25.

Uchwała z dnia 16 marca 1994 r.
I PZP 7/94


Przewodniczący SSN: Józef Iwulski, Sędziowie SN: Maria Mańkowska (spra-
wozdawca), SA: Kazimierz Jaśkowski,


Sąd Najwyższy przy udziale prokuratora Jana Szewczyka, w sprawie z
powództwa Eugenii B., Zofii K., Małgorzaty K. i Ireny P. przeciwko Przedsiębiorstwu
Domy Towarowe "Centrum" SA w W., o wypłatę odprawy, po rozpoznaniu na po-
siedzeniu jawnym dnia 16 marca 1994 r., zagadnienia prawnego przekazanego
przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bydgoszczy,
postanowieniem z dnia 29 grudnia 1993, [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391
k.p.c.,


"Czy zmniejszenie zatrudnienia, o którym mówi art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U.
z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) oznacza wyłącznie zmniejszenie liczby pracowników,
czy też może oznaczać także zmniejszenie wymiaru ich zatrudnienia ?"


p o d j ą ł następującą uchwałę:


Zmniejszenie zatrudnienia, o którym mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia
28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niek-
tórych ustaw (Dz. U. z 1990 r., Nr 4, poz. 19 ze zm.) oznacza także zmniejszenie
wymiaru czasu pracy osób przyjętych do pracy w miejsce zwolnionych pra-
cowników.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Wojewódzki w Bydgoszczy przedstawił Sądowi Najwyższemu w trybie
art. 391 § 1 k.p.c. powyższe zagadnienie prawne w następującym stanie faktycznym.

Cztery powódki, pracownice Przedsiębiorstwa Domów Towarowych "Cen-
trum" Oddział w B., przekształconego w toku procesu w Domy Towarowe "Centrum"
S.A. w W.-Filia w B. zatrudnione do 31 października 1992 r. w wymiarze 7/8 etatu
domagały się odpraw pieniężnych przysługujących na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy
z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U. z 1990 r., Nr 4, poz.19 ze zm.).

Strona pozwana nie uznała powództwa twierdząc, że dla poprawy sytuacji
ekonomicznej przedsiębiorstwa w celu obniżenia kosztów oraz uniknięcia grupowych
zwolnień pracowników zaproponowano całej załodze skrócenie czasu pracy, nie re-
dukując etatów. Powódki natomiast nie wyraziły zgody na zaproponowane im wa-
runki pracy i płacy, polegające na obniżeniu dziennej normy pracy z 7 do 6 godzin z
proporcjonalnym obniżeniem wynagrodzenia w stosunku do czasu pracy.

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 17 lutego 1993 r.
oddalił powództwo uznając, że powódki nie nabyły prawa do odpraw pieniężnych,
gdyż zaproponowane im nowe warunki pracy i płacy nie były dla nich tak nieko-
rzystne, żeby uzasadniać odmowę ich przyjęcia, a ponadto strona pozwana nie zam-
ierzała ograniczać stanu zatrudnienia pracowników.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bydgoszczy uchylił
powyższy wyrok wskazując na konieczność rozważenia skutków braku w wy-
powiedzeniach zmieniających informacji o skróceniu czasu pracy powódek. Przy
ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Bydgoszczy wyrokiem z
dnia 24 sierpnia 1993 r. powództwo oddalił i ustalił, że na temat skrócenia czasu
pracy był przeprowadzany sondaż i większość pracowników strony pozwanej
opowiedziała się za skróceniem czasu pracy do 6 godzin dziennie. Powołany w pis-
mach o wypowiedzeniu powódkom warunków pracy aneks nr 3 do protokołu uzgo-
dnień stanowił, że z uwagi na trudne warunki ekonomiczne, ulega skróceniu czas
pracy wszystkich sprzedawców z 7 do 6 godzin dziennie. W tych warunkach Sąd
Rejonowy uznał, że powódki wiedziały, że proponowane im nowe warunki obejmują
również zmniejszenie wymiaru czasu pracy. Nie przysługuje im jednak odprawa,
przewidziana w art. 8 ustawy o grupowych zwolnieniach, ponieważ wprowadzone
przez stronę pozwaną zmiany organizacyjne, polegające na skróceniu czasu pracy i
podyktowane trudnościami ekonomicznymi, nie powodowały zmniejszenia zatrud-
nienia.

Rewizja powódek od powyższego wyroku zmierza do wykazania, że skutkiem
wypowiedzeń zmieniających pozwany zmniejszył zatrudnienie o 9 pracowników, a
przez zmniejszenie czasu pracy wszystkim sprzedawcom "zaoszczędził" ilość godzin
odpowiadającą 37 etatom pracowniczym.

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bydgoszczy po-
nownie rozpoznając sprawę powziął wątpliwość co do zakresu pojęcia "zmniejszenie
zatrudnienia" w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o grupowym zwolnieniach. Zdaniem
Sądu-nie budzi bowiem wątpliwości, że zmniejszeniem zatrudnienia jest redukcja
etatów, likwidacja poszczególnych stanowisk pracy, lub całych grup i działów
stanowisk pracy, powodująca zmniejszenie liczby zatrudnionych pracowników. Po-
jęcie "zmniejszenie zatrudnienia" może być jednak rozumiane również w szerokim
znaczeniu, jako obejmujące także zmniejszenie wymiaru czasu pracy osób zatrud-
nionych. Sąd Wojewódzki skłaniając się do tego ostatniego poglądu wyraził wątpli-
wości co do poprawności takiej interpretacji niezdefiniowanego pojęcia w prawie
pracy.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Przytoczone w uzasadnieniu postanowienia Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bydgoszczy z dnia 29 grudnia 1993 r. dwa or-
zeczenia Sądu Najwyższego w sprawach I PRN 319/90 i 335/90 dotyczą art. 10 ust.
1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pra-
cownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) i uprawnień pracownika do
odprawy pieniężnej z art. 8 ust. 1 tej ustawy, niezależnie od tego, czy rozwiązanie
stosunku pracy nastąpiło z przyczyn wymienionych w art. 1 ust. 2 ustawy w trybie
wypowiedzenia zmieniającego, czy też w drodze wypowiedzenia definitywnego.
Jeżeli jednak pracownikowi zaproponowano odpowiednią pracę, to odmowa przy-
jęcia może być w pewnym wypadku potraktowana jako współprzyczyna rozwiązania
stosunku pracy.

Poglądy wyrażone w tych orzeczeniach nie dają jednak rozwiązania wątpli-
wości prawnych przedstawionych w pytaniu Sądu Wojewódzkiego.

Pojęcie "zmniejszenia zatrudnienia" jako przesłanka zastosowania art. 1 ust.
1 ustawy o grupowych zwolnieniach było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego
w sprawach I PR 441/90, I PRN 47/93 i I PRN 35/93.

W wyroku z dnia 5 lutego 1991 r. I PR 441/90 Sąd Najwyższy, na podstawie
art. 1 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy uznał, że prawo pracownika do odprawy
powstaje tylko wówczas, gdy zmiany organizacyjne, produkcyjne albo technologicz-
ne, które spowodowały zwolnienie pracownika z pracy, nastąpiły wskutek zmniej-
szenia zatrudnienia. Oceny "zmniejszenia zatrudnienia" dokonał także Sąd Najwy-
ższy w wyroku z dnia 5 maja 1993 r. I PRN 47/93 przyjmując, że dla zaistnienia
przesłanki z art. 1 ust. 1 ustawy o grupowych zwolnieniach ważnym jest ustalenie,
czy w ogólnym rozrachunku doszło do zmniejszenia załogi, na skutek rozwiązania
umów o pracę z pracownikami, którzy nie przyjęli zaproponowanych im nowych
stanowisk pracy, a na ich miejsce nie przyjęto nowych pracowników.

W kolejnym wyroku z dnia 13 maja 1993 r. I PRN 35/93 Sąd Najwyższy wy-
jaśnił, że wyrażenie "okoliczności, o których mowa w art. 1 ust. 1 i 2" użyte w art. 17
zd. drugie ustawy o grupowych zwolnieniach oznacza konieczność zmniejszenia
zatrudnienia, przyczyny tego zmniejszenia i jego grupowy charakter, tzn. liczbowy
(procentowy) i czasowy zakres zmniejszenia zatrudnienia.

Przechodząc do problematyki zgłoszonego zagadnienia prawnego - Sąd Na-
jwyższy podziela pogląd, że pojęcie "zmniejszenia zatrudnienia" oznacza przede
wszystkim takie sytuacje, jak likwidacja stanowisk pracy, redukcja etatów lub doko-
nanie zmian organizacyjnych, które powodują zmniejszenie liczby pracowników. W
doktrynie rozważane były również poglądy, czy zmniejszenie liczby pracowników
dokonuje się w samej chwili zwolnienia pracownika, czy dopiero też poprzez bilans
zwolnionych i nowoprzyjmowanych pracowników, który powinien być dokonywany w
pewnym okresie czasu, np. okresie 3 miesięcy, który to termin przewiduje art. 1 ust.
1 ustawy dla dokonania grupowych zwolnień pracowników.

W rozpoznawanej sprawie nie chodzi jednak o "zmniejszenie zatrudnienia" w
powyższym rozumieniu. Powódkom zaproponowano zmniejszenie czasu pracy o 1
godzinę dziennie, zamiar więc dalszego zatrudnienia ich w zakładzie pracy był
niewątpliwy i strona pozwana przyznała, że zastosowała ograniczenia czasu pracy
wobec całej załogi, aby uniknąć grupowych zwolnień pracowników, nie miała
bowiem zamiaru zmniejszenia zatrudnienia.

Jednakże w sytuacji, gdy powódki odmówiły kontynuowania pracy na zmien-
ionych warunkach pracy i płacy, doszło do rozwiązania umowy o pracę i to z
przyczyn zmniejszenia wymiaru czasu pracy. Czy zatem obniżenie wymiaru zatrud-
nienia stanowi również zmniejszenie zatrudnienia, którego wymaga art. 1 ust. 1
ustawy o grupowych zwolnieniach? Wydaje się, że pojęcie "zmniejszenie zatrud-
nienia" obejmuje nie tylko zmniejszenie liczby pracowników ale również zmniejszenie
ich godzin pracy. Ograniczenie o 1 godzinę dziennie pracy całej załogi bezsprze-
cznie dało zakładowi pracy oszczędności w zatrudnieniu w łącznym wymiarze ok-
reślonej liczby etatów. Taki "bilans", w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy,
wskazuje na rzeczywiste zmniejszenie zatrudnienia, nawet przy zachowaniu załogi w
pełnym składzie osobowym. Jeżeli zatem wymiar czasu pracowników danego zak-
ładu pracy zostaje zmniejszony z uwagi na potrzeby ekonomiczne zakładu pracy i w
konsekwencji takich zmian organizacyjnych ulegnie zmniejszeniu globalny czas
pracy wszystkich zatrudnionych tam pracowników, to przy utrzymaniu tej samej ilości
osób zatrudnionych, a więc wykorzystaniu dotychczas zajmowanych etatów, de facto
zostaje zmniejszone zatrudnienie w tym zakładzie pracy. Ma to miejsce również
wówczas, jeżeli zakład pracy wypowiedział pracownikowi warunki pracy i płacy i na
miejsce osób, które odmówiły pracy w zmienionych warunkach pracy, przyjął nowych
pracowników w niepełnym wymiarze godzin pracy. Także w takiej sytuacji dochodzi
bowiem do ograniczenia dotychczasowych godzin zatrudnienia, co ogólnie rzecz
ujmując, stanowi o zmniejszeniu zatrudnienia.

Na rzecz powyższego poglądu przemawia nie tylko argumentacja wynikająca
z samego art. 1 ust. 1 ustawy, w którym postanawia się, że przepis ustawy stosuje
się do zakładu pracy, w którym następuje zmniejszenie zatrudnienia, ale również z
ogólniejszego celu tej ustawy, by przez jej zastosowanie zareagować na zjawisko
zmniejszenia zatrudnienia, nie tylko na skutek redukcji ale również racjonalizacji. W
obu jednak przypadkach, jeżeli dochodzi w zakładzie pracy do zmniejszenia
poziomu globalnego zatrudnienia, także poprzez zmniejszenie wymiaru godzin pracy
pracowników, to zakład pracy ma obowiązek wypłaty odprawy, z zastrzeżeniami
wynikającymi z art. 8 ust. 3 i 4 tej ustawy.

Obniżenie wymiaru czasu pracy, które ma wpływ na ogólny poziom zatrud-
nienia w zakładzie pracy, nie może stać się sposobem obejścia przepisów oma-
wianej ustawy i w przypadku rozwiązania umowy o pracę z tych przyczyn nie może
pozbawić pracowników należnej im odprawy.

Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak w sentencji.

Przy rozpoznawaniu sprawy należy również zwrócić uwagę, że wręczone
powódkom wypowiedzenia zmieniające z dnia 1 lipca 1992 r. powołują się na aneks
do porozumienia z dnia 20 lipca 1992 r., który jest w sprawie istotny i miał być znany
powódkom w chwili doręczenia wypowiedzenia.

Powódki twierdziły, że nic nie wiedziały o tym, że wypowiedzenie zmieniające
dotyczy ograniczenia czasu ich pracy. Z tych przyczyn powódka Eugenia B. cofnęła
swoje oświadczenie o odmowie przyjęcia nowych warunków pracy, jednakże spot-
kała się z odmową strony pozwanej. [...]
========================================