Uchwała z dnia 8 grudnia 1994 r.
I PZP 51/94

Przewodniczący SSN: Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Sędzia SN: Walerian
Sanetra, Sędzia SA: Andrzej Kijowski (sprawozdawca),

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Urszuli C. przeciwko Sądowi Rejono-
wemu w S. o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 8 grudnia 1994 r.
zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Szczecinie, postanowieniem z dnia 30 września 1994 r., [...] do
rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

Czy sędzia sprawujący funkcję przewodniczącego wydziału i pobierający z tego
tytułu dodatek funkcyjny jest uprawniony do dodatku za sprawowanie patronatu nad
aplikantami przewidzianego w § 5 ust. 2 rozporządzenia Prezydenta R.P. z 10 marca
1994 r. w sprawie wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych oraz asesorów i
aplikantów (Dz. U. Nr 36, poz. 135) niezależnie od dodatku funkcyjnego ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Pobieranie dodatku funkcyjnego przez sędziego sprawującego funkcję
przewodniczącego wydziału nie wyłącza jego uprawnienia do dodatku za spra-
wowanie patronatu nad aplikantami (§ 5 ust. 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczy-
pospolitej Polskiej z dnia 10 marca 1994 r. w sprawie wynagrodzeń sędziów
sądów powszechnych oraz asesorów i aplikantów sądowych - Dz. U. Nr 36, poz.
135 ze zm.).

U z a s a d n i e n i e

Zagadnienie prawne rozstrzygnięte w sentencji niniejszej uchwały powstało na tle
następującego stanu faktycznego:
Powódka Urszula C. jest sędzią Sądu Rejonowego w S. i jako przewodnicząca
Wydziału III Cywilnego tegoż Sądu pobiera - oprócz wynagrodzenia zasadniczego -
stały dodatek funkcyjny. W miesiącach lutym i marcu 1994 r. powódka otrzymała
ponadto dodatek pieniężny za sprawowanie patronatu nad aplikantami, przewidziany w
§ 5 ust. 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 marca 1994 r.
w sprawie wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych oraz asesorów i aplikantów
sądowych (Dz. U. Nr 36, poz. 135 ze zm.). Patronat nad aplikantami powódka
sprawowała również w czerwcu 1994 r., lecz wówczas Prezes Sądu Wojewódzkiego w
S. odmówił jej wypłaty wspomnianego dodatku, powołując się na stanowisko dyrektora
Departamentu Kadr Ministerstwa Sprawiedliwości, który w piśmie z dnia 10 czerwca
1994 r. wyraził pogląd, że dodatek za patronat nad aplikantami jest dodatkiem
funkcyjnym i zgodnie z § 5 ust. 3 cyt. rozporządzenia nie przysługuje w zbiegu z
uprawnieniem do wyższego dodatku za pełnienie innej funkcji.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Szczecinie, wyrokiem z dnia 27 lipca 1994 r.
uwzględnił powództwo Urszuli C. przeciwko temuż Sądowi jako pracodawcy o zapłatę
dodatku za sprawowanie patronatu nad aplikantami. Dodatek ten nie jest bowiem
dodatkiem funkcyjnym, tylko odrębnym wynagrodzeniem za okresowe pełnienie dodat-
kowych czynności sędziowskich, nie objętych wynagrodzeniem zasadniczym. Dodatek
za patronat nad aplikantami nie został też ujęty w tabeli, która jako załącznik do
rozporządzenia wymienia enumeratywnie stanowiska uprawniające do dodatku
funkcyjnego. Dodatek funkcyjny jest zresztą w okresie sprawowania danej funkcji
stałym składnikiem wynagrodzenia sędziego, pozostającym w ścisłym i bezpośrednim
związku z konkretnymi obowiązkami i odpowiedzialnością, określonymi w regulaminie
czynności sądowych. Cech tych nie posiada dodatek patronacki, przysługujący za
okresowe zapoznawanie aplikantów z czynnościami należącymi do obowiązków
sędziego. Patronat nad aplikantami nie jest zatem kierowniczą funkcją, a przysługujący
zań dodatek nie stanowi dodatku funkcyjnego, wobec czego w sprawie nie zachodzi
zbieg uprawnień do dodatków funkcyjnych, o którym mowa w § 5 ust. 3 rozporządzenia.
Rozpoznający rewizję strony pozwanej Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Szczecinie powziął wątpliwości co do tego, czy sędzia pobierający
dodatek funkcyjny z tytułu pełnienia funkcji przewodniczącego wydziału jest rów-
nocześnie uprawniony do dodatku za sprawowanie patronatu nad aplikantami.
Wątpliwości te Sąd Wojewódzki wyraził w zagadnieniu prawnym przytoczonym w sen-
tencji niniejszej uchwały i które postanowieniem z dnia 30 września 1994 r. przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 § 1 k.p.c.
W uzasadnieniu swego postanowienia Sąd Wojewódzki podziela w zasadzie
poglądy, które w sprawie kwalifikacji prawnej dodatku za patronat nad aplikantami
wypowiedział Sąd pierwszej instancji. Sąd Wojewódzki podkreśla zatem, że wspom-
niany dodatek nie jest w § 5 ust. 2 rozporządzenia nazywany "funkcyjnym", a czynności
patronackie nie zostały zamieszczone w tabeli stanowisk i stawek dodatku funkcyjnego,
będącej załącznikiem do rozporządzenia. Co prawda dodatek patronacki przysługuje w
wysokości 0,15% przeciętnego wynagrodzenia w sferze produkcji materialnej, tzn. w
pierwszej spośród dziesięciu "stawek dodatku funkcyjnego" przewidzianych w tabeli
zamieszczonej w § 3 rozporządzenia, ale jest to zdaniem Sądu Wojewódzkiego jedynie
techniczna metoda regulowania wysokości dodatku patronackiego, pozostająca bez
wpływu na jego charakter prawny.
Sąd Wojewódzki twierdzi ponadto, że rodzajowa odrębność dodatku patrona-
ckiego i funkcyjnego, wyłączająca zastosowanie § 5 ust. 3 rozporządzenia o skutkach
zbiegu uprawnień do dwóch dodatków funkcyjnych, wynika również z wykładni
historycznej, odwołującej się do poprzednio obowiązującego rozporządzenia Prezyden-
ta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 września 1990 r. w sprawie wynagrodzeń
sędziów sądów powszechnych oraz asesorów i aplikantów sądowych (Dz. U. Nr 66,
poz. 392). Rozporządzenie to nie przewidywało bowiem wypłacania dodatku patrona-
ckiego, zaś treść jego przepisu § 5 była zbieżna z brzmieniem § 5 ust. 1 i 3 obecnego
rozporządzenia.
Źródłem wątpliwości Sądu Wojewódzkiego, uzewnętrznionych w zagadnieniu
prawnym przekazanym do rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy, stało się natomiast
wspomniane wyżej pismo z dnia 10 czerwca 1994 r., w którym dyrektor Departamentu
Kadr Ministerstwa Sprawiedliwości wyraził wobec wszystkich sądów pogląd o fun-
kcyjnym charakterze dodatku patronackiego. Rzeczony dyrektor uważa, że rozstrzy-
gające w tej sprawie jest odesłanie przez § 5 ust. 2 rozporządzenia do jego § 3, okreś-
lającego tabelę stawek dodatku funkcyjnego.
Za taką ewentualnie interpretacją mogłaby - zdaniem Sądu Wojewódzkiego -
przemawiać systematyka rozporządzenia, sytuująca dodatek patronacki w przepisie o
dodatkach funkcyjnych. O "funkcyjnym" charakterze dodatku patronackiego można by
też ewentualnie wnioskować z zakresu upoważnienia ustawowego, udzielonego
Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej przez art. 71 § 3 ustawy z dnia 20 czerwca
1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz. U. z 1994 r., Nr 7,
poz. 25). W świetle art. 71 ust. 1 ustawy zakres upoważnienia zdaje się bowiem być
ograniczony do wynagrodzeń zasadniczych oraz dodatków stażowych i funkcyjnych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Dodatek za sprawowanie patronatu nad aplikantami jest wprawdzie usytuowany
w przepisie § 5 rozporządzenia z dnia 10 marca 1994 r., ale to w żadnym razie nie
przesądza o jego przynależności do kategorii dodatków funkcyjnych. Zgodnie z § 5 ust.
1 rozporządzenia dodatek funkcyjny przysługuje osobie, którą powołano lub której
powierzono pełnienie obowiązków lub funkcji kierowniczych. Wyczerpujący wykaz
takich funkcji lub obowiązków, (pod wspólnym mianem "stanowisk funkcyjnych"), jak też
odpowiadających im stawek dodatku funkcyjnego zawiera tabela, stanowiąca załącznik
do rozporządzenia. W tabeli tej nie ma funkcji (stanowiska) patrona aplikantów. Z
żadnym ze stanowisk wymienionych w tabeli nie łączy się też "pierwsza" spośród
ogółem dziesięciu stawek dodatku funkcyjnego, ustalonych przez § 3 rozporządzenia.
Hierarchicznie najniższe stanowiska funkcyjne uprawniają do drugiej stawki dodatku
funkcyjnego, zaś "pierwsza stawka" odnosi się wyłącznie do patronatu nad aplikantami.
Jest to więc ściśle rzecz biorąc nie tyle "pierwsza stawka dodatku funkcyjnego", ile
kwota dodatku patronackiego, która przez zamieszczenie jej w tabeli mnożnikowych
stawek dodatku funkcyjnego podlega też przewidzianemu dla nich mechanizmowi
automatycznej waloryzacji, powiązanej ze wzrostem przeciętnego wynagrodzenia w
sferze produkcji materialnej.
W typologii składników płacy doktryna prawnicza odróżnia zresztą dodatki
(stawkowe) oraz tzw. dopłaty, czyli dodatki niestawkowe. Roszczenia o dodatki staw-
kowe są nabywane wprawdzie pod warunkiem zajścia uzasadniających to,
szczególnych okoliczności, ale na tych samych zasadach co z tytułu płacy zasadniczej.
Dodatki stawkowe są więc tak ściśle związane z płacą, że mogłyby zostać włączone do
jej stawki. Natomiast roszczenie z tytułu dopłaty pracownik nabywa przez wykonanie
czynności dodatkowych lub ubocznych wobec zasadniczego toku pracy, a więc niejako
od przypadku do przypadku (M.Święcicki: Prawo wynagrodzenia za pracę, PWN,
Warszawa 1963, s. 46-47).
Dodatek funkcyjny jest dodatkiem stawkowym najbardziej związanym z płacą
zasadniczą, ponieważ stanowi faktyczne zwiększenie jej stawki, zależne jedynie od
zajmowania określonego stanowiska kierowniczego (D.Kotowska: Zagadnienia prawne
regulacji płac w układach zbiorowych pracy, Studia i Materiały Instytutu Pracy i Spraw
Socjalnych, zeszyt 9 (106), Warszawa 1979, s. 20). Takiego charakteru nie ma tzw.
dodatek za patronat nad aplikantami, będący dopłatą za spełnianie przez sędziego
dodatkowych czynności, nie stanowiących przedmiotu jego zwyczajnego świadczenia w
wykonaniu pracowniczych obowiązków. Sędzia nie może jednak odmówić wykonania
takiej dodatkowej pracy, gdyż zostaje mu ona "wyznaczona" przez prezesa właściwego
sądu (§17 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 8 listopada 1993 r. w
sprawie aplikantów sądowych i prokuratorskich, Dz. U. Nr 109, poz. 491).
Oceny charakteru prawnego dodatkowego wynagrodzenia za patronat nad
aplikantami nie sposób podważać argumentami z art. 71 § 1 Prawa o ustroju sądów
powszechnych, który stanowi, że wynagrodzenie zasadnicze sędziów równorzędnych
sądów jest równe i stanowi, odpowiednio do rangi stanowiska sędziego, wielokrotność
przeciętnego wynagrodzenia w sferze produkcji materialnej; wysokość wynagrodzenia
sędziów sądów równorzędnych różnicuje staż pracy i pełnione funkcje. Wprawdzie cyt.
przepis nie grzeszy precyzją, ale nie wolno go interpretować w sposób sprzeczny z
utrzymanym w mocy art. 68 Konstytucji z 1952 r. oraz z podstawową zasadą prawa
pracy, określoną w art. 13 k.p. Wynagrodzenie zasadnicze sędziów równorzędnych
sądów może być zatem równe tylko przy takim samym zakresie obowiązków. Jeśli
natomiast zakres ten ulega przejściowemu rozszerzeniu, to kompetencję do ustalenia
odpowiedniej dopłaty do wynagrodzenia zasadniczego trzeba traktować jako
przyczynowo konieczną dla zrealizowania wspomnianej normy konstytucyjnej oraz
podstawowej zasady prawa pracy, a więc jako udzieloną (wynikającą) z mocy reguły
instrumentalnego nakazu.
Rozważenie różnic pomiędzy dodatkiem funkcyjnym oraz dopłatą za patronat
nad aplikantami prowadzi do wniosku, że równoczesne uprawnienie do tych świadczeń
nie jest wyłączone przez § 5 ust. 3 rozporządzenia, wobec czego Sąd Najwyższy na
podstawie art. 391 § 1 k.p.c. podjął uchwałę jak w sentencji.

========================================