Uchwała z dnia 3 listopada 1994 r.
I PZP 44/94

Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędzia SN:
Antoni Filcek, Sędzia SA: Barbara Wagner,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Stefana Trautsolta, w sprawie z po-
wództwa Józefa Grzegorza B. przeciwko Przedsiębiorstwu Usługowo-Produkcyjnemu
"P." w G. o sprostowanie świadectwa pracy, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym
dnia 3 listopada 1994 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Woje-
wódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni posta-
nowieniem z dnia 26 lipca 1994 r., [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

Czy odwołanie dyrektora przedsiębiorstwa państwowego na podstawie art. 37a
ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych
(tekst jednolity: Dz. U. z 1991 r., nr 18, poz. 80 ze zm.) jest odwołaniem
równoznacznym z wypowiedzeniem umowy o pracę, czy też jest odwołaniem rów-
noznacznym z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Przyczyny odwołania dyrektora przedsiębiorstwa państwowego wymie-
nione w art. 37a ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorst-
wach państwowych (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 18, poz. 80 ze zm.) tylko
wtedy stanowią podstawę odwołania równoznacznego z rozwiązaniem umowy o
pracę bez wypowiedzenia (art. 70 § 3 k.p.), jeżeli jednocześnie mogą być uznane
za przyczyny przewidziane w art. 52 § 1 pkt 1 lub 2 k.p.


U z a s a d n i e n i e

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w
Gdyni przedstawił zagadnienie prawne wymienione we wstępnej części uchwały
przedstawiając następujący stan faktyczny.
Powód - Józef B. zatrudniony był w Przedsiębiorstwie Usługowo-Produkcyjnym
"P." w G. na stanowisku dyrektora. Pismem z dnia 14 grudnia 1992 r. Wojewoda G.,
będący organem założycielskim tego przedsiębiorstwa państwowego odwołał, powoda
ze stanowiska dyrektora z dniem 15 grudnia 1992 r. W piśmie wskazano, że odwołanie
jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia w trybie
natychmiastowym. Jako podstawę prawną podano przepisy art. 37a ust. 1 pkt 1 i 3 oraz
art. 66 ust. 2 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych
(jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 18, poz. 80 ze zm.). Natomiast z uzasadnienia
omawianego pisma wynika, że przyczynami odwołania dyrektora było niedopełnienie
zobowiązań wobec Skarbu Państwa z tytułu dywidendy obligatoryjnej i narażenie
przedsiębiorstwa na straty w związku ze współpracą ze spółkami "R.", "P.-.", "Z." i "S."
oraz na skutek niekontynuowania i niezabezpieczenia inwestycji "H." na Osiedlu Z.
Przed Sądem Rejonowym-Sądem Pracy w Gdańsku powód domagał się (po
sprecyzowaniu swych żądań) ustalenia, że był zatrudniony w pozwanym Przedsiębior-
stwie Usługowo-Produkcyjnym "P." w G. od 1 października 1982 r. do 31 marca 1993 r.,
ustalenia, że stosunek pracy został rozwiązany "w drodze wypowiedzenia
przewidzianego w art. 70 § 2 k.p." i sprostowania świadectwa pracy przez wskazanie,
że był zatrudniony w wymienionym okresie oraz stwierdzenie, że stosunek pracy został
rozwiązany w takim trybie.
Pozwane Przedsiębiorstwo wniosło o oddalenie powództwa.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Gdańsku wyrokiem z 4 marca 1994 r. oddalił po-
wództwo. Sąd ten doszedł do przekonania, że odwołanie powoda było równoznaczne z
rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 70 § 3 k.p.). Zdaniem Sądu
okoliczności z art. 37a wymienionej wyżej ustawy o przedsiębiorstwach państwowych
mogą stanowić ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych. Do organu
założycielskiego należy ocena, czy dyrektor naruszając w sposób rażący prawo lub nie
dopilnowując dopełnienia zobowiązań przedsiębiorstwa wobec Skarbu Państwa tym
samym naruszył w sposób ciężki swoje obowiązki pracownicze. W rozpoznawanej
sprawie intencją Wojewody G.było odwołanie powoda ze stanowiska dyrektora w
sposób równoznaczny z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Powód wniósł rewizję od omówionego wyroku a Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni rozpoznając tę rewizję po-
wziął poważne wątpliwości sformułowane w przedstawionym Sądowi Najwyższemu
zagadnieniu prawnym. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego rażące naruszenie prawa przez
dyrektora, pozostające w związku z pełnioną przez niego funkcją oraz niewypełnianie
przez przedsiębiorstwo państwowe, zobowiązań wobec Skarbu Państwa z tytułu
podatków lub dywidendy obligatoryjnej jest ciężkim naruszeniem podstawowych
obowiązków pracowniczych i uzasadnia odwołanie go ze stanowiska w sposób
równoznaczny z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia. Sąd Wojewódzki
nie wskazał w uzasadnieniu swego postanowienia rozważanych przez siebie przesłanek
i argumentów przemawiających za stanowiskiem przeciwnym, poza omówieniem
stanowiska zajmowanego przez powoda w rozpoznawanej sprawie (w szczególności w
rewizji), w myśl którego pominięcie w akcie odwołania przepisu art. 37a ust. 1 pkt 2
ustawy o przedsiębiorstwach państwowych odwołującego się do przesłanek
określonych w art. 52 § 1 i art. 53 § 1 k.p. dotyczących rozwiązania stosunku pracy bez
wypowiedzenia przez zakład pracy, ma ten skutek, że zgodnie z art. 70 § 2 k.p.
odwołanie jest równoznaczne z wypowiedzeniem umowy o pracę.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przedstawione zagadnienie prawne dotyczy relacji między przepisami art. 37a
ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych a art. 70 § 2 i 3 k.p. i poprzez
ten ostatni przepis również z art. 52 § 1 pkt 1 i 2 k.p.
Rozważania na temat tej relacji należy rozpocząć od przypomnienia, że do
rozwiązania stosunku pracy dyrektora przedsiębiorstwa państwowego - jako pracownika
zatrudnionego na podstawie powołania - mają zastosowanie zarówno przepisy ustawy o
przedsiębiorstwach państwowych, jak i przepisy kodeksu pracy. Rozwiązanie tego
stosunku pracy następuje w drodze odwołania. Zgodnie z art. 70 § 2 k.p. odwołanie -
jako zasada - jest równoznaczne z wypowiedzeniem umowy o pracę. Z treści § 3 tegoż
przepisu wynika, że odwołanie jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez
wypowiedzenia tylko wówczas, jeżeli nastąpiło z przyczyn, o których mowa w art. 52 lub
53. Okoliczności rozpoznawanej sprawy nie odnoszą się do przyczyn rozwiązania
stosunku pracy, o których mowa w art. 53 k.p. i w art. 52 § 1 pkt 3 k.p., a zatem
rozważania ograniczyć trzeba do przyczyn wymienionych w art. 52 § 1 pkt 1 i 2.
Zaistnienie przyczyn z tego ostatniego przepisu uzasadniałoby w tej sprawie przyjęcie,
że odwołanie powoda było równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez
wypowiedzenia. Podkreślić przy tym trzeba, że istotne jest, aby przyczyny polegające
na ciężkim naruszeniu podstawowych obowiązków pracowniczych czyli zawinionych lub
popełnieniu przestępstwa uniemożliwiającego dalsze zatrudnianie na zajmowanym
stanowisku istotnie miały miejsce. Z przepisu art. 70 § 3 k.p. nie wynika natomiast, by
istotne znaczenie miało powołanie w piśmie odwołującym określonej podstawy prawnej
odwołania.
W rozpoznawanej sprawie istotne jest zatem nie to, jaką podstawę prawną po-
wołał Wojewoda G. w swym piśmie, lecz to, jakie zarzuty postawił powodowi. Zarzuty te
to - niedopełnienie obowiązku opłacania dywidendy obligatoryjnej, narażenie
przedsiębiorstwa na straty oraz składanie nierzetelnych sprawozdań finansowych. Tak
sformułowane zarzuty wypełniają dyspozycję art. 37a ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy o
przedsiębiorstwach państwowych. Przepis ten w trzech punktach określa przesłanki
umożliwiające odwołanie dyrektora przedsiębiorstwa państwowego. Tylko jeden z tych
punktów (drugi) odwołuje się wprost do art. 52 § 1 k.p., co rodzi pytanie, czy spełnienie
przesłanek z któregokolwiek z dwóch pozostałych może doprowadzić do wniosku, że
mamy do czynienia z przyczynami "o których mowa w art. 52" (do których odwołuje się
art. 70 § 3 k.p.). Analiza przepisu art. 37a ust. 1 pkt 1 i 3 prowadzi do wniosku, że
przyczyny odwołania tam uregulowane mogą być, ale nie zawsze będą przyczynami,o
których mowa w art. 52 § 1 (praktycznie chodzić może jedynie o pkt 1 lub 2 tego
przepisu, gdyż nie ma żadnego odniesienia między rażącym naruszeniem prawa przez
dyrektora lub nieopłacaniem przez przedsiębiorstwo dywidendy lub podatków a
zawinioną utratą uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na stanowisku
dyrektora).Zależy to od okoliczności konkretnej sprawy. Na przykład sytuacja, w której
przedsiębiorstwo państwowe przez co najmniej 3 kolejne miesiące nie wypełnia wobec
Skarbu Państwa zobowiązań z tytułu podatków lub dywidendy obligatoryjnej uzasadnia
odwołanie dyrektora zgodnie z art. 37a ust. 1 pkt 3. Jeżeli dyrektor ze swej winy
doprowadził do takiego stanu rzeczy może to stanowić jednocześnie ciężkie naruszenie
jego obowiązków pracowniczych, a zatem przyczynę "o której mowa w art. 52".
Skutkowałoby to zakwalifikowanie odwołania dyrektora jako równoznacznego z
rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 70 § 3 k.p.). Można jednakże
wyobrazić sobie również sytuację, w której nieuzasadnione będzie postawienie
pracownikowi - dyrektorowi zarzutu ciężkiego naruszenia jego podstawowych
obowiązków mimo, że doszło do zaległości w opłacaniu podatków lub dywidendy w
rozmiarze uzasadniającym odwołanie dyrektora. Wiąże się to przede wszystkim ze
spełnieniem lub nie spełnieniem przesłanki działania zawinionego w świetle przepisów
kodeksu pracy, podczas gdy do odwołania dyrektora wystarczy obiektywne zaistnienie
określonej sytuacji.
Wskazany przykład pozwala na przedstawienie istoty różnicy między zasięgiem
działania przepisu art. 37a ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych a
art. 70 § 3 k.p. i poprzez ten przepis art. 52 § 1 pkt 1 i 2. Nieuprawnione jest więc
zarówno twierdzenie, że zasięg ten jest zawsze tożsamy, jak i zanegowanie w ogóle
możliwości powstania takiej tożsamości.
To drugie zapatrywanie miałoby znajdować uzasadnienie w treści art. 37a, w
którego w punkcie 2 ustępu 1 wymieniono oddzielnie "przesłanki określone w art. 52 § 1
lub art. 53 § 1 kodeksu pracy". Sposób zredagowania omawianego przepisu nie może
jednak przesądzać o tym, że przesłanki wyspecyfikowane w punktach 1 i 3 nie mogą
nigdy być uznane jednocześnie za tożsame z "określonymi w art. 52 § 1". Wniosek taki
byłby sprzeczny z przyjętymi zasadami wykładni logicznej. Trzeba by bowiem
zaakceptować tezę, że dopuszczenie się przez dyrektora ciężkiego naruszenia prawa
albo spowodowanie zaległości w opłacaniu podatków lub dywidendy nigdy nie może być
uznane jednocześnie za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych,
czyli za uzasadniające odwołanie dyrektora równoznaczne z rozwiązaniem umowy o
pracę bez wypowiedzenia.
Ponownie należy wskazać, że dla oceny jakiego rodzaju odwołanie miało miej-
sce, treść pisma odwołującego dyrektora ma istotne znaczenie w takim zakresie, w
jakim wskazuje przyczyny odwołania, natomiast powołanie podstawy prawnej takiego
znaczenia nie ma.
Jeżeli dla rozstrzygnięcia konkretnej sprawy (wobec treści roszczeń zgłoszonych
przez pracownika) konieczne jest ustalenie jakiego rodzaju odwołanie miało miejsce (z
art. 70 § 2 czy z art. 70 § 3 k.p.), rzeczą Sądu będzie dokonanie ustaleń faktycznych
pozwalających na stwierdzenie, czy w danym przypadku przyczyny odwołania z art. 37a
ust. 1 pkt 1 lub 3 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych mogą być jednocześnie
uznane za przewidziane w art. 52 § 1 pkt 1 lub 2 k.p., czyli stanowiące podstawę
odwołania równoznacznego z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Udzielenie twierdzącej lub przeczącej odpowiedzi na przedstawione zagadnienie
prawne nie jest możliwe a priori, zależy bowiem od poczynionych przez Sąd orzekający
ustaleń faktycznych i ich oceny.
Z tych względów należało podjąć uchwałę o treści podanej w sentencji.

========================================