Uchwała z dnia 2 marca 1995 r.
I PZP 4/95

Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Kazimierz
Jaśkowski (sprawozdawca), Maria Mańkowska,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Witolda Bryndy, w sprawie z powódz-
twa [...] Przedsiębiorstwa Budowlanego Przemysłu Lekkiego Spółki z o.o. w likwidacji
przeciwko Wojewódzkiemu Urzędowi Pracy w W. - Funduszowi Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 2
marca 1995 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny we
Wrocławiu postanowieniem z dnia 23 listopada 1994 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie
art. 391 k.p.c.

1. czy pracodawca, składający zbiorczy wykaz nie zaspokojonych roszczeń
pracowniczych, któremu kierownik Wojewódzkiego Urzędu Pracy odmówił przekazania
środków finansowych na zaspokojenie roszczeń, jest czynnie legitymowany w sporze o
zapłatę świadczeń pracowniczych na podstawie art. 8 ust. 2 Ustawy z dnia 29.12.1993
r., o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z
1994 r., Nr 1, poz. 1) ?

w razie odpowiedzi twierdzącej na pytanie 1

2. czy w sporze takim niewypłacalny pracodawca dochodzić może zasądzenia na
swoją rzecz od Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych kwoty, odpo-
wiadającej wartości nie zaspokojonych świadczeń pracowniczych, czy też winien
wytoczyć powództwo na rzecz poszczególnych pracowników o kwoty świadczeń, przy-
padających oznaczonym pracownikom ?

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Osoba, która złożyła zbiorczy wykaz nie zaspokojonych roszczeń pracow-
niczych (art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy - Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz.
1) i została zawiadomiona o odmowie wypłaty tych świadczeń, jest - na podstawie
art. 8 ust. 2 tejże ustawy - czynnie legitymowana w sporze o zapłatę na swoją
rzecz świadczeń objętych wykazem.


U z a s a d n i e n i e

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało w następującym stanie faktycznym.
[...] Przedsiębiorstwo Budowlane Przemysłu Lekkiego, Spółka z o.o. w likwidacji, doma-
gało się zasądzenia przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we
Wrocławiu od Wojewódzkiego Urzędu Pracy - Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych w W. kwoty 439.616.400 zł. Podstawą żądania była odmowa Urzędu
przekazania na rzecz powodowego Przedsiębiorstwa środków finansowych na
zaspokojenie roszczeń pracowniczych na podstawie art. 7 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29
grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1).
Sąd I instancji oddalił powództwo przyjmując, że zakład pracy nie jest upraw-
niony do występowania z powództwem o zapłatę środków finansowych ze wskazanego
wyżej Funduszu, gdyż na podstawie art. 8 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r.
prawo wszczęcia sporu sądowego przysługuje tylko pracownikom.
Rozpoznając rewizję strony powodowej Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych we Wrocławiu powziął poważne wątpliwości prawne przedstawione w
sentencji postanowienia z dnia 23 listopada 1994 r.
W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał, iż ustawa z dnia 29 grudnia 1993 r.
wprowadza dwa tryby uruchomienia środków z Funduszu w celu zaspokojenia roszczeń
pracowników wobec niewypłacalnego pracodawcy. Pierwszy z nich polega na
sporządzeniu wykazu nie zaspokojonych roszczeń pracowniczych przez pracodawcę
(syndyka, likwidatora lub inną osobę sprawującą zarząd majątkiem pracodawcy) i prze-
kazaniu go kierownikowi wojewódzkiego urzędu pracy. Ten zaś - po sprawdzeniu
zgodności wykazu z przepisami ustawy - przekazuje odpowiednie środki finansowe
pracodawcy, który wypłaca wymienionym w wykazie osobom świadczenia przewidziane
w ustawie (art. 7 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r.). Do zainicjowania wypłaty
świadczeń z Funduszu uprawniony jest z mocy art. 7 ust. 3 omawianej ustawy również
pracownik (albo inna osoba z kręgu osób określonych w art. 5 ustawy), który może
zgłosić kierownikowi wojewódzkiego urzędu pracy wniosek o wypłatę świadczeń, jeżeli
zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że nastąpi zwłoka w zgłoszeniu roszczeń
pracowniczych przez sporządzenie zbiorczego wykazu nie zaspokojonych roszczeń
pracowniczych. W tej sytuacji kierownik urzędu pracy, po sprawdzeniu zgodności z
prawem wniosku, dokonuje wypłaty bezpośrednio osobie uprawnionej. Zgodnie z art. 7
ust. 4 ustawy w obu trybach postępowania stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu
postępowania administracyjnego.
Stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy o odmowie wypłaty świadczenia pracownicze-
go w całości lub w części - zgłoszonego w trybie określonym w art. 7 ust. 1 i 3 -
kierownik wojewódzkiego urzędu pracy zawiadamia niezwłocznie na piśmie zaintereso-
waną osobę, podając uzasadnienie tej odmowy. Według art. 8 ust. 2 ustawy spory
powstałe w związku z odmową wypłaty świadczenia pracowniczego ze Środków Fun-
duszu rozstrzyga sąd właściwy w sprawach z zakresu prawa pracy.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego z przepisu art. 8 ust. 1 ustawy, odnoszącego od-
mowę wypłaty świadczenia zarówno do postępowania wszczętego złożeniem przez
pracodawcę zbiorczego wykazu, jak i złożeniem wniosku przez pracownika, można
wnioskować o dopuszczalności żądania przez pracodawcę rozpoznania sporu przez
sąd właściwy w sprawach z zakresu prawa pracy. Za stwierdzeniem czynnej legitymacji
pracodawcy w takim sporze przemawia także cel istnienia Funduszu oraz udział
pracodawcy w doprowadzeniu do zaspokojenia pracowników z jego środków
finansowych. Możliwość wytoczenia przez pracodawcę powództwa w razie negatywnej
decyzji kierownika wojewódzkiego urzędu pracy służy temu samemu celowi, co złożenie
zbiorczego wykazu, tj. uproszczeniu trybu i przyspieszeniu zaspokojenia pracowników.
Jednakże - jak podniósł Sąd Apelacyjny - przeciwko przyjęciu legitymacji czynnej
pracodawcy w sporze, o którym mowa w art. 8 ust. 2 ustawy, przemawia brak po stronie
pracodawcy materialnoprawnych roszczeń, które mają być zaspokojone z Funduszu.
Gdyby przyjąć istnienie po stronie pracodawcy czynnej legitymacji w sporze związanym
z odmową wypłaty świadczeń z Funduszu, to budzi wątpliwości rodzaj roszczenia, jakie
może być dochodzone. W omawianej regulacji dopatrywać się można zarówno
uprawnień własnych pracodawcy do otrzymania funduszu celowego, jak i przeciwnie -
usytuowania pracodawcy wyłącznie jako pośrednika w realizacji uprawnień, które
przysługują tylko pracownikom i innym osobom uprawnionym. W drugiej z tych sytuacji,
ze względu na istnienie materialnoprawnych źródeł roszczeń tylko po stronie
pracowników, pracodawca byłby uprawniony do wytoczenia powództwa na rzecz
oznaczonych pracowników (osób uprawnionych), podobnie jak np. prokurator (art. 55
k.p.c.).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kwestia dopuszczalności dochodzenia przez pracodawcę na drodze sądowej
należności z Funduszu była już przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego.
W pkt 1 uchwały z dnia 17 stycznia 1995 r., I PZP 55/94 (dotychczas nie publi-
kowanej) przyjęto, że "W razie odmowy wypłaty świadczenia pracowniczego w całości
lub w części ze środków Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (art. 8
ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy, Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1) pracodawca może docho-
dzić świadczenia od tego Funduszu przed sądem właściwym w sprawach z zakresu
prawa pracy". Pogląd ten należy podzielić. Trafnie bowiem wskazano w uzasadnieniu,
że użyte w art. 8 ust. 2 ustawy określenie "odmowa wypłaty świadczenia
pracowniczego" obejmuje przypadki odmowy wypłaty świadczenia pracowniczego w
ściślejszym rozumieniu, dotyczącym indywidualnego zgłoszenia świadczenia przez pra-
cownika na podstawie art. 7 ust. 3 ustawy, jak również sytuacje, gdy odmowa dotyczy
przekazania środków na wypłatę świadczenia pracowniczego przez pracodawcę.
Dokonując wykładni art. 8 ustawy należy także mieć na uwadze, że przewidziany
w jej art. 7 ust. 1 tryb zaspokajania roszczeń pracowniczych, jest przez ustawodawcę
preferowany, gdyż tryb indywidualnego dochodzenia roszczeń na podstawie art. 7 ust. 3
ustawy ma charakter wyjątkowy i może być stosowany tylko wtedy, gdy zachodzi
uzasadnione przypuszczenie, że nastąpi zwłoka w zbiorczym zgłoszeniu roszczeń
pracowniczych przez pracodawcę. Działania podejmowane na podstawie art. 7 ust. 1
ustawy przez pracodawcę lub inną osobę sprawującą zarząd jej majątkiem leżą
zarówno w interesie pracodawcy, jak i pracowników pozbawionych świadczeń z powodu
niewypłacalności pracodawcy. Jest to okoliczność, która także przemawia na rzecz
poddania kontroli przez sąd pracy działań dyrektora wojewódzkiego urzędu pracy
odmawiającego przekazania środków finansowych pracodawcy. O odmowie wypłaty
świadczenia pracowniczego zgłoszonego w określonym w art. 7 ust. 1 ustawy wykazie
dyrektor wojewódzkiego urzędu pracy zawiadamia osobę zainteresowaną, jednakże
wykaz ten nie stanowi bezpośredniej podstawy wypłaty, a jedynie warunek przekazania
pracodawcy środków finansowych w celu dokonania wypłaty. Tym samym dyrektor
wojewódzkiego urzędu pracy może wydać decyzję o odmowie przekazania środków, a
w następstwie tej decyzji zawiadomić zainteresowaną osobę o jej treści. Skoro jednakże
w art. 8 ust. 1 ustawy także w odniesieniu do tej sytuacji stosuje się określenie "odmowa
wypłaty świadczenia pracowniczego", to wyrażenie to musi obejmować również
przypadki odmowy przekazania środków finansowych przeznaczonych na realizację
świadczeń pracowniczych. Z przepisu art. 8 ust. 2 ustawy wynika zaś, że spory
powstałe w związku z odmową wypłaty świadczenia pracowniczego ze środków
Funduszu poddane są sądownictwu pracy niezależnie od tego, czy odmowa dotyczy
pracownika, czy pracodawcy.
W uzasadnieniu powyższej uchwały Sądu Najwyższego podkreślono także prak-
tyczny aspekt omawianego problemu. W razie zajęcia stanowiska, iż odmowa wypłaty
świadczenia ma być ujmowana w sposób wąski i że przepis art. 8 ustawy nie stwarza
możliwości dochodzenia przez pracodawcę roszczenia o przekazanie środków na
wypłatę świadczeń pracowniczych, z indywidualnymi powództwami musieliby wówczas
występować poszczególni pracownicy.
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, zgodnie z art. 12 ust. 2
ustawy, ma osobowość prawną i z tego względu jest on legitymowany biernie do wystę-
powania w omawianym procesie przed sądem pracy. Legitymację czynną posiada
pracodawca, który może działać osobiście (gdy jest osobą fizyczną), przez swoich
pełnomocników lub organy, a także poprzez syndyka, likwidatora lub inną osobę
sprawującą zarząd majątkiem pracodawcy. Pracodawca ma własny interes w uzyskaniu
środków pieniężnych na zapłatę świadczeń pracownikom, gdyż w ten sposób zwalnia
się z długu wobec nich, stając się jednocześnie dłużnikiem Funduszu (art. 10 ustawy).
Środki przekazane przez Fundusz oddawane są do dyspozycji pracodawcy, jednakże
mogą one być użyte tylko na zaspokojenie roszczeń pracowników objętych wykazem
złożonym kierownikowi wojewódzkiego urzędu pracy.
Stosownie do terminologii ustawy w sentencji uchwały stwierdzono, że w oma-
wianym sporze czynnie legitymowana jest osoba, która złożyła wykaz niezaspokojonych
roszczeń pracowniczych i że ona może wnosić o zasądzenie na swoją rzecz świadczeń
objętych wykazem. W istocie rzeczy - jak wyżej wskazano - środki te przekazywane są
pracodawcy w celu zaspokojenia roszczeń pracowników, a syndyk, likwidator lub inna
osoba zarządzająca majątkiem pracodawcy jedynie działają w imieniu pracodawcy jako
podmiotu zatrudniającego.
Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji uchwały.

========================================