Uchwała z dnia 7 lutego 2006 r.
I PZP 4/05

Przewodniczący SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca), Sędziowie: SN
Beata Gudowska, SA Zbigniew Korzeniowski.

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony Kasz-
czyszyn, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 lutego 2006 r. sprawy z powództwa
Andrzeja S. przeciwko Zespołowi Szkół [...] w S. o zapłatę, na skutek zagadnienia
prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Krakowie z dnia 8 marca 2005 r. [...]

,,Czy wobec treści art. 87 ust. 4 w związku z art. 87 ust. 1 ustawy z dnia
26.01.1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jednolity Dz.U. 2003 nr 118 poz. 1112) naby-
cie prawa do odprawy określonej w art. 28 tej ustawy stanowi przesłankę wyłączają-
cą prawo do odprawy przewidzianej w art. 87 ust. 2 Karty Nauczyciela ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, z którym roz-
wiązano stosunek pracy w związku z jego niezdolnością do dotychczasowej
pracy i który z tego tytułu otrzymał odprawę pieniężną na podstawie art. 28 ust.
1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z
2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.) nie przysługuje odprawa na podstawie art. 87
Karty Nauczyciela,jeżeli nauczyciel przechodzi następnie na emeryturę lub
rentę z tytułu niezdolności do pracy.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2004 r. Sąd Rejonowy w Wadowicach oddalił w
całości powództwo Andrzeja S. o zasądzenie na jego rzecz od Zespołu Szkół [...] w
S. kwoty 6.429,30 zł tytułem odprawy na podstawie art. 87 ust. 2 i 3 Karty Nauczy-
ciela oraz dofinansowania do wczasów rodzinnych organizowanych prywatnie w
kwocie około 400 zł z funduszu świadczeń socjalnych. Z ustalonego przez Sąd
pierwszej instancji stanu faktycznego wynika, iż stosunek pracy powoda jako nau-
czyciela mianowanego uległ rozwiązaniu na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 1 Karty Nau-
czyciela w związku z art. 88 oraz art. 23 ust. 1 pkt 3, ust. 2 pkt 3 Karty Nauczyciela. Z
uwagi na fakt, iż jednym z powodów rozwiązania stosunku pracy było orzeczenie
przez lekarza o niezdolności powoda do wykonywania dotychczasowej pracy; tym
samym powód nabył na podstawie art. 28 ust. 1 Karty Nauczyciela prawo do odpra-
wy w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia.
Powyższy wyrok zaskarżył apelacją powód, podnosząc, iż przeszedł on na
emeryturę od 1 lipca 2003 r. i mimo kilkakrotnych wniosków dotąd nie otrzymał od-
prawy emerytalnej w wysokości trzech ostatnich pensji. Odprawa ta jest powodowi
należna na mocy art. 87 ust. 2 Karty Nauczyciela po 20 latach pracy w szkole, a
otrzymanie odprawy z tego przepisu nie jest uwarunkowane nieuzyskaniem odprawy
przewidzianej w art. 28 Karty Nauczyciela, gdyż nie dotyczy sytuacji z niższym sta-
żem pracy określonej w art. 28 ust. 1 Karty Nauczyciela. Prawo do wyżej wymienio-
nej odprawy według powoda powstało wskutek rozwiązania stosunku pracy w
związku z przejściem na wcześniejszą emeryturę, natomiast prawo do 6-miesięcznej
odprawy powód nabył w wyniku orzeczenia trwałej niezdolności do pracy z dniem 21
czerwca 2003 r. zgodnie z art. 28 Karty Nauczyciela czyli na mocy odrębnego tytułu
prawnego.
Sąd Okręgowy rozpoznając apelację powoda powziął wątpliwość, czy wobec
treści art. 87 ust. 4 w związku z art. 87 ust.1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112) nabycie prawa do
odprawy określonej w art. 28 tej ustawy stanowi przesłankę wyłączającą prawo do
odprawy przewidzianej w art. 87 ust. 2 Karty Nauczyciela. Zdaniem Sądu Okręgowe-
go prawidłowa wykładnia powyższych przepisów determinuje zasadność apelacji
powoda i w konsekwencji, zasadność jego roszczenia o zasądzenie na jego rzecz
odprawy na podstawie art. 87 ust. 2 Karty Nauczyciela. Sąd Okręgowy zwrócił jednak
uwagę, że o ile przepis art. 87 ust. 1 Karty Nauczyciela stanowi, że nauczycielowi
spełniającemu warunki uprawniające do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do
pracy, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę lub rentę,
przysługuje odprawa w wysokości dwumiesięcznego ostatnio pobieranego wynagro-
dzenia w szkole będącej podstawowym miejscem jego pracy, jeżeli nie uzyskał z
tego tytułu odprawy przewidzianej w art. 28, o tyle art. 87 ust. 2 podwyższa wysokość
tej odprawy do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia w razie przepracowania
w szkole co najmniej 20 lat bez zastrzeżenia wyłączenia prawa do odprawy przysłu-
gującej z art. 28, zaś art. 87 ust. 4 przyznaje - w razie zbiegu prawa do odprawy wy-
mienionej w ust. 1 i 2 - prawo do jednej odprawy korzystniejszej; uprawnione jest
także zajęcie stanowiska, że przy zbiegu prawa do odprawy z art. 28 ust. 1 Karty
Nauczyciela i odprawy z art. 87 ust. 2 tej ustawy przysługuje tylko jedna korzystniej-
sza odprawa, tj. z art. 28 Karty Nauczyciela.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Poza sporem jest, iż powód był nauczycielem mianowanym. W szczególności
więc mają do niego zastosowanie postanowienia rozdziału 4 Karty Nauczyciela (na-
wiązanie, zmiana i rozwiązanie stosunku pracy). Z uregulowań tego rozdziału do-
tyczących nauczycieli mianowanych wynika, że ,,mianowanie" oznacza nie tylko pod-
stawę nawiązania stosunku pracy, ale także jest jednym ze stopni awansu zawodo-
wego. Wprawdzie stopnie te nie łączą się bezpośrednio z podstawą nawiązania sto-
sunku pracy, ale są one szczeblami kariery zawodowej nauczyciela, a ich nadanie
stanowi potwierdzenie osiągnięcia przez nauczyciela określonego poziomu kwalifika-
cji, zaś stopień awansu nie pozostaje bez wpływu na podstawę jego zatrudnienia.
Dlatego też mianowanie jako podstawa nawiązania stosunku pracy zastrzeżone zo-
stało dla nauczycieli legitymujących się najwyższymi stopniami awansu zawodowego
- nauczyciela mianowanego i nauczyciela dyplomowanego (por. wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 10 września 2004 r., I PK 431/03, Wspólnota 2004 nr 20, poz. 57). Sto-
sunek pracy nauczyciela mianowanego charakteryzuje się zatem pewnymi cechami
odróżniającymi go od umownego stosunku pracy nauczyciela, które dotyczą w
szczególności ochrony trwałości stosunku pracy na podstawie mianowania i szcze-
gólnych świadczeń przysługujących w razie niemożności kontynuowania tego ro-
dzaju stosunku pracy. Tak więc, w razie rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem
zatrudnionym na podstawie mianowania z powodu całkowitej likwidacji szkoły lub
częściowej likwidacji albo w razie zmian organizacyjnych powodujących niemożli-
wość dalszego zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć (art. 20 ust. 1 pkt
1 i 2 Karty Nauczyciela), takiemu nauczycielowi przysługuje odprawa w wysokości
sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Wysokość tej odprawy nie jest
uzależniona od stażu pracy nauczyciela w szkole. Niedopuszczalne jest też ograni-
czenie pełnego wymiaru zajęć nauczyciela mianowanego poza sytuacjami określo-
nymi w art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela (za zgodą nauczyciela do wymiaru nie niż-
szego niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć i proporcjonalnego zmniejszenia wyna-
grodzenia w sytuacji, gdy z przyczyn, o których mowa w art. 20 ust. 1, nie ma możli-
wości zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć - por. uchwałę Sądu Naj-
wyższego z dnia 11 września 1996 r., I PZP 22/96, OSNAPiUS 1997 nr 7, poz. 111).
Brak zgody nauczyciela mianowanego na ograniczenie zatrudnienia i zmniejszenie
wynagrodzenia powoduje rozwiązanie stosunku pracy i powstanie prawa do sze-
ściomiesięcznej odprawy. Nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie umowy o
pracę przysługują w takiej sytuacji tylko świadczenia przewidziane w przepisach o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników (które są mniej korzystne niż przysługujące nauczycie-
lom mianowanym). Utrata zatrudnienia z powodu likwidacji (lub zmian organizacyj-
nych uniemożliwiających dalsze zatrudnienie) miejsca pracy w razie zbiegu z naby-
ciem uprawnień emerytalnych nie pozbawia nauczyciela mianowanego prawa do
odprawy emerytalnej z art. 87 Karty Nauczyciela, ponieważ przepis ten nie przewi-
duje możliwości zaliczenia odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy z nauczy-
cielem mianowanym z powodu likwidacji szkoły na poczet odprawy emerytalnej (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2001 r., I PKN 565/00, OSNP 2003 nr 10,
poz. 251).

Inaczej kwestia zbiegu prawa do odpraw przedstawia się w przypadku rozwią-
zania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania w ra-
zie orzeczenia lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o nie-
zdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy (art. 23 ust. 1 pkt 3
Karty Nauczyciela). W takim przypadku, zgodnie z art. 28 ust. 1 Karty Nauczyciela,
nauczycielowi mianowanemu przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomie-
sięcznego wynagrodzenia zasadniczego ostatnio pobieranego w czasie trwania sto-
sunku pracy za każdy pełny rok pracy na stanowisku nauczyciela w jednostkach or-
ganizacyjnych, o których mowa w art. 1 ust. 1 i 1a oraz ust. 2 pkt 1 i 1a Karty
Nauczyciela, nieprzekraczająca jednak sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasad-
niczego. Tego rodzaju odprawa jest wymieniona w art. 87 ust. 1 Karty Nauczyciela.
Przede wszystkim należy zauważyć, że odprawa pieniężna w razie rozwiązania sto-
sunku pracy z powodu przejścia na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do
pracy przysługuje każdemu nauczycielowi i jest przewidziana w rozdziale 11 Karty
Nauczyciela (uprawnienia emerytalne). Pierwotnie przepis ten przewidywał prawo do
odprawy wyłącznie w razie ,,przejścia" na emeryturę. Jeżeli zatem obecna redakcja
tego przepisu umożliwia nabycie prawa do odprawy także z powodu spełnienia wa-
runków do renty z tytułu niezdolności do pracy, to jednocześnie wyraźnie wyłączone
jest prawo do odprawy, gdy nauczyciel (tym razem mianowany), uzyskał odprawę
przewidzianą w art. 28 Karty Nauczyciela. Przyczyna ustania zatrudnienia nauczy-
ciela - niezdolność do wykonywania dotychczasowej pracy - jest bowiem tożsama tak
dla nabycia prawa do - maksymalnie - sześciomiesięcznej odprawy z art. 28 Karty
Nauczyciela dla nauczyciela mianowanego, jak i do dwumiesięcznej (albo trzymie-
sięcznej z racji co najmniej 20-letniego zatrudnienia - art. 87 ust. 2 ustawy) z tytułu
renty spowodowanej tą niezdolnością, jak i emerytury, przy czym z racji warunków
wymaganych dla nabycia prawa do emerytury (wiek, staż pracy) osoba spełniająca te
warunki jest (potencjalnie) również niezdolna do pracy. Odprawa ,,emerytalna" dla
każdego nauczyciela (zatrudnionego tak na podstawie umowy o pracę, jak i miano-
wania) przysługująca także osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do
pracy, została jednak, przez powołanie w art. 87 ust. 1 przepisu art. 28 ,,skonsumo-
wana" przez przysługującą nauczycielowi mianowanemu sześciomiesięczną (mak-
symalnie) odprawę przewidzianą w tym ostatnim przepisie. Dlatego też należało
dojść do przekonania, że nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, z
którym rozwiązano stosunek pracy w związku z niezdolnością do dotychczasowej
pracy i który z tego powodu otrzymał odprawę pieniężną na podstawie art. 28 Karty
Nauczyciela, nie przysługuje już odprawa na podstawie art. 87 tej Karty, jeżeli nau-
czyciel przechodzi następnie na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Stanowisko takie zajmowane było również w piśmiennictwie (A. Barański, M. Szy-
mańska, J. Rozwadowska-Skrzeczyńska: Komentarz do ustawy Karta Nauczyciela,
2005, Wydanie IV). Przepis art. 87 ust. 2 Karty Nauczyciela (w stosunku do ustępu 1
tego przepisu) podwyższa tylko wysokość odprawy do trzymiesięcznego wynagro-
dzenia z racji przepracowania w szkole co najmniej 20 lat, a brak powtórzenia w
ustępie 2 wyłączenia prawa do odprawy w razie uzyskania już prawa do odprawy z
art. 28 pozbawiony jest doniosłości prawnej. Z kolei, jeżeli w ustępie 1 art. 87 warun-
kiem prawa do odprawy ,,emerytalno-rentowej" jest nieuzyskanie prawa do odprawy z
art. 28 Karty Nauczyciela, to tak rozumiana odprawa, przywołana następnie w ust. 4
tego artykułu winna być brana pod uwagę jako jedna - korzystniejsza. W przeciwnym
razie zestawienie odprawy dwumiesięcznej (ust. 1) i trzymiesięcznej (ust. 2) w
aspekcie ,,korzystności" jednej z nich (ust. 4) byłoby zbędne, gdyż wykładnia logiczna
nie pozwala na przyjęcie, że odprawa z ust. 1, gdyby nie zawierała wyłączenia wyni-
kającego z art. 28, mogłaby się sumować z odprawą z ust. 2.

W przedstawionym stanie faktycznym należy jeszcze zwrócić uwagę, że z po-
wodem rozwiązano stosunek pracy na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 3 i ust. 2 pkt 3
Karty Nauczyciela, a więc z powodu orzeczenia przez lekarza o niezdolności do wy-
konywania dotychczasowej pracy, kiedy to stosunek pracy na podstawie mianowania
rozwiązuje się z końcem miesiąca, w którym dyrektor szkoły otrzymał ostateczne
orzeczenie o niezdolności nauczyciela do dotychczasowej pracy (świadectwo pracy z
dnia 8 sierpnia 2003 r.). Takie określenie podstawy rozwiązania stosunku pracy tylko
je uszczegółowia w stosunku do określenia ze świadectwa pracy z dnia 30 czerwca
2003 r. (art. 23 ust. 2 pkt 3 Karty Nauczyciela, tj. powiązania daty ustania stosunku
pracy z końcem miesiąca, w którym dyrektor szkoły otrzymał ostateczne orzeczenie
lekarskie o niezdolności nauczyciela do dotychczasowej pracy) i nie stanowi istotnej
zmiany sposobu rozwiązania stosunku pracy, które nie nastąpiło w związku przej-
ściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy. Okoliczność ta (przej-
ście na emeryturę) miałaby tylko wówczas wpływ na prawo do odprawy, gdyby art.
87 ust. 1 Karty Nauczyciela zawierał wyłączenia prawa do odprawy (dwu - trzymie-
sięcznej) z powodu jednoczesnego nabycia prawa do odprawy dla nauczyciela mia-
nowanego z art. 28 Karty Nauczyciela.

Z powyższych motywów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak na wstępie.
========================================