Uchwała z dnia 17 lutego 2005 r.
II PZP 1/05

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Barbara Wagner.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kaszczy-
szyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 lutego 2005 r. sprawy z powództwa
Piotra Ł. przeciwko ,,E." SA w T. o sprostowanie świadectwa pracy i sprostowanie
zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, na skutek zagadnienia prawnego
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu przekazanego
postanowieniem z dnia 25 listopada 2004 r. [...]

,,1. czy dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie o sprostowanie zaświad-
czenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu druku ZUS RP - 7,
2. w przypadku odpowiedzi twierdzącej, czy właściwy rzeczowo do rozpozna-
nia tego rodzaju roszczenia jest sąd rejonowy czy sąd okręgowy ?"

p o d j ą ł uchwałę:

1. w sprawie o sprostowanie zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagro-
dzeniu droga sądowa jest dopuszczalna;
2. do rozpoznania takiej sprawy właściwy rzeczowo jest sąd rejonowy -
sąd pracy.

U z a s a d n i e n i e

Przytoczone w sentencji uchwały zagadnienie prawne powstało na tle nastę-
pującego stanu faktycznego. Powód Piotr Ł. został zatrudniony w dniu 15 stycznia
1977 r. w Zakładach Włókien Chemicznych w T. na stanowisku elektromechanika
aparatury pomiarowej. Od dnia 1 lutego 1977 r. do dnia 16 lipca 1978 r. zajmował
stanowisko brakarza, a od dnia 17 lipca 1978 r. operatora.
W dniu 26 września 1985 r. powód został tymczasowo aresztowany pod za-
rzutem nadawania audycji telewizyjnych o treściach antypaństwowych. Wyrokiem z
dnia 22 stycznia 1986 r. Sąd Rejonowy w Toruniu uznał go winnym tego, że ,,w dniu
26 września 1985 r. udzielił pomocy Janowi H., Leszkowi Z. i Zygmuntowi T. w emi-
towanym przez nich w programie I Telewizji Polskiej haseł antypaństwowych i anty-
rządowych mogący wywołać niepokój publiczny, udostępniając im swoje mieszkanie,
z którego przeprowadzano emisje". Sąd Rejonowy jednocześnie uchylił stosowany
dotychczas tymczasowy areszt. Rozpoznając rewizję od tego wyroku Sąd Woje-
wódzki w Toruniu postanowieniem z dnia 30 października 1986 r. umorzył postępo-
wanie karne na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 17 lipca 1986 r. o szczególnym
postępowaniu wobec sprawców niektórych przestępstw (Dz.U. Nr 26, poz. 126).
Powyższe postanowienie zaskarżył rewizją nadzwyczajną, Prokurator Gene-
ralny, a Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 7 lipca 1994 r., uchylając je uniewin-
nił powoda od popełnienia zarzucanego mu czynu.
Wcześniej, Sąd Rejonowy w Toruniu wyrokiem z dnia 13 stycznia 1987 r. od-
dalił powództwo Piotra Ł. o nawiązanie stosunku pracy z Zakładami Włókien Che-
micznych E. w T., ustalając, że z uwagi na tymczasowe aresztowanie stosunek pracy
powoda wygasł z dniem 28 grudnia 1985 r. i nie przysługuje mu roszczenie o jego
ponowne nawiązanie. Rewizję powoda od tego wyroku Sąd Wojewódzki oddalił (wy-
rok z dnia 17 marca 1987 r.). W okresie od wygaśnięcia stosunku pracy do 30 kwiet-
nia 1986 r. powód pozostawał bez pracy. W okresie od 1 maja 1986 r. do 31 sierpnia
1989 r. pracował w Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w T. na stanowisku kierowni-
ka Klubu Abstynenta. Z dniem 1 września 1989 r. powód został ponownie zatrudnio-
ny na stanowisku operatora w Zakładzie Włókien Chemicznych E. w T. Po podjęciu
zatrudnienia od dnia 1 grudnia 1989 r. został wydelegowany do pełnienia funkcji se-
kretarza Prezydium Komisji Zakładowej NSZZ Solidarność. Od 1 października 1991
r. do 31 grudnia 1991 r. korzystał z urlopu bezpłatnego. Stosunek pracy został roz-
wiązany na mocy porozumienia stron z dniem 31 grudnia 1991 r. W związku z roz-
wiązaniem umowy o pracę zostało sporządzone świadectwo pracy, w którym stwier-
dzono, iż okres od 29 grudnia 1985 r. do 31 sierpnia 1989 r. został zaliczony powo-
dowi do okresu pracy w ZWCh E. w T. na mocy ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o
przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność
związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne (Dz.U. Nr 32, poz. 172
ze zm.). Świadectwo pracy nie zostało powodowi wydane. Pismem z dnia 2 paź-
dziernika 2003 r. powód wystąpił do E. SA w T. (następcy pozwanego ZWCh ,,E." w
T.) o sporządzenie zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu na druku ZUS Rp -
7 za okres od 4 października 1974 r. do 20 września 1975 r. W tym samym dniu zło-
żył pismo, w którym wystąpił o wydanie mu zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagro-
dzeniu na druku ZUS Rp - 7 za okres od 15 stycznia 1977 r. do końca okresu zatrud-
nienia, świadectwa pracy i świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warun-
kach za cały okres zatrudnienia. Zaznaczył, że dokumenty te są mu niezbędne w
celu ustalenia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych kapitału początkowego. Pi-
smem z dnia 30 października 2003 r. pozwana zwróciła się do Departamentu Warun-
ków Pracy Ministerstwa Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej o udzielenie informa-
cji czy okres niewykonywania pracy z powodu działalności politycznej może być po-
traktowany jako okres pracy w szczególnych warunkach. W odpowiedzi Departa-
mentu Warunków Pracy wskazano, że okresy te - choć są zaliczone do stażu pracy -
to jednak nie powinny być traktowane jako okresy pracy w szczególnych warunkach.
Pozwana wydała powodowi świadectwo pracy z dnia 18 listopada 2003 r., w którym
zaliczono okres od 29 grudnia 1985 r. do 31 sierpnia 1989 r. do stażu pracy, lecz
okres ten pominięto w punkcie 4.8. świadectwa dotyczącym wykonywania pracy w
szczególnych warunkach. Pozwana wydała także powodowi zaświadczenie na tzw.
druku ZUS Rp - 7, w którym stwierdziła, że w okresie od 29 grudnia 1985 r. do 31
sierpnia 1989 r. nie uzyskiwał on wynagrodzenia. Pismem z dnia 27 listopada 2003 r.
powód wystąpił o sprostowanie wydanych mu dokumentów, a strona pozwana w pi-
śmie z dnia 9 grudnia 2003 r. podtrzymała swoje stanowisko.
Wyrokiem z dnia 30 sierpnia 2004 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Toruniu nakazał pozwanej spółce E. SA sprostować wydane w dniu
18 listopada 2003 r. świadectwo pracy zgodnie z żądaniem powoda, nadając wyro-
kowi w tej części rygor natychmiastowej wykonalności. Sąd oddalił jednocześnie po-
wództwo co do sprostowania świadectwa wykonywania pracy w szczególnych wa-
runkach oraz sprostowania zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (druk Rp -
7) z uwagi na brak interesu prawnego (art. 189 k.p.c.).
W apelacji powód zarzucił naruszenie przepisów postępowania poprzez uzna-
nie, iż nie wykazał interesu prawnego w wytoczeniu powództwa. Apelujący wyraził
pogląd, iż przepis art. 175 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39,
poz. 353 ze zm.) nakłada obowiązek przedłożenia organowi rentowemu - w okre-
ślonym terminie i trybie - dokumentacji, umożliwiającej ustalenie kapitału początko-
wego, co - według oceny apelującego - jest obowiązkiem ubezpieczonego, uzasad-
niając istnienie po jego stronie interesu prawnego w dochodzeniu wydania tego do-
kumentu bądź sprostowania jego treści.
Trzeba zaznaczyć, że podczas rozprawy w dniu 25 listopada 2004 r. powód,
ostatecznie precyzując żądanie pozwu, dochodził sprostowania zaświadczenia o za-
trudnieniu i wynagrodzeniu (sporządzanym na druku ZUS Rp - 7), wskazując, że po
wydaniu wyroku przez Sąd pierwszej instancji otrzymał świadectwo pracy w szcze-
gólnych warunkach, wobec czego w tej części cofnął apelację.
Sąd Okręgowy powziął przy rozstrzyganiu sprawy wątpliwości prawne, którym
dał wyraz w przedstawionym w trybie art. 390 §1 k.p.c. zagadnieniu prawnym. W
uzasadnieniu postanowienia Sąd ten wskazał, iż uchwała Sądu Najwyższego z dnia
17 czerwca 1987 r., III PZP 19/87 (OSNC 1988 nr 10, poz. 132), do której treści od-
wołał się Sąd pierwszej instancji, została podjęta w związku z pytaniem prawnym o
dopuszczalność drogi sądowej w sprawie z powództwa byłego pracownika przeciwko
zakładowi pracy o wydanie zaświadczenia stwierdzającego zatrudnienie w szczegól-
nych warunkach. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy wskazał między in-
nymi, że pracownik nie może dochodzić na drodze procesowej wydania przez zakład
pracy zaświadczenia stwierdzającego zatrudnienie w szczególnych warunkach, któ-
rego wydanie musi poprzedzać ocena okoliczności, od których zależy treść takiego
zaświadczenia. W takiej sytuacji pracownik mógłby jedynie żądać ustalenia przez
sąd, że był zatrudniony w takich warunkach, co byłoby sprawą ze stosunku pracy.
Zacytowany wyżej fragment uzasadnienia, zdaniem Sądu apelacyjnego, zdaje się
wskazywać na niedopuszczalność drogi sądowej w sytuacji, gdy pracownik domaga
się wydania zaświadczenia stwierdzającego zatrudnienie w szczególnych warunkach
oraz możliwość wystąpienia na drodze procesu z żądaniem ustalenia. W ocenie
Sądu drugiej instancji nie oznacza to jednak, iż sprawę o zobowiązanie do wydania
dokumentu, czy tak jak ma to miejsce w sprawie niniejszej o sprostowanie jego treści
należy w każdym przypadku kwalifikować jako powództwo o ustalenie. W postano-
wieniu z dnia 14 maja1999 r., I PKN 83/99, (OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 587), Sąd
Najwyższy wyraził pogląd, że o dopuszczalności kasacji decyduje istota sprawy, a
nie błędna kwalifikacja żądania pozwu przez sądy obu instancji. Jeżeli pracownik
żąda sprostowania świadectwa pracy, to wniosek Sądów obu instancji, iż chodzi mu
o ustalenie okresów zatrudnienia dla celów emerytalnych, w czym brak jest interesu
prawnego (art. 189 k.p.c.) nie oznacza, że kasacja jest dopuszczalna (art. 393 pkt 6
k.p.c.). Nie ulega przy tym wątpliwości, iż ewentualne sprostowanie świadectwa mu-
siałoby być poprzedzone stosownym ustaleniem. W sprawie niniejszej istotą sporu
było przesądzenie, czy w zaświadczeniu na druku ZUS Rp - 7 sporządzonym przez
pracodawcę, powinny być podane, a jeśli tak, to w jaki sposób, dane o wynagrodze-
niu powoda, w sytuacji gdy, wobec wygaśnięcia stosunku pracy i odmowy jego na-
wiązania, faktycznie nie otrzymywał on w latach 1985 - 1989 zarobków. W ocenie
Sądu rozpatrującego apelację, nie można w tej sytuacji przyjąć, iż powód dochodził
wyłącznie ustalenia wysokości należnych w latach 1985-1989 zarobków, zwłaszcza,
że nigdy w taki sposób swoich żądań nie formułował. Wprawdzie obowiązujące prze-
pisy prawa materialnego nie dają pracownikowi możliwości wystąpienia z powódz-
twem o sprostowanie druku ZUS Rp - 7, tak jak to ma np. miejsce w przypadku spro-
stowania świadectwa pracy, nie oznacza to jednak, że każdy spór o treść zapisów w
druku ZUS Rp - 7 należy traktować jako powództwo o ustalenie. W świetle poglądu
zawartego w powołane wyżej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1987 r.,
powstają wątpliwości co do tego, czy w przypadku opisanego wyżej sporu pracownik
może dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej (niezależnie od wątpliwości
dotyczących samej zasadności roszczenia). Sąd drugiej instancji wskazał także na
wyrok z dnia 28 marca 2002 r., I PKN 960/00, (OSNP 2004 nr 5, poz. 83), w którym
Sąd Najwyższy przyjął, że niedopuszczalna jest droga sądowa dochodzenia rosz-
czenia o wydanie przez pracodawcę informacji podatkowej o uzyskanych ze stosun-
ku pracy dochodach i zaliczkach pobranych na podatek dochodowy. Roszczenia wy-
nikające ze stosunków administracyjnoprawnych, choćby były związane ze stosun-
kiem pracy w potocznym tego słowa znaczeniu, nie są roszczeniami, które mogą być
dochodzone w postępowaniu cywilnym. Zdaniem Sądu apelacyjnego, o ile niedo-
puszczalna byłaby droga sądowa w sprawie o wydanie dokumentu, jej niedopusz-
czalność zachodziłaby również w przypadku powództwa o jego sprostowanie.
Kolejne wątpliwości dotyczą charakteru roszczenia o sprostowanie, a w
szczególności czy jest to roszczenie majątkowe, czy niemajątkowe i wobec tego, czy
właściwym do jego rozpoznania w pierwszej instancji jest Sąd Rejonowy czy Sąd
Okręgowy. W ocenie Sądu można w tym zakresie odwołać się do poglądów dotyczą-
cych właściwości sądu w sprawie o sprostowanie świadectwa pracy czy opinii. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowało się, że roszczenia o sprostowanie
świadectwa pracy czy opinii mają charakter niemajątkowy - postanowienie Sądu
Najwyższego z 24 kwietnia 1975 r., I PZP 5/75, (nie publikowane), postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1970 r., ll PZ 48/70 (NP 1971 nr 9, s.
1374) oraz z dnia 12 listopada 1970 r., I PZ 70/70, (Biuletyn Sądu Najwyższego z
1971 r.). Zgodnie z art. 17 pkt 1 k.p.c. do właściwości Sądów Okręgowych należą
sprawy o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe. O
majątkowym bądź niemajątkowym charakterze rozstrzyga wyłącznie przedmiot
sprawy, tj. niemajątkowy bądź majątkowy charakter dobra, którego ochrony żąda
powód. W aktualnym stanie prawnym nie budziła wątpliwości właściwość Sądu Rejo-
nowego w sprawach dotyczących świadectwa pracy, co jest konsekwencją unormo-
wania zawartego w art. 461 § 11 k.p.c., niezależnie do charakteru roszczenia o spro-
stowanie świadectwa pracy. W okresie wcześniejszym, tj. przed wejściem w życie
art. 461 § 11 k.p.c., zarysowały się w tym zakresie dwa poglądy. W myśl pierwszego,
sprawa o sprostowanie świadectwa pracy jako dotycząca roszczenia niemajątkowe-
go należałaby, według ogólnych zasad, do właściwości rzeczowej sądów wojewódz-
kich - art. 17 pkt 1 k.p.c. - tak np. postanowienie Sądu Najwyższego z 24 kwietnia
1975 r., I PZP 5/75, (niepublikowane). Jednakże zgodnie z brzmieniem przepisu art.
97 § 21 k.p. właściwy rzeczowo będzie sąd rejonowy, gdyż przepis ten mówi wyraź-
nie o właściwości sądu pracy, co w kontekście art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 18 kwietnia
1985 r. o rozpoznaniu przez sądy spraw z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń spo-
łecznych (Dz.U. Nr 20, poz. 85 ze zm.) oznacza, że chodzi o sąd rozpoznawczy.
Sądy pracy występują bowiem wyłącznie w sądach rejonowych, a wyodrębnione jed-
nostki organizacyjne sądów wojewódzkich to sądy pracy i ubezpieczeń społecznych
(J. lwulskiego i W. Sanetry Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 1999, str. 303-304).
Z kolei według drugiego poglądu, sprawy o sprostowanie świadectwa pracy zostały
przez art. 97 § 21 k.p. przekazane ,,sądom pracy", którymi w świetle art. 262 § in fine
k.p. są zarówno wydziały pracy w sądach rejonowych, jak też wydziały pracy i ubez-
pieczeń społecznych w sądach okręgowych. Właściwość rzeczową sądu w tych
sprawach należy zatem ustalać na podstawie przepisów Kodeksu postępowania
cywilnego. Gdyby więc sporom o sprostowanie świadectwa pracy przypisać charak-
ter sprawy o roszczenie niemajątkowe, to właściwy dla nich byłby w pierwszej instan-
cji sąd okręgowy (art. 17 pkt 1 k.p.c.). Mimo to, w judykaturze ukształtowała się
praktyka rozpatrywania tych spraw przez sądy rejonowe (Komentarz do kodeksu
pracy, pod redakcją prof. dr hab. T. Zielińskiego, Dom Wydawniczy ABC 2000, str.
522). Według Sądu apelacyjnego powstają wątpliwości, czy właściwym do rozpozna-
nia roszczenia o sprostowanie druku ZUS Rp - 7 winien być sąd rejonowy czy sąd
okręgowy, bo skoro niemajątkowy charakter roszczenia o sprostowanie świadectwa
pracy (bez względu na to o jakiego rodzaju sprostowanie chodzi) nie budzi wątpliwo-
ści, to właściwym do rozpoznania sprawy był sąd rejonowy, ale według poglądu za-
prezentowanego przez ostatniego z komentatorów było to wynikiem praktyki
ukształtowanej przez judykaturę.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przede wszystkim należy na wstępie przypomnieć, że na obecnym etapie
sprawy jej przedmiotem jest żądanie sprostowania informacji zawartych w doręczo-
nym powodowi - na jego wniosek - zaświadczeniu na tzw. druku ZUS Rp - 7, przez
wskazanie wysokości wynagrodzenia, jakie uzyskiwałby gdyby pozostawał w stosun-
ku pracy. Znaczna więc część - interesujących skądinąd - rozważań Sądu nie ma
znaczenia prawnego.
W świetle dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego - trafnie i szero-
ko powołanego przez Sąd Okręgowy - jeżeli roszczenie pracownika w istocie zmierza
do uzyskania dowodu dla celów ubezpieczeniowych, podlega ono oddaleniu z braku
interesu prawnego. Uogólniając to orzecznictwo dla potrzeb rozpoznawanej sprawy,
należy przypomnieć, że ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub
prawa, a nie faktów (za wyjątkiem faktów prawotwórczych) jest możliwe tylko wów-
czas, gdy ma się w tym interes prawny, przy czym nie ulega wątpliwości, że nie ma
interesu prawnego w ustaleniu prawa lub stosunku prawnego osoba, która może do-
chodzić bezpośrednio świadczenia należnego z tego stosunku. Dotyczy to w sposób
oczywisty także ewentualnego uzyskania w trybie powództwa o ustalenie dowodów,
które mogłyby być wykorzystane w postępowaniu w sprawach o świadczenia z ubez-
pieczenia społecznego. Jest to wynikiem przyjęcia, że takie okoliczności mogą być
ustalone w postępowaniu o przyznanie świadczenia, które początkowo toczy się
przed organem rentowym, ale w następstwie odwołania staje się przedmiotem oceny
sądu, który w przeciwieństwie do organu rentowego nie jest wiązany brakiem sto-
sownego dokumentu (np. wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szcze-
gólnym charakterze), bowiem w postępowaniu sądowym nie stosuje się żadnych
ograniczeń dowodowych - art. 473 k.p.c. Jest jednak oczywiste, że brak interesu
prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie skutkuje jego niezasadnością, nie
zaś niedopuszczalnością drogi sądowej.
Jak trafnie przyjął Sąd pierwszej instancji, pracodawca został ustawowo zo-
bowiązany do współdziałania z pracownikiem i organem rentowym w gromadzeniu
dokumentacji niezbędnej do przyznania świadczeń regulowanych ustawą z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W
myśl art. 125 ust. 1 pkt 2 tej ustawy pracodawca jest obowiązany do wydania pra-
cownikowi lub organowi rentowemu zaświadczeń niezbędnych do ustalenia prawa do
świadczeń i ich wysokości. Podobnie sprawę reguluje art. 175 ustawy, wskazując w
ust. 1, że ubezpieczeni oraz płatnicy składek zobowiązani są do przekazywania Za-
kładowi Ubezpieczeń Społecznych dokumentacji umożliwiającej ustalenie kapitału
początkowego przy stwierdzeniu, że powołany wyżej art. 125 stosuje się odpowied-
nio.
Warto w tym miejscu odnieść się do samego zaświadczenia wskazywanego w
art. 125 i 175 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nazwanego drukiem ZUS Rp -
7. Według rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postę-
powania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U.
Nr 10, poz. 49 ze zm.) środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość zarobku lub
dochodu stanowiącego podstawę wymiaru emerytury lub renty jest dla pracowników -
zaświadczenie zakładów pracy wystawione według wzoru ustalonego przez Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, podobnie środkiem dowodowym, stwierdzającym okresy
zatrudnienia, są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie po-
siadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z
przebiegu ubezpieczenia (§ 21 rozporządzenia). Tak więc zaświadczenie to wyda-
wane jest na podstawie wzoru ustalonego przez organ rentowy. Warto też pamiętać,
że okresy zatrudnienia mogą być udowodnione zeznaniami świadków, gdy zaintere-
sowany wykaże, że nie może przedstawić stosownego zaświadczenia pracodawcy (§
22 rozporządzenia).
Nie ulega więc wątpliwości, że celem wydania takiego zaświadczenia (na
druku ZUS Rp - 7) jest dostarczenie koniecznych danych dla ustalenia świadczeń z
ubezpieczenia społecznego, w tym także określenia kapitału początkowego. Sprawy
te na etapie postępowania przed organem rentowym aż do momentu wniesienia od-
wołania do sądu mają charakter administracyjny.
Zgodnie z art. 476 § 2 k.p.c., przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecz-
nych rozumie się sprawy, w których wniesiono odwołanie od decyzji organów rento-
wych dotyczących między innymi ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia rodzin-
nego, emerytur i rent oraz innych świadczeń w sprawach należących do właściwości
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, kolejowych jednostek organizacyjnych, wojsko-
wych organów emerytalnych oraz organów emerytalnych resortu spraw wewnętrz-
nych i sprawiedliwości. Sprawy te mają charakter spraw cywilnych, w których tryb
postępowania reguluje Kodeks postępowania cywilnego (art. 1 k.p.c.).
W ten sam sposób sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych określa art.
180 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego, wskazując, że rozumie się przez
nie sprawy wynikające z przepisów o ubezpieczeniach społecznych, o zaopatrze-
niach emerytalnych i rentowych, a także sprawy wynikające z przepisów o innych
świadczeniach wypłacanych z funduszów przeznaczonych na ubezpieczenia spo-
łeczne. W sprawach tych do postępowania przed organami rentowymi, przepisy Ko-
deksu postępowania administracyjnego stosuje się jedynie wtedy, gdy przepisy doty-
czące ubezpieczeń nie ustalają innych - odmiennych - zasad postępowania (art. 180
§ 1 k.p.a.).
Nie ma takiego charakteru sprawa, której przedmiotem jest zobowiązanie pra-
codawcy do wydania określonego zaświadczenia, w tym wypadku zaświadczenia o
zatrudnieniu i wynagrodzeniu uzyskiwanym w toku zatrudnienia, czy też sprawa o
sprostowanie wydanego zaświadczenia, a także o ustalenie treści takiego zaświad-
czenia. Sprawa taka mieści się w definicji sprawy z zakresu prawa pracy (art. 476 § 1
k.p.c.), dotyczy bowiem roszczenia związanego ze stosunkiem pracy. Niewątpliwie -
w świetle powyższych uwag - pracodawca jest zobowiązany do wydania pracowni-
kowi lub organowi rentowemu zaświadczeń niezbędnych do ustalenia prawa do
świadczeń i ich wysokości, a więc gdy odmawia sporządzenia takich dokumentów,
popełnia wykroczenie przeciwko prawom pracownika, może to nadto uzasadniać
jego odpowiedzialność odszkodowawczą.
W poprzednim stanie prawnym odpowiedzialność ta była regulowaną ustawą z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U.
Nr 40, poz. 267 ze zm.), która w art. 97 ust. 1 stwierdzała między innymi, że jeżeli
wskutek niedopełnienia lub nienależytego dopełnienia przez zakład pracy obowiąz-
ków określonych w art. 96 ust. 1 i 2 (obecnie w art. 125 ustawy o emeryturach i ren-
tach) pracownik lub pozostali po nim członkowie rodziny ponieśli szkodę - zakład
pracy jest zobowiązany do wynagrodzenia tej szkody według przepisów prawa cywil-
nego. W wyroku z dnia 8 października 1999 r., II UKN 259/99, (OSNAPiUS 2001 nr
1, poz. 24), Sąd Najwyższy wskazał, że obowiązek wynagrodzenia szkody według
zasad prawa cywilnego dotyczy sytuacji wskazanych w art. 96 ust. 1 i 2 ustawy o
z.e.p., a także przypadków, gdy pracodawca (również nieuspołeczniony) przez nie-
wykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania wynikającego ze stosunku pracy
(właściwego wyliczenia i opłacenia obowiązkowych składek z tytułu ubezpieczenia
społecznego) doprowadzi do szkody polegającej na uzyskaniu świadczenia w niższej
wysokości niż wynikająca z podstawy wymiaru składek ubezpieczeniowych.
W obecnym stanie prawnym, mimo braku analogicznego przepisu w ustawie o
emeryturach i rentach z FUS, odpowiedzialność pracodawcy wynika z przepisów
prawa cywilnego. Tak więc istnieje materialnoprawna podstawa w wytoczeniu przez
pracownika powództwa o zobowiązanie pracodawcy do wydania stosownego doku-
mentu, w tym zaświadczenia na druku ZUS Rp - 7, co oczywiście nie oznacza, że
możliwe jest skuteczne dochodzenie przed sądem sprostowania takiego zaświad-
czenia, czy też wydania zaświadczenia o określonej treści. Takie powództwo bo-
wiem, nie znajdowałoby oparcia w art. 189 k.p.c., na co trafnie zwrócił uwagę Sąd
pierwszej instancji. Sąd Okręgowy, uważając, że stanowisko Sądu pierwszej instan-
cji, może budzić wątpliwości, myli jednak zasadność powództwa z dopuszczalnością
drogi sądowej.
Z faktu, że pracodawca został zobowiązany do współdziałania z pracownikiem
przy ubieganiu się przez niego o świadczenia z ubezpieczenia społecznego wynika
także obowiązek wydania zaświadczeń niezbędnych do ustalenia prawa do świad-
czeń i ich wysokości. W sytuacji, gdy pracodawca uchybia temu obowiązkowi, pra-
cownikowi służy roszczenie o wydanie takiego dokumentu, a sprawa taka jako zwią-
zana ze stosunkiem pracy - proceduralnie - byłaby sprawą cywilną (art. 1 k.p.c.). Nie
może więc budzić wątpliwości dopuszczalność drogi sądowej do dochodzenia takich
roszczeń.
Podobnie byłaby dopuszczalna droga sądowa dla dochodzenia roszczenia o
ewentualne sprostowanie takich dokumentów, a nawet zobowiązanie pracodawcy do
wydania zaświadczenia o określonej treści, z czego nie wynika jednak merytoryczna
zasadność takich żądań. O ile bowiem wydanie zaświadczenia jest obowiązkiem
pracodawcy, a jego niewydanie może rodzić odpowiedzialność, o tyle przy żądaniu
sprostowania takiego dokumentu, w istocie pracownik ubiega się o ustalenie treści
dokumentu, a więc wytacza powództwo w trybie art. 189 k.p.c., ono zaś, będąc do-
puszczalne, może być merytorycznie nieuzasadnione, jeśli pracownik nie wykaże
istnienia interesu prawnego.
Po przesądzeniu, że sprawa, której przedmiotem jest zobowiązanie praco-
dawcy do sporządzenia zaświadczenia, w tym także na tzw. druku ZUS Rp - 7, jest
sprawą z zakresu prawa pracy, nie powinno budzić wątpliwości, mając na uwadze
względy praktyczne, że do jej rozpoznania w pierwszej instancji właściwy byłby sąd
rejonowy, który - w świetle art. 461 § 11 k.p.c. - jest właściwy w sprawach dotyczą-
cych świadectwa pracy oraz roszczeń z tym związanych, aczkolwiek trafnie zwraca
się uwagę na nieuregulowanie tej kwestii i wątpliwości wynikające z faktu, że żądanie
takie nie ma charakteru majątkowego. Przedstawiając powyższe stanowisko
uwzględniono zasady zawarte w art. 45 ust.1 i 77 ust. 2 Konstytucji według, których,
każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez właściwy
sąd, zaś ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych
wolności lub praw.
Na tle unormowań art. 45 i art. 77 ust. 2 Konstytucji w orzecznictwie Trybunału
Konstytucyjnego sformułowana została teza, zgodnie z którą ,,z zasady demokra-
tycznego państwa prawnego wynika (...) dyrektywa interpretacyjna zakazująca zawę-
żającej wykładni prawa do sądu. Konstytucja wprowadza (...) swoiste domniemanie
drogi sądowej" (por. wyrok z 10 maja 2000 r., K. 21/99, OTK ZU 2000 nr 4, poz. 109).
Dla ustalenia granic dopuszczalnych ograniczeń drogi sądowej podstawowe znacze-
nie mają unormowania art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. O ile pierwszy z po-
wołanych przepisów, formułujący pozytywnie prawo do sądu, obejmuje swoim zakre-
sem prawo ,,dochodzenia przed sądem wszelkich praw (także ustanowionych w in-
nych aktach normatywnych niż Konstytucja), to art. 77 ust. 2 Konstytucji obejmuje
swym zakresem jedynie prawa i wolności gwarantowane konstytucyjnie. W tym zna-
czeniu art. 77 ust. 2 Konstytucji, stanowiąc uzupełnienie i rozwinięcie ogólniejszego
ujęcia z art. 45 ust. 1, zawiera zarazem swoistą regulację szczególną w stosunku do
art. 45 ust. 1 Konstytucji" - cytowane za wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia
12 października 2004 r., P 22/03, (OTK-A 2004 nr 9, poz. 90).
Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji uchwały.
========================================