Uchwała SN - I PZP 53/94
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PZP 53/94
Typ:Uchwała SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1995/11/129
Orzecznictwo Sądów Polskich 1995/9/185
Prokuratura i Prawo - Orzecznictwo 1995/4/33
Data wydania:1995-01-06

Uchwała z dnia 6 stycznia 1995 r.
I PZP 53/94

Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Kazimierz Jaśkowski,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Stefana Trautsolta, w sprawie z po-
wództwa Romana L. przeciwko Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w J. o przywrócenie
do pracy, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 6 stycznia 1995 r. zagadnienia
prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Łodzi postanowieniem z dnia 9 listopada 1994 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art.
391 k.p.c.

Czy stosunek prawny łączący sędziego komisarza i syndyka masy upadłości
ustanowionych dla tej samej jednostki organizacyjnej jest stosunkiem prawnym tego
rodzaju, że powoduje wyłączenie sędziego od rozpoznania sprawy z udziałem syndyka
z mocy samej ustawy (art. 48 § 1 pkt 1 k.p.c.)?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Sędzia nie jest wyłączony z mocy samej ustawy na podstawie art. 48 § 1 pkt
1 k.p.c. w sprawie z powództwa byłego pracownika upadłego podmiotu gos-
podarczego przeciwko syndykowi upadłości o przywrócenie do pracy z tego
powodu, że jest równocześnie sędzią - komisarzem wyznaczonym w
postępowaniu upadłościowym.



U z a s a d n i e n i e

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Łowiczu wyrokiem z dnia 27 kwietnia 1994 r., [...],
oddalił powództwo Romana L. przeciwko syndykowi masy upadłości Rolniczej
Spółdzielni Produkcyjnej "Ł." o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskutecz-
ne.
Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 2 listopada 1993 r. zapadło postanowienie o
ogłoszeniu upadłości Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej "Ł." a sędzią-komisarzem
wyznaczony został Sąd Rejonowy w Łowiczu. Faktycznie czynności sędziego-komi-
sarza pełnił sędzia tego Sądu A. F. W dniu 24 stycznia 1994 r. syndyk upadłości wy-
powiedział umowę o pracę powodowi, który był likwidatorem Spółdzielni. Sąd Rejonowy
uznał, że wypowiedzenie umowy o pracę powodowi było prawidłowe, skoro proces
likwidacji Spółdzielni zakończył się z chwilą ogłoszenia jej upadłości.
Rozpoznając rewizję powoda od tego wyroku Sąd Wojewódzki- Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi przedstawił rozpatrywane zagadnienie prawne,
podejmując poważne wątpliwości po stwierdzeniu, że w sprawie orzekał Sędzia A. F.,
który równocześnie pełnił obowiązki sędziego-komisarza w postępowaniu upadło-
ściowym.
Sąd Wojewódzki podniósł, że przepis art. 48 kodeksu postępowania cywilnego
określa przyczyny wyłączenia sędziego z mocy samej ustawy. Wobec tego skutkiem
rozpoznania sprawy przez sędziego podlegającego wyłączeniu z mocy tego przepisu
jest nieważność postępowania (art. 369 pkt 4 in fine k.p.c.). Analizując przepisy
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo
upadłościowe (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zm.) Sąd
Wojewódzki stwierdził, że sędzia-komisarz kieruje tokiem postępowania i nadzoruje
czynności syndyka. Można więc przyjąć, że między sędzią-komisarzem a syndykiem
upadłości istnieje stosunek prawny mający cechy podległości i podporządkowania, a ich
współpraca ma charakter stały i polega m.in. na obowiązku składania przez syndyka
systematycznych sprawozdań. Na tym tle Sąd Wojewódzki powziął wątpliwość, czy
między sędzią-komisarzem a syndykiem upadłości jako stroną postępowania nie
zachodzi stosunek prawny tego rodzaju, że wynik sprawy oddziałuje na prawa i
obowiązki sędziego w rozumieniu art. 48 § 1 pkt 1 k.p.c.
Na rozprawie przed Sądem Najwyższym prokurator wniósł o udzielenie odpowie-
dzi twierdzącej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pierwszym rzędzie należało rozważyć, czy odpowiedź na przedstawione za-
gadnienie prawne była potrzebna dla rozpoznania sprawy. Gdyby bowiem uznać, że
występowała w niej inna podstawa nieważności postępowania, to podjęcie uchwały
byłoby zbędne. Zgodnie z art. 150 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia
24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 118,
poz. 512 ze zm.) każdy wierzyciel upadłego, który chce uczestniczyć w czynnościach
postępowania upadłościowego, do udziału w których niezbędne jest ustalenie
wierzytelności, winien w terminie oznaczonym zgłosić swoją wierzytelność sędziemu-
-komisarzowi. W orzecznictwie występuje rozbieżność w kwestii, czy dochodzenie
takich wierzytelności w drodze procesu cywilnego oznacza tylko wybranie
niewłaściwego trybu postępowania (por. wyrok z dnia 29 września 1967 r., I CR 100/67,
OSNCP 1968 z. 7 poz. 121), czy też niedopuszczalność drogi sądowej (por. uchwałę z
dnia 30 marca 1992 r., III CZP 22/92, OSNCP 1992 z. 11 poz. 188, Przegląd Sądowy
1993 nr 9 str. 109 z krytyczną glosą W. Broniewicza, Palestra 1994 nr 11 str. 163 z
aprobującą glosą R. Niczyporuka i W. Wawer). Zważyć jednak należało, że powód
dochodził uznania wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, tj. roszczenia,
które powstało już po ogłoszeniu upadłości, było więc skierowane przeciwko masie
upadłości a nie przeciwko upadłemu. Z mocy art. 32 § 2 Prawa upadłościowego nie
uległo więc ono zamianie na roszczenie pieniężne. Droga procesu była z tego względu
właściwa także w przypadku ewentualnego uwzględnienia powództwa w zakresie
odszkodowania z art. 45 § 2 i 471 kodeksu pracy (por. np. uchwałę z dnia 25 sierpnia
1994 r., I PZP 33/94, OSNAPiUS 1994 nr 10 poz. 161).
Przechodząc do analizy przedstawionego zagadnienia prawnego należy uznać,
iż Sąd Wojewódzki słusznie zwrócił uwagę na liczne zależności jakie występują w
postępowaniu upadłościowym między sędzią-komisarzem a syndykiem upadłości, który
jest pozwanym w sprawie o roszczenie skierowane przeciwko masie upadłości (art. 60
Prawa upadłościowego). Zgodnie z art. 14 § 1 pkt 3 Prawa upadłościowego
uwzględniając wniosek o ogłoszenie upadłości, sąd wyda postanowienie, w którym m.in.
wyznaczy sędziego-komisarza oraz syndyka upadłości. Sąd może pełnienie czynności
sędziego-komisarza zlecić sądowi rejonowemu (art. 67 § 2 Prawa upadłościowego). Po
ogłoszeniu upadłości czynności postępowania upadłościowego pełni sędzia-komisarz, z
wyjątkiem czynności, które należą do sądu (art. 67 § 1). Sędzia-komisarz kieruje tokiem
postępowania, ma nadzór nad czynnościami syndyka i oznacza czynności, których
syndykowi nie wolno wykonywać bez szczególnego jego zezwolenia albo bez zgody
rady wierzycieli (art. 87 § 1). Syndyk składa sędziemu-komisarzowi w terminach przez
niego wyznaczonych, przynajmniej co trzy miesiące, sprawozdanie ze swoich czynności
oraz sprawozdanie rachunkowe. Po ukończeniu czynności syndyk składa sprawozdanie
ostateczne, które rozpoznaje i zatwierdza lub odpowiednio protestuje, sędzia-komisarz
(art. 99). Sędzia-komisarz może syndyka zaniedbującego obowiązki upomnieć, a gdyby
to nie odniosło skutku, nałożyć na niego grzywnę (art. 100).
Należy jednak uwzględnić, że wszystkie wyżej opisane zależności wynikające z
łączących sędziego-komisarza i syndyka upadłości stosunków prawnych mają charakter
procesowy. Wzgląd na bezstronność orzekania przez sędziego-komisarza (mającego
prawa i obowiązki sądu oraz przewodniczącego - art. 89 § 1 Prawa upadłościowego) i
sądu w toku postępowania upadłościowego gwarantowana jest przepisem art. 67 § 4
tego prawa, według którego w skład sądu orzekającego nie wchodzi sędzia-komisarz,
gdy sąd rozstrzyga zażalenie na postanowienie sędziego-komisarza. Należy uznać, że
przepis ten oznacza wyłączenie sędziego-komisarza w takich przypadkach z mocy
ustawy. Przepis ten oczywiście nie dotyczy wyłączenia sędziego-komisarza od
rozpoznania w drodze procesu sprawy o roszczenie skierowane przeciwko masie
upadłości, a więc jej syndykowi. Wyłączenie takie mogłoby nastąpić na podstawie art.
48 § 1 pkt 1 k.p.c., gdyby stwierdzić, że między sędzią rozpoznającym sprawę i
będącym równocześnie sędzią-komisarzem w postępowaniu upadłościowym, a
syndykiem upadłości występuje taki stosunek prawny, że można przyjąć, iż wynik
sprawy oddziałuje na prawa i obowiązki sędziego.
Jak słusznie podkreślił Sąd Wojewódzki, w analizowanym przypadku taka zależ-
ność nie zachodzi, gdyż wynik sprawy nie wpływa na majątkowe lub osobiste prawa i
obowiązki sędziego. W przepisie art. 48 § 1 pkt 1 k.p.c. chodzi bowiem o materialne
prawa i obowiązki sędziego, które mogą powstać na tle materialnoprawnego stosunku
łączącego sędziego ze stroną. Tymczasem, jak wyżej to wskazano,
sędziego-komisarza i syndyka łączą stosunki prawne o charakterze procesowym, a
takie nie mogą wpływać na prawa i obowiązki sędziego jako podmiotu realizującego
zdolność prawną osoby fizycznej. W praktyce często się zdarza, że ten sam sędzia
rozpoznaje w toku postępowania cywilnego różne sprawy, powiązane ze sobą i zależne.
Jako przykład sytuacji zbliżonej do analizowanej można wskazać sprawowanie przez
sąd nadzoru nad komornikiem w trybie art. 759 § 2 k.p.c., rozpoznawanie skarg na
czynności komornika (art. 767 k.p.c.), czy innych środków zaskarżenia w toku
postępowania egzekucyjnego i rozpoznawanie spraw w zakresie powództw prze-
ciwegzekucyjnych. W żadnym z tych przypadków nie zachodzi podstawa do wyłączenia
sędziego z mocy ustawy na podstawie art. 48 § 1 pkt 1 k.p.c.
Powyższe rozważania prowadzą do podjęcia uchwały w brzmieniu ustalonym w
jej sentencji. Dodać można, że w przypadku powstania między sędzią-komisarzem a
syndykiem upadłości, na tle łączących ich stosunków procesowych, stosunku osobis-
tego, który mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego, podstawę
wyłączenia mógłby stanowić art. 49 k.p.c. Jednakże sam łączący te osoby procesowy
stosunek prawny (bez więzi o charakterze osobistym) nie stanowi także takiej podstawy
wyłączenia (por. np. postanowienie z dnia 25 sierpnia 1971 r., I CZ 121/71, OSNCP
1972 z. 3 poz. 53 czy postanowienie z dnia 12 października 1971 r., I PO 18/71,
OSNCP 1972 z. 3 poz. 60).

========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PZP 2/09   Uchwała siedmiu sędziów SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2010/1-2/1
2009-06-18 
[IA] I PZP 1/09   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/23-24/304
2009-05-05 
[IA] I PZP 8/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/17-18/219
2009-03-20 
[IA] I PZP 6/08   Uchwała SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/13-14/167
2009-02-03 
[IA] I PZP 3/08   Uchwała SN
Monitor Prawa Pracy 2008/10/535 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/1-2/1
2008-07-08 
  • Adres publikacyjny: