko do tych samodzielnych publicznych zakładów
opieki zdrowotnej, które w dniu 1 stycznia 2002 r. zatrudniały powyżej 50 pra-
cowników.

U z a s a d n i e n i e


Postanowieniem z dnia 9 listopada 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Jeleniej Górze przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozpa-
trzenia zagadnienie prawne. Wyłoniło się ono w następującym stanie sprawy.

Powódka Teresa T. była zatrudniona w Samodzielnym Publicznym Zakładzie
Opieki Zdrowotnej Obwodu Lecznictwa Kolejowego w J.G. na stanowisku starszej
pielęgniarki od dnia 15 lipca 1982 r. do dnia 31 grudnia 2003 r. W okresie od 1 stycz-
nia 2001 r. do sierpnia 2001 r. strona pozwana zatrudniała ponad pięćdziesięciu pra-
cowników, natomiast od września 2001 r. do grudnia 2003 r. poniżej pięćdziesięciu
pracowników.

Wyrokiem z dnia 14 października 2003 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Jeleniej
Górze zasądził od pozwanego na rzecz powódki przyrost wynagrodzenia w wysoko-
ści po 203 zł miesięcznie za okres od 1 stycznia 2001 r. do 31 grudnia 2001 r. oraz
dalsze 110 zł od 1 stycznia 2002 r. do 1 sierpnia 2003 r., zaś wyrokiem z dnia 25
maja 2004 r. zasądził na rzecz powódki wyrównanie wynagrodzenia za pracę (a
także za dyżury oraz nagrodę jubileuszową i odprawę emerytalną) w kwocie
3.169,21 zł. W odniesieniu do okresu od dnia 1 sierpnia 2003 r. do dnia 1 grudnia
2003 r. Sąd Rejonowy ustalił, że powódka za powyższy okres nie otrzymywała pod-
wyżki w kwocie 313,23 zł i kwot tej podwyżki nie uwzględniono także przy ustalaniu
wynagrodzenia za dyżury, nagrody jubileuszowej i odprawy emerytalnej. Zdaniem
Sądu pierwszej instancji skoro stan zatrudnienia w dniu 1 stycznia 2001 r. upoważ-
niał do przyrostu wynagrodzenia przewidzianego w art. 4a tej ustawy, to późniejsze
zmiany stanu zatrudnienia nie miały wpływu na nabyte przez pracowników prawa do
podwyżek. Wyrok Sądu Rejonowego z dnia 25 maja 2004 r. został przez stronę poz-
waną zaskarżony apelacją, w której kwestionuje ona obowiązek wypłacania powódce
podwyższonego wynagrodzenia mimo tego, że stan zatrudnienia nie przekraczał
pięćdziesięciu pracowników. W toku rozpoznawania apelacji wyłoniło się przedsta-
wione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne; zdaniem Sądu drugiej instancji
rozważenia wymaga, czy przepis art. 4a ust. 2 ustawy negocjacyjnej, rozpatrywany w
powiązaniu z przepisem z art. 2 pkt 1 tej ustawy, znajduje zastosowanie do tych
samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, które z dniem 1 stycznia
2002 r. nie zatrudniały już ponad pięćdziesięciu pracowników, lecz tę przesłankę
spełniały w dniu 1 stycznia 2001 r. Sąd drugiej instancji zwrócił uwagę, że zmiany
wprowadzone przepisami art. 1 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. (Dz.U. z
2001 r. Nr 5, poz. 45) zmieniającej ustawę z dnia 16 grudnia 1994 r., z jednej strony,
stworzyły dla pracowników uprawnienia w przyszłości, określone w art. 4a ust. 2
ustawy negocjacyjnej, z drugiej jednak strony, uzależniały nabycie tych uprawnień od
zaistnienia określonych ustawowo przesłanek u pracodawcy, a mianowicie od za-
trudniania w samodzielnych publicznych zakładach opieki zdrowotnej powyżej pięć-
dziesiąt osób. Konstytucyjność takiego rozwiązania nie budzi wątpliwości (patrz:
uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 grudnia 2002 r., K 43/01,
OTK-A 2002 nr 7, poz. 46), wobec czego uprawnione byłoby stanowisko, że także po
tej stronie stosunku pracy, na której spoczywa ciężar realizacji obowiązków z art. 4a
ust. 2 ustawy negocjacyjnej, muszą być spełnione ustawowe wymagania w postaci
określonego w art. 2 pkt 1 tej ustawy limitu zatrudnienia.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o ne-
gocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przed-
siębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw i ustawy o zakładach opieki zdrowotnej
(Dz.U. z 2001 r. Nr 5, poz.45) włączył samodzielne publiczne zakłady opieki zdro-
wotnej, zatrudniające powyżej pięćdziesięciu pracowników, do grona podmiotów ob-
jętych ustawą z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania
przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych
ustaw. Tym samym takie zakłady opieki zdrowotnej zostały włączone do negocjacyj-
nego kształtowania przyrostu wynagrodzeń i w stosunku do nich (zatrudniających
powyżej 50 osób) Komisja Trójstronna upoważniona jest do uzgodnienia i ustalenia
wskaźników przyrostu wynagrodzeń.
Ustawa zmieniająca dodała jednocześnie art. 4a, wprowadzający (ust. 1) od
dnia 1 stycznia 2001 r. dla pracowników takich zakładów opieki zdrowotnej skonkre-
tyzowany przyrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia nie niższy niż 203 zł
miesięcznie w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, a w ust. 2 szczególny spo-
sób obliczania tego przyrostu w roku 2002 r. (z zastosowanego wzoru wynikła kwota
110,33 zł). Przepis art. 2 ustawy nowelizującej dokonał także zmiany art. 44 ustawy z
dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze
zm.) wprowadzając sankcje dla kierownika zakładu opieki zdrowotnej w postaci roz-
wiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia lub odwołania ze stanowiska, jeżeli za-
kład ten przekroczył przyrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ustalonego
na podstawie ustawy negocjacyjnej, gdy powodowało to pogorszenie się sytuacji
finansowej zakładu opieki zdrowotnej. Jak z powyższego wynika, ustawą z dnia 22
grudnia 2000 r. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, zatrudniające po-
wyżej 50 pracowników, zostały włączone w istniejący do tego czasu system negocja-
cyjnego kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń, a przyrost ten przewi-
dziany w dodanym do ustawy negocjacyjnej art. 4a stanowił regulację szczególną do
ogólnych zasad przewidzianych tą ustawą, jedynie w zakresie przyrostu wynagro-
dzenia w latach 2001-2002. W latach następnych przyrost podlegał już przepisom
ustawy negocjacyjnej. Z uzasadnienia ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. wyraźnie
wynika, że włączenie do grupy przedsiębiorców (art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 16 grudnia
1994 r. o negocjacyjnym kształtowaniu przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przed-
siębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw samodzielnych publicznych zakładów
opieki zdrowotnej, stanowi rozwiązanie przejściowe ,,dla określonej grupy samodziel-
nych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, które będzie obowiązywało w 2001 r. i
2002 r."
Ustawa z dnia 16 grudnia 1994 r. w pierwotnym kształcie nie odnosiła się do
samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, które działały - i nadal dzia-
łają - na podstawie wspomnianej wyżej ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. Według art.
1 ust. 1 tej ustawy zakład opieki zdrowotnej jest wyodrębnionym organizacyjnie ze-
społem osób i środków majątkowych utworzonym i utrzymywanym w celu świadczeń
zdrowotnych i promocji zdrowia. W dacie wejścia w życie tej ustawy świadczenia
zdrowotne i zakłady je świadczące nie były finansowane ani przez nieistniejące wów-
czas Kasy Chorych, ani tym samym przez zastępujący te Kasy Narodowy Fundusz
Zdrowia. Niemniej jednak według art. 35b ust. 1 ustawy o zakładach opieki zdrowot-
nej w brzmieniu znowelizowanym od dnia 5 grudnia 1997 r. (Dz.U. Nr 104, poz. 661)
publiczny zakład opieki zdrowotnej, utworzony przez naczelne i centralne organy
administracji państwowej, wojewodów, gminy i związki międzygminne prowadzony
jest w formie samodzielnego zakładu pokrywającego z posiadanych środków i uzy-
skiwanych przychodów koszty działalności i zobowiązań (z zastrzeżeniem art. 35c i
35d zezwalających na prowadzenie zakładu w formie jednostki budżetowej, gdy
powołanie samodzielnego zakładu byłoby przedwczesne lub niecelowe oraz zakła-
dów realizujących zadania dydaktyczne i badawcze). Wynika z powyższego, że jak-
kolwiek rozwiązania ustawowe dotyczące organizacji i finansowania zakładów służby
zdrowia na przestrzeni lat 1991-2004 były niespójne i niekonsekwentne, to jednak
stawały i stoją na gruncie samofinansowania się takich zakładów. Wprowadzenie
ustawą z dnia 22 grudnia 2000 r. zmian w ustawie o negocjacyjnym systemie nastą-
piło w wyniku akcji strajkowych w środowisku pielęgniarskim i w takim stanie praw-
nym, w którym zakłady opieki zdrowotnej były już samobilansującymi się jednostkami
i utrzymującymi się ze składek z powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Trudno
zatem uznać, że poza doraźnym uregulowaniem obejmującym lata 2001 i 2002
ustawodawca zamierzał na stałe odstąpić od ustalania przyrostów wynagrodzeń w
latach następnych w sposób odmienny niż to wynika z samej ustawy negocjacyjnej.
Tak też to rozumiał Trybunał Konstytucyjny, który w uzasadnieniu wyroku z dnia 18
grudnia 2002 r., K 43/01 (OTK -A 2002 nr 7, poz. 96) stanął na stanowisku, że prze-
pisy zawarte w art. 1 pkt 3 ustawy nowelizacyjnej z 22 grudnia 2000 r. zmieniające
ustawę negocjacyjną, mają charakter przepisów przejściowych o wyraźnie określo-
nym czasie obowiązywania - art. 4a ust. 1 ustawy negocjacyjnej obowiązywał tylko w
odniesieniu do wzrostu wynagrodzeń w 2001 r., zaś art. 4a ust. 2 - w odniesieniu do
wzrostu wynagrodzeń w 2002 r. ,,W następnych latach mechanizm ten nie znajdzie
zastosowania, a wzrost wynagrodzeń dokonywać się będzie w ramach rozwiązań
systemowych uregulowanych w pozostałych przepisach ustawy z dnia 16 grudnia
1994 r. Celem tak ukształtowanych przejściowych przepisów było podniesienie wy-
nagrodzeń do poziomu, który tworzył punkt wyjścia dla wykorzystania instrumentów
ustalania przyrostu wynagrodzeń określonych w ustawie o systemie negocjacyjnym".
W latach 2003 i 2004 przede wszystkim obowiązują - wydane z delegacji art. 3 ust. 5
ustawy negocjacyjnej - rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wskaźników przy-
rostu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w 2003 r. i w 2004 r. (Dz.U. z 2002
r. Nr 200, poz. 1690 i z 2003 r. Nr 303, poz. 1967). Rozporządzenia te na rok 2003
wprowadziły maksymalny roczny wskaźnik przyrostu przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia w wysokości 3%, a w 2004 r. 3,2%.
Wynagrodzenie pracowników samodzielnych publicznych zakładów opieki
zdrowotnej ukształtowane przepisem art. 4a ustawy negocjacyjnej powinno być re-
gulowane po 2002 r. mechanizmami wynikającymi z tej ustawy, bez odnoszenia się
do kwot 203 i 110,33 zł, skoro były one przewidziane przejściowo na lata 2001 i
2002. Ustawa negocjacyjna w art. 5 zobowiązuje Prezesa Głównego Urzędu Staty-
stycznego do przedstawiania informacji o kształtowaniu się przeciętnych wynagro-
dzeń u przedsiębiorców. W roku 2001 pielęgniarki i położne zarabiały przeciętnie
1.538,61 zł, a w 2002 r. 1.587 zł (dane GUS).
Na ścisły związek regulacji zawartej w art. 4a z pozostałymi przepisami ustawy
negocjacyjnej wskazuje także terminologia jaką posługuje się ustawodawca, operu-
jąc określeniem o przysługiwaniu przyrostu miesięcznego wynagrodzenia, tj. okre-
śleniem charakterystycznym dla ustawy negocjacyjnej. Dlatego też brak ograniczenia
w samym przepisie art. 4a co do wielkości zakładu nie może prowadzić do wniosku,
że przepis ten dotyczy wszystkich samodzielnych publicznych zakładów opieki zdro-
wotnej niezależnie od wielkości zatrudnienia. Wniosek taki pozostawałby w sprzecz-
ności z wykładnią systemową ustawy negocjacyjnej, której częścią składową jest art.
4a. Zatrudnienie co najmniej 50 pracowników stanowi wspólną wielkość dla wszyst-
kich przedsiębiorstw w rozumieniu ustawy negocjacyjnej. Tym samym uznać należy,
że podmioty nie objęte zakresem działania ustawy negocjacyjnej, w tym również za-
kłady opieki zdrowotnej zatrudniające mniej niż 50 pracowników, nie są objęte prze-
widzianym tą ustawą systemem, a tym samym zakresem stosowania art. 4a (por.
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2004 r., II PZP 4/04 OSNP 2004 nr 19,
poz. 326). Nie ulega kwestii, że zarówno z uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytu-
cyjnego z dnia 18 grudnia 2002 r., jak i z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 20 maja
2004 r., II PZP 7/04 (OSNAPiUS 2004 nr 19, poz. 327) wynika przejściowy charakter
przepisów zawartych w art. 4a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. ,,Celem tak
ukształtowanych przejściowych przepisów było podniesienie wynagrodzeń do pozio-
mu, który tworzył punkt wyjścia dla wykorzystania instrumentów ustalania przyrostu
wynagrodzeń określonych w ustawie o systemie negocjacyjnym". Przepisy te mają
charakter jednorazowy w tym znaczeniu, że ich wejście w życie (zastosowanie w
określonym momencie) spowodowało jednorazowy wzrost wynagrodzenia. Unormo-
wania z art. 4a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. nie dotyczą jednak przy-
znania określonego dodatku do wynagrodzenia, ale określają wzrost wynagrodzenia,
czyli jego podwyższenie ,,na stałe", a zatem wysokość tego wynagrodzenia, ukształ-
towanego w wyniku wzrostu wynikającego z wymienionych przepisów, nie ulega ob-
niżeniu do poziomu sprzed ich wejścia w życie. Wysokość wynagrodzenia ukształto-
wana w wyniku wzrostu wynikającego z art. 4a ustawy negocjacyjnej nie stanowi
standardu określonego w bezwzględnie obowiązujących przepisach prawa pracy,
ponieważ celem zmian wprowadzonych do ustawy negocjacyjnej było stworzenie
nowego punktu wyjścia dla wykorzystania określonych w niej instrumentów ustalania
przyrostu wynagrodzeń w samodzielnych publicznych zakładach opieki zdrowotnej
zatrudniających powyżej 50 pracowników, nie było natomiast tym celem usztywnienie
osiągniętego w ten sposób poziomu płac poszczególnych pracowników. Możliwość
taka nie znajduje uzasadnienia w treści art. 4a, który wprawdzie przyznał pracowni-
kom roszczenie o określony w nim przyrost wynagrodzenia, ale nie zagwarantował
zachowania osiągniętego w ten sposób poziomu zarobków ,,na zawsze" (por. uza-
sadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2004
r., I PZP 8/04, Biuletyn Sądu Najwyższego 2004 nr 12, poz. 18).
,,Uznanie takiej możliwości byłoby sprzeczne z prawem stron stosunku pracy
do kształtowania wynagrodzeń w drodze czynności prawnych w granicach swobody
kontraktowej, wyznaczonych przez bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa oraz
warunki wynagrodzenia ustalone w układach zbiorowych i regulacjach wynagrodze-
nia zgodnie z art. 771 i 772 k.p. w związku z art. 4 ust. 4 ustawy". Przepis art. 4 a
ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagro-
dzeń u przedsiębiorców oraz zmianie niektórych innych ustaw ograniczający swobo-
dę pracodawcy w zakresie ustalania poziomu i struktury wynagrodzeń stosownie do
warunków funkcjonowania zakładu pracy stanowi wyjątek od tych zasad, z zatem
powinien podlegać wykładni ścisłej. W omawianej uchwale Sąd Najwyższy stanął na
stanowisku, że wynagrodzenie pracowników samodzielnych publicznych zakładów
opieki zdrowotnej mogło być, począwszy od 1 stycznia 2003 r., zmniejszone wskutek
wypowiedzenia przez pracodawcę warunków płacy wprawdzie do kwoty stanowiącej
sumę przyrostów wynagrodzenia wynikających z art. 4a ust. 1 i 2 ustawy i najniższe-
go wynagrodzenia za pracę pracowników, określonego w rozporządzeniu Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 stycznia 1998 r. w sprawie najniższego wynagro-
dzenia za pracę pracowników (Dz.U. Nr 16, poz. 74) w brzmieniu nadanym przez § 1
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 22 grudnia 2000 r. zmienia-
jącego rozporządzenie w sprawie najniższego wynagrodzenia za pracę pracowników
(Dz.U. Nr 171, poz. 1308) z jednoczesnym wskazaniem, że odpowiedź w kwestii
obniżenia wynagrodzenia dotyczy tylko samodzielnych publicznych zakładów opieki
zdrowotnej objętych ustawą, to jest zatrudniających powyżej 50 pracowników. Z ta-
kiego stanowiska a contrario wypływa wniosek, że zastrzeżenie ograniczenia kwoty
obniżenia wynagrodzenia do kwot wymienionych w uchwale nie dotyczy tych zakła-
dów opieki zdrowotnej, które nie są objęte ustawą negocjacyjną, a więc zatrudniają-
cych poniżej 50 pracowników. Obniżenie zatem liczby pracowników poniżej 50 wyłą-
cza stosowanie przepisów ustawy negocjacyjnej, co może uzasadnić dokonanie
przez pracodawcę wypowiedzeń warunków płacy tym pracownikom, którzy w okre-
sie, kiedy pracodawca zatrudniał powyżej 50 pracowników, objęci byli regulacją z art.
4a ustawy. Argumenty na poparcie takiego stanowiska zawarte są w uzasadnieniu
wymienionej już uchwały Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2004 r., II PZP 4/04, i
skład orzekający je podziela.

Z powyższych motywów orzeczono jak w sentencji uchwały.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] II PZP 9/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2010/1-2/2
2009-08-12 
[IA] II PZP 6/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/21-22/275
2009-06-09 
[IA] II PZP 2/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/19-20/249
2009-04-08 
[IA] II PZP 1/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/17-18/220
2009-04-08 
[IA] II PZP 14/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/17-18/218
2009-02-04 
  • Adres publikacyjny: