Uchwała SN - I UZP 2/09
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I UZP 2/09
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/19-20/264
Data wydania:2009-04-07

Uchwała z dnia 7 kwietnia 2009 r.
I UZP 2/09

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Zbigniew
Myszka (sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 kwietnia 2009 r.
sprawy z odwołania Moniki R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w B.-B. o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, na
skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej z dnia 29 listopada 2008 r.
[...]

,,Czy w rozumieniu art. 46 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpie-
czeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr
199, poz.1673 z póź. zm.), w sytuacji, kiedy nie rozstrzygano kwestii o uszczerbku na
zdrowiu w postępowaniu przed organem rentowym, ani też w postępowaniu rozpo-
znawczym o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy - tym orze-
czeniem o uszczerbku na zdrowiu jest orzeczenie Sądu, w którym przyjmie się za
prejudycjalną okoliczność zaistnienie wypadku przy pracy, a wysokość jednorazowe-
go odszkodowania ustala się z daty wyrokowania Sądu, czy też tym orzeczeniem jest
wydana przez organ rentowy zaskarżona decyzja o odmowie przyznania jednorazo-
wego odszkodowania z powodu nieuznania zdarzenia za wypadek przy pracy, a wy-
sokość ewentualnego jednorazowego odszkodowania określa się z daty wydania
zaskarżonej decyzji wydanej przez organ rentowy ?"

p o d j ą ł uchwałę:

W razie odmowy przyznania jednorazowego odszkodowania z tytułu
uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy - orzeczeniem o
uszczerbku na zdrowiu w rozumieniu art. 46 ustawy z dnia 30 października 2002
r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawo-
dowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.), jest decyzja organu rentowego o od-
mowie przyznania jednorazowego odszkodowania (art. 15 ust. 2 pkt 2 tej
ustawy). Wysokość jednorazowego odszkodowania ustala się według stawek
za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu obowiązu-
jących w dniu wydania tej decyzji, a kwota należnego odszkodowania przysłu-
guje wraz z ustawowymi odsetkami określonymi przepisami prawa cywilnego
od daty wydania zaskarżonej decyzji.

U z a s a d n i e n i e

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
ujawniło się w następującym stanie faktycznym. Monika R. we wnioskach z dnia 28
marca 2000 r. i z dnia 7 kwietnia 2000 r. domagała się wypłaty jednorazowego od-
szkodowania z tytułu śmierci jej męża Franciszka R., którego zgon w dniu 3 września
1999 r. był, w ocenie wnioskodawczyni, skutkiem wypadku przy pracy w czasie za-
trudnienia u pracodawcy Bronisława G. Decyzją z dnia 11 kwietnia 2000 r. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B.-B., w oparciu o przepisy ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm., zwanej ustawą wypadkową z
1975 r.), odmówił przyznania wnioskodawczyni jednorazowego odszkodowania z
tytułu zdarzenia z dnia 3 września 1999 r., gdyż przedłożony protokół ustalenia oko-
liczności wypadku przy pracy nie podawał przyczyny zewnętrznej, która spowodo-
wała to zdarzenie. Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyni od tej decyzji Sąd
Rejonowy w Bielsku-Białej wyrokiem z dnia 16 lutego 2007 r. przyznał jej jednorazo-
we odszkodowanie w wysokości 42.845 zł.
Jednakże w wyniku rozpoznania apelacji organu rentowego Sąd Okręgowy w
Bielsku-Białej wyrokiem z dnia 14 czerwca 2007 r. uchylił zaskarżony wyrok Sądu
pierwszej instancji i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania z
obowiązkiem orzeczenia o kosztach zastępstwa procesowego za obie instancje. Po
ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Bielsku-Białej wyrokiem z dnia 10 kwietnia 2008 r. oddalił odwołanie wnio-
skodawczyni, uznając, że zdarzenie z dnia 3 września 1999 r., któremu uległ jej mąż
nie było wypadkiem przy pracy w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30 paździer-
nika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm., zwanej dalej ustawą wypadkową z 2002
r. lub ustawą wypadkową) i dlatego niezasadne okazało się roszczenie o przyznanie
jednorazowego odszkodowania.
W apelacji wnioskodawczyni domagała się uchylenia tego wyroku w całości i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, albo
zmiany zaskarżonego wyroku i przyznania jej jednorazowego odszkodowania z tytułu
wypadku przy pracy. Przy rozpoznawaniu apelacji Sąd Okręgowy powziął istotne
wątpliwości co do wykładni art. 46 ustawy wypadkowej z 2002 r. z powodu rozbież-
ności w dotychczasowym orzecznictwie sądowym. Sąd ten wstępnie uznał, iż na
gruncie tego przepisu, do oceny skutków zdarzenia z dnia 3 września 1999 r. bez
wątpienia należy stosować przepisy ustawy wypadkowej z 1975 r. i niezasadne w
tym względzie było odmienne stanowisko Sądu pierwszej instancji. Jednakże art. 46
ustawy wypadkowej z 2002 r. budzi wątpliwości w zakresie wysokości jednorazowe-
go odszkodowania ewentualnie należnego wnioskodawczyni w kontekście bezspor-
nej w sprawie okoliczności, że dotychczas nie uznano potrzeby ustalania wysokości
uszczerbku na zdrowiu.
Sąd Okręgowy wskazał, że zarówno wystąpienie wnioskodawczyni z wnio-
skami o przyznanie jednorazowego odszkodowania, jak i wydanie zaskarżonej decy-
zji o odmowie przyznania tego świadczenia nastąpiło pod rządami przepisów ustawy
wypadkowej z 1975 r. Natomiast wyrok ewentualnie uwzględniający dochodzone
roszczenie będzie wydany pod rządami przepisów ustawy wypadkowej z 2002 r.
Przepis art. 46 tej ustawy stwierdza, że do wniosków o jednorazowe odszkodowanie
zgłoszonych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy obowiązujące
w dniu wydania orzeczenia o uszczerbku na zdrowiu lub stwierdzającego związek
śmierci z wypadkiem albo chorobą zawodową. Nie rozwiązuje tego problemu noweli-
zacja ustawy wypadkowej z 2002 r., dokonana ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o
zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz
niektórych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264), w której na podstawie jej art. 14 pkt 11
dodano art. 49a do ustawy wypadkowej z 2002 r., tyle że dodany przepis dotyczy
jedynie ,,innych przesłanek prawnych do oceny roszczeń o świadczenia z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych".
Sąd Okręgowy wskazał, że w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyż-
szego przyjęto dwa odrębne stanowiska dotyczące wydania orzeczenia o uszczerbku
na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy w sytuacjach, kiedy nie ustalano uszczerbku
na zdrowiu z powodu nieuznania zdarzenia za wypadek przy pracy. W wyroku z dnia
3 sierpnia 2005 r., I UK 373/04 (OSNP 2006 nr 11-12, poz. 188) Sąd Najwyższy
uznał, że orzeczeniem o uszczerbku w rozumieniu art. 46 ustawy wypadkowej z
2002 r. jest każde orzeczenie (w tym również decyzja organu rentowego), w którym
rozstrzygnięto kwestię uszczerbku nawet wówczas, gdy nie stwierdzono jego wystą-
pienia. Jeżeli jednak organ rentowy odmówił przyznania jednorazowego odszkodo-
wania z powodu nieuznania zdarzenia za wypadek przy pracy, pierwszym orzecze-
niem o uszczerbku na zdrowiu będzie orzeczenie Sądu, w którym przyjęto jako prze-
słankę zaistnienie wypadku. Natomiast w wyroku z dnia 22 listopada 2007 r., II UK
69/07, Sąd Najwyższy zajął odmienne stanowisko, że decyzja organu rentowego
odmawiająca przyznania jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy
jest zawsze równoznaczna z orzeczeniem o uszczerbku na zdrowiu w rozumieniu
art. 46 ustawy wypadkowej z 2002 r., nawet gdy przyczyną odmowy przyznania ta-
kiego świadczenia było stanowisko organu rentowego, że zdarzenie nie było wypad-
kiem przy pracy.
Te dwa różniące się poglądy w przypadku ewentualnego uwzględnienia do-
chodzonego roszczenia w sposób odmienny mogą stanowić o wysokości przyznane-
go jednorazowego odszkodowania. Wysokość tego świadczenia według stanowiska
prezentowanego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 sierpnia 2005 r., I UK 373/04,
wynosiłaby zgodnie z art. 14 ust. 1 pkt 1 ustawy wypadkowej z 2002 r. - 44.439 zł (w
myśl obwieszczenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 lutego 2008 r. w
sprawie wysokości kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy
lub choroby zawodowej, M.P. z 2008 r. Nr 22, poz. 219). I ta wysokość, zdaniem
Sądu Okręgowego, uwzględniałaby realną siłę nabywczą tego odszkodowania, jak i
rzeczywistą jego wartość z uwagi na długotrwałość dotychczasowego postępowania
rozpoznawczego.
Natomiast wedle zapatrywania wyrażonego w orzeczeniu Sądu Najwyższego
z dnia 22 listopada 2007 r., II UK 69/07, wysokość jednorazowego odszkodowania
wyniosłaby jedynie 34.106,70 zł, zgodnie z obwieszczeniem Ministra Pracy i Polityki
Społecznej (M.P. z 2000 r. Nr 8, poz. 14) i byłoby to jednorazowe odszkodowanie w
niższej wysokości, przy jednoczesnej konstatacji, że wnioskodawczyni dochowała
,,wysokich kroków prawnych" celem realizacji przysługującego jej prawa, a wysokość
tego jednorazowego odszkodowania z 2000 r. nie odpowiadałaby realnej wartości tak
przyznanego świadczenia w porównaniu z datą zakończenia procesu o to świadcze-
nie. W konsekwencji Sąd Okręgowy w uznał, że przedstawiona kwestia jest zagad-
nieniem prawnym w rozumieniu art. 390 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wstępnie i dla porządku Sąd Najwyższy uznał za okoliczność wprost nieby-
wałą i wymagającą oczywiście krytycznej sygnalizacji, że sądy powszechne orzeka-
jące w okręgu Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej aktualnie już przez ponad dziewięć
lat (!) nie uporały się dotychczas z rozstrzygnięciem sprawy z odwołania od decyzji
organu rentowego z dnia 11 kwietnia 2000 r., odmawiającej przyznania wnioskodaw-
czyni jednorazowego odszkodowania z tytułu śmiertelnego wypadku jej męża, do
którego doszło 3 września 1999 r. Równocześnie ze względu na ujawnione rozbież-
ności w orzecznictwie Sądu Najwyższego w rozumieniu orzeczenia o uszczerbku na
zdrowiu w przypadku odmowy przyznania jednorazowego odszkodowania wskutek
nieuznania zdarzenia za wypadek przy pracy rozstrzygnięcie przedstawionego za-
gadnienia było konieczne.
Nie powinno być żadnych wątpliwości, że intertemporalna regulacja zawarta w
art. 46 ustawy wypadkowej z 2002 r. dotyczy sytuacji, w których wniosek o przyzna-
nie jednorazowego odszkodowania został złożony pod rządem poprzedniej ustawy
wypadkowej, przeto sporne świadczenie zostaje przyznane na podstawie przepisów
dotychczasowych (ustawy wypadkowej z 1975 r.), jeżeli orzeczenie o uszczerbku na
zdrowiu zostało wydane przed 1 stycznia 2003 r., tj. przed datą wejścia w życie prze-
pisów nowej ustawy wypadkowej z 2002 r. Przy takich uwarunkowaniach normatyw-
nych istotnie - data wydania orzeczenia o uszczerbku na zdrowiu w rozumieniu art.
46 ustawy wypadkowej z 2002 r. decyduje o adekwatnym reżimie prawnym stosowa-
nym przy ustalaniu wysokości należnego odszkodowania.
Przy rozstrzyganiu przedstawionego zagadnienia prawnego wstępnie należało
zwrócić uwagę, że ustalenie trwałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu
wskutek wypadku przy pracy następuje dopiero po zakończeniu procesu leczenia lub
rehabilitacji (art. 11 ust. 4 ustawy wypadkowej). Istotne jest to, że do ustalenia wyso-
kości jednorazowego odszkodowania przyjmuje się prawnie określoną podstawę wy-
liczenia tego świadczenia, aktualnie - przeciętne wynagrodzenie obowiązujące w
dniu wydania decyzji, o której mowa w art. 15 (art. 12 ust. 5 tej ustawy). Równocze-
śnie przyznanie lub odmowa przyznania jednorazowego odszkodowania oraz ustale-
nie jego wysokości następuje w drodze decyzji organu rentowego i wedle aktualnej w
dacie jej wydania podstawy wyliczenia tego świadczenia (art. 15 ust. 1 ustawy wy-
padkowej z 2002 r.). Organ rentowy wydaje decyzję o przyznaniu jednorazowego
odszkodowania w ciągu 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarza orzecznika lub
komisji lekarskiej o ustaleniu wysokości stałego lub długotrwałego uszczerbku na
zdrowiu (art. 15 ust. 1 pkt 1 tej ustawy), co odnosi się do przypadków ustalenia pro-
centowego uszczerbku na zdrowiu wskutek zdarzenia uznanego za wypadek przy
pracy. Jeżeli w wyniku wydanej decyzji ustalone zostało prawo do jednorazowego
odszkodowania oraz jego wysokość, to zakład dokonuje z urzędu wypłaty należnego
odszkodowania w terminie 30 dni od wydania decyzji (art. 15 ust. 3 ustawy).
Natomiast odmowa przyznania jednorazowego odszkodowania z powodu nie-
ustalania uszczerbku na zdrowiu wskutek nieuznania zdarzenia za wypadek przy
pracy wymaga wydania decyzji odmownej po dniu wyjaśnienia ostatniej okoliczności
niezbędnej do wydania takiej decyzji (art. 15 ust. 2 pkt 2). Odmowa przyznania jed-
norazowego odszkodowania przyjmuje zatem postać decyzji organu rentowego,
która zawiera negatywne orzeczenie o uszczerbku na zdrowiu wskutek nieuznania
zdarzenia za wypadek przy pracy. W ocenie Sądu Najwyższego należy przyjąć, iż w
przypadku odmowy przyznania jednorazowego odszkodowania z tytułu zdarzenia
wypadkowego, które nie zostaje uznane za wypadek przy pracy, w istocie rzeczy
także dochodzi do wydania orzeczenia o uszczerbku na zdrowiu, tyle że orzeczenia
negatywnego w konsekwencji nieuznania przez organ rentowy zaistnienia ryzyka
ubezpieczeniowego, jakim jest wyłącznie wystąpienie uszczerbku na zdrowiu wsku-
tek wypadku przy pracy. Inaczej rzecz ujmując, uszczerbek na zdrowiu doznany
wskutek zdarzenia, które nie jest lub nie zostaje zakwalifikowane jako wypadek przy
pracy, nie jest objęty chronionym na podstawie przepisów ustawy wypadkowej ryzy-
kiem ubezpieczenia następstw wypadków przy pracy, co uzasadnia odmowę przy-
znania powypadkowego jednorazowego odszkodowania z ustawy wypadkowej. W
takiej sytuacji decyzja o odmowie przyznania jednorazowego odszkodowania zostaje
wszakże oparta na ,,negatywnym" orzeczeniu o uszczerbku na zdrowiu w rozumieniu
art. 46 ustawy wypadkowej z 2002 r. Z treści tego przepisu nie wynika bowiem, iżby
orzeczeniem o uszczerbku na zdrowiu było wyłącznie orzeczenie pozytywne stwier-
dzające taki uszczerbek doznany w wypadku przy pracy, co pozwala twierdzić, że
takim orzeczeniem (negatywnym) jest także odmowa ustalenia uszczerbku na zdro-
wiu oparta na zakwestionowaniu przesłanek prawnych koniecznych dla uznania
określonego zdarzenia za wypadek pracy.
W konsekwencji Sąd Najwyższy uznał, iż decyzja o odmowie przyznania jed-
norazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy oparta na przyjęciu przez
organ rentowy, że określone zdarzenie nie nosiło cech wypadku przy pracy, a jego
następstwa nie podlegały ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy wypad-
kowej, zawiera negatywne orzeczenie o uszczerbku na zdrowiu w rozumieniu art. 46
ustawy wypadkowej, a data wydania tej decyzji przesądza o zastosowaniu przepisów
ustawy wypadkowej obowiązującej w terminie wydania zaskarżonej decyzji. Następ-
nie w postępowaniu sądowym weryfikuje się na podstawie przepisów zastosowanej
ustawy wypadkowej zarówno spełnienie przesłanek wymaganych do uznania zda-
rzenia za wypadek przy pracy, jak i wysokość należnych świadczeń z tytułu wypadku
przy pracy według prawnie określonej podstawy wyliczenia tego świadczenia obo-
wiązującej w dniu wydania decyzji.
Równocześnie bowiem od każdej decyzji, w tym także od decyzji o bezpod-
stawnej lub nieuzasadnionej odmowie przyznania jednorazowego odszkodowania
przysługuje odwołanie w trybie i na zasadach określonych w przepisach ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych (art. 15 ust. 4 ustawy wypadkowej). W postępo-
waniu sądowym wywołanym wniesieniem odwołania od decyzji o odmowie przyzna-
nia jednorazowego odszkodowania weryfikuje się przesłanki prawne konieczne dla
uznania określonego zdarzenia za wypadek pracy, a w razie pozytywnego ich prze-
sądzenia następuje ustalenie wysokości należnego odszkodowania według stawek
obowiązujących w dacie wydania zaskarżonej decyzji. Oznacza to, że skład Sądu
Najwyższego rozpoznający zagadnienie prawne nie podzielił stanowiska, jakoby w
przypadku odmowy przyznania jednorazowego odszkodowania z powodu nieuznania
określonego zdarzenia za wypadek przy pracy - pierwszym orzeczeniem o
uszczerbku na zdrowiu w rozumieniu art. 46 ustawy wypadkowej z 2002 r. było orze-
czenie sądu, w którym przyjęto jako przesłankę orzekania zaistnienie wypadku przy
pracy. Zważywszy na długotrwały i przewlekły przebieg sprawy, która stanowiła
podłoże przedłożonego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia praw-
nego, nie bardzo byłoby wiadome ,,pierwszeństwo" orzeczenia sądowego stwierdza-
jącego zaistnienie wypadku przy pracy, bo wskutek uchylenia do ponownego rozpo-
znania jednego z takich wyroków, Sądy dotychczas nie wydały prawomocnego orze-
czenia, które rozstrzygnęłoby uznanie za wypadek przy pracy zdarzenia, które do-
prowadziło do zgonu w dniu 3 września 1999 r. męża wnioskodawczyni.
Ostatecznie Sąd Najwyższy uznał, że w razie odmowy przyznania jednorazo-
wego odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy -
orzeczeniem o uszczerbku na zdrowiu w rozumieniu art. 46 ustawy wypadkowej z
2002 r. jest także decyzja organu rentowego o odmowie przyznania jednorazowego
odszkodowania (art. 15 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 tej ustawy). Wysokość jednorazowego
odszkodowania ustala się według stawek za każdy procent stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu obowiązujących w dniu wydania tej decyzji. Jeżeli organ
rentowy - w tych terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przy-
znawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych - bezpod-
stawnie lub bezzasadnie nie ustalił prawa do jednorazowego odszkodowania oraz
nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świad-
czenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego
(art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.). Takie stanowisko
rozstrzygające przedłożone zagadnienie prawne zostało wyrażone w sentencji pod-
jętej uchwały.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I UZP 9/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2010/1-2/17
2009-08-18 
[IA] I UZP 4/09   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/23-24/319
2009-05-13 
[IA] I UZP 5/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/70 Orzecznictwo Sądów Polskich 2009/2/43
2008-09-12 
[IA] I UZP 1/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/23-24/353
2008-05-08 
[IA] I UZP 1/07   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2007/21-22/323 Monitor Prawa Pracy 2007/10/546
2007-05-09 
  • Adres publikacyjny: