Uchwała z dnia 5 października 2006 r.
I PZP 3/06

Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Hajn, Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 października 2006 r.
sprawy z powództwa Tomasza K. przeciwko A.-D. M.M. spółce jawnej w Ł. o za-
dośćuczynienie z tytułu mobbingu, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego
postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 27 lipca 2006 r. [...]

,,Czy sprawa z powództwa pracownika dotycząca wyłącznie zasądzenia za-
dośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę - opartego na treści art. 94-3 par. 2
k.p. oraz ewentualnie na przepisach prawa cywilnego (art. 23, art. 24, art. 445 i art.
448 k.c. w zw. z art. 300 k.p.) - należy do kategorii spraw, o ktrórych mowa w art. 17
pkt 1 lub pkt 2 k.p.c., dla rozpoznania których właściwy jest rzeczowo Sąd Okręgowy
- bez względu na wartość przedmiotu sporu, określoną w art. 17 pkt 4 k.p.c. ?"

p o d j ą ł uchwałę:

Właściwość rzeczową sądu okręgowego w sprawie z powództwa pra-
cownika, której przedmiotem jest wyłącznie roszczenie o zasądzenie zadość-
uczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (na podstawie art. 943§ 3 k.p. albo
art. 24 § 1 zdanie trzecie k.c. w związku z art. 445 k.c. lub art. 448 k.c. w związku
z art. 300 k.p.), określa się na podstawie art. 17 pkt 4 k.p.c.

U z a s a d n i e n i e

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
budzące poważne wątpliwości powstało w następującym stanie sprawy. W pozwie z
21 września 2005 r. przeciwko pozwanej ,,A.-D." M.M. Z. spółce jawnej w Ł. powód
Tomasz K. wniósł, między innymi, o zasądzenie kwoty 50.000 zł tytułem zadość-
uczynienia za szkody moralne i cierpienia psychiczne doznane w wyniku stosowania
wobec niego mobbingu w okresie zatrudnienia w pozwanej Spółce od 16 paździer-
nika 2001 r. do 17 kwietnia 2004 r. Powód był zatrudniony na stanowisku kierowcy-
konwojenta i konwojenta. Jako podstawę prawną dochodzonego roszczenia wskaza-
no w pozwie art. 943 § 3 k.p., podnosząc, że praca u strony pozwanej związana była
nie tylko z ponadnormatywnymi godzinami pracy, lecz także ze stresem, który spo-
wodował u niego stany depresyjne, obniżenie nastroju, izolację i bezsenność. Powód
obarczany był nadmierną ilością obowiązków, dręczony psychicznie i zastraszany
możliwością zwolnienia z pracy. Pozwany pracodawca naruszył dobra osobiste po-
woda, pozostające pod ochroną prawa cywilnego, gdyż swoim działaniem dopro-
wadził do rozstroju zdrowia psychicznego powoda. W konsekwencji powód zmuszo-
ny był poddać się leczeniu szpitalnemu, a obecnie leczenie kontynuuje w Poradni
Zdrowia Psychicznego.
W odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa ar-
gumentując, że nie miało miejsca systematyczne i długotrwałe nękanie lub zastra-
szanie powoda, a ponadto od 22 grudnia 2003 r. do dnia rozwiązania stosunku pracy
powód przebywał na zwolnieniu lekarskim. Podstawę prawną powództwa ma stano-
wić art. 943 § 3 k.p., który wszedł w życie 1 stycznia 2004 r., tymczasem powód jako
podstawę faktyczną roszczeń przedstawia okoliczności zaistniałe w 2003 r.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dla Łodzi Śródmieścia,
do którego wpłynął pozew, uznał się niewłaściwym rzeczowo w zakresie roszczenia
o zadośćuczynienie w kwocie 50.000 zł i sprawę w tej części przekazał do rozpozna-
nia Sądowi Okręgowemu w Łodzi. W uzasadnieniu postanowienia o przekazaniu
sprawy stwierdzono, że powód swoje roszczenie wywodzi z faktów, które miały miej-
sce przed dniem wejścia w życie art. 943 § 3 k.p., to jest przed 1 stycznia 2004 r., a
zatem podstawę prawną zgłoszonego roszczenia stanowią przepisy Kodeksu cywil-
nego o ochronie dóbr osobistych.
Z kolei Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi stwier-
dził swoją niewłaściwość rzeczową i sprawę przekazał do rozpoznania Sądowi Rejo-
nowemu Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dla Łodzi Śródmieścia. Sąd
Okręgowy wywiódł, że przedmiotem rozpoznawanej sprawy jest ochrona dóbr osobi-
stych powoda. Osobie, której dobro osobiste zostało naruszone, przysługują żądania
o charakterze niemajątkowym i żądania typu majątkowego. Żądania te poszkodowa-
ny może zgłosić w jednym procesie łącznie lub wystąpić z nimi w odrębnych proce-
sach. Przepis art. 943 § 3 k.p. przewiduje tylko jedno roszczenie - zadośćuczynienie
za doznaną krzywdę. Zadośćuczynienie pieniężne z tytułu mobbingu mieści w sobie
dwa elementy - odszkodowawczy, mający na celu pokrycie wszelkich aspektów po-
wstałej szkody majątkowej, np. zwrot kosztów leczenia, oraz element zadośćuczy-
nienia, mający na celu rekompensatę cierpień moralnych, psychicznych, poczucia
krzywdy za utratę zdrowia. Przepis ten tworzy zatem mechanizm majątkowej ochrony
prawnej zdrowia pracownika w środowisku pracy, a roszczenie o zadośćuczynienie z
art. 943 § 3 k.p. co do swej istoty jest tego samego rodzaju co roszczenie z art. 445
k.c. Zdaniem Sądu Okręgowego, dokładnie określone w pozwie żądanie zasądzenia
sumy pieniężnej nie może być uznane za roszczenie niemajątkowe. Żądanie uisz-
czenia sumy pieniężnej, bez względu na jego podstawę, jest żądaniem procesowym
o charakterze majątkowym, ściślej pieniężnym, które ma znaczenie zarówno przy
określeniu wartości przedmiotu sporu, jak i właściwości rzeczowej sądu. Z tej przy-
czyny roszczenie z art. 943 § 3 k.p., tak jak i roszczenia z art. 445 i art. 448 k.c.,
mogą być dochodzone przed sądem właściwym rzeczowo ze względu na wartość
tego roszczenia. Dlatego też sądem właściwym do rozpoznania niniejszej sprawy w
pierwszej instancji, ze względu na wartość dochodzonego roszczenia (50.000 zł), jest
- stosownie do art. 17 pkt 4 k.p.c. - sąd rejonowy. Podstawą przyjęcia właściwości
rzeczowej sądu okręgowego nie może być art. 17 pkt 2 k.p.c., gdyż treść tego prze-
pisu, ustalona po nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z 2 lipca 2004 r.
(Dz.U. Nr 172, poz. 1804), dotyczy jedynie uszczegółowienia rodzajów spraw o
prawa na dobrach niematerialnych, a nie ich majątkowego lub niemajątkowego cha-
rakteru. Zdaniem Sądu Okręgowego, nie sposób oddzielać zwrotu ,,prawa na dob-
rach niematerialnych" od pierwszej części przepisu art. 17 pkt 2 k.p.c. Sprawami o
prawa na innych dobrach niematerialnych, należącymi do właściwości rzeczowej
sądu okręgowego, są sprawy o ochronę praw na dobrach intelektualnych i osobi-
stych, takie jako ochrona tajemnic handlowych, renomy, klienteli, know-how, praw do
firmy i innych podobnych.
Powyższe postanowienie zaskarżyła strona pozwana. Wnosząc o jego uchy-
lenie, zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 17 pkt 1 k.p.c. W ocenie skar-
żącej nie można utożsamiać praw majątkowych z roszczeniami majątkowymi. W
związku z tym dochodzenie przez powoda zadośćuczynienia za naruszenie jego
dóbr niemajątkowych powoduje właściwość rzeczową sądu okręgowego bez względu
na wartość przedmiotu sporu.
Rozpoznając zażalenie wniesione przez stronę pozwaną, Sąd Apelacyjny w
Łodzi uznał, że rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyjaśnienia zagadnienia prawnego
budzącego poważne wątpliwości, które przedstawił Sądowi Najwyższemu na pod-
stawie art. 390 § 1 k.p.c. Zagadnienie to dotyczy rozstrzygnięcia kwestii, czy sprawa
z powództwa pracownika dotycząca wyłącznie zasądzenia zadośćuczynienia pie-
niężnego za doznaną krzywdę - opartego na treści art. 943 § 2 k.p. oraz ewentualnie
na przepisach prawa cywilnego (art. 23, art. 24, art. 445 i art. 448 k.c. w związku z
art. 300 k.p.) - należy do kategorii spraw, o których mowa w art. 17 pkt 1 lub pkt 2
k.p.c., dla rozpoznania których właściwy jest rzeczowo sąd okręgowy - bez względu
na wartość przedmiotu sporu, określoną w art. 17 pkt 4 k.p.c.
Przedstawiając powyższe zagadnienie prawne Sąd Apelacyjny podniósł, że w
postępowaniu cywilnym przyjęto jako zasadę właściwość rzeczową sądu rejonowego
(art. 16 k.p.c.). Sąd okręgowy jest sądem pierwszej instancji jedynie w przypadkach
wyraźnie wskazanych w ustawie, przede wszystkim w art. 17 k.p.c. Według tego
przepisu do właściwości sądów okręgowych należą sprawy: 1) o prawa niemajątko-
we i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe, oprócz spraw o ustalenie lub
zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o unieważnienie uznania dziecka oraz o rozwią-
zanie przysposobienia, 2) o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również doty-
czących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towaro-
wych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę in-
nych praw na dobrach niematerialnych, 3) o roszczenia wynikające z Prawa praso-
wego, 4) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa sie-
demdziesiąt pięć tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania i
o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami oraz spraw o uzgodnienie
treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, 41) o wydanie orzeczenia
zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni.

W świetle treści przytoczonego przepisu (art. 17 k.p.c.), majątkowy bądź nie-
majątkowy charakter sprawy ma decydujące znaczenie dla określenia właściwości
rzeczowej sądu. O majątkowym bądź niemajątkowym charakterze sprawy rozstrzyga
wyłącznie jej przedmiot, to jest charakter dobra, którego ochrony żąda powód. Nie-
majątkowy charakter mają w szczególności prawa wynikające ze stosunków rodzin-
nych, małżeńskich oraz dobra osobiste wymienione przykładowo w art. 23 k.c., takie
jak: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizeru-
nek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, arty-
styczna, wynalazcza i racjonalizatorska. Z kolei roszczenia wynikające z naruszenia
tych dóbr mogą mieć charakter niemajątkowy lub majątkowy, przy czym wybór do-
chodzonego roszczenia należy zawsze ,,do poszkodowanego".

W rozpoznawanej sprawie w petitum pozwu określono żądanie zasądzenia
kwoty pieniężnej w wysokości 50.000 zł tytułem zadośćuczynienia za szkody mo-
ralne i cierpienia psychiczne doznane w wyniku stosowania mobbingu. Roszczenie
zostało oparte na art. 943 § 3 k.p. Z mocy tego przepisu pracownik, u którego mob-
bing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy
tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Sąd Apelacyjny zauwa-
żył, że roszczenie nazwane ,,zadośćuczynieniem pieniężnym za doznaną krzywdę" w
wyniku rozstroju zdrowia wywołanego mobbingiem powstało dopiero z chwilą wpro-
wadzenia do Kodeksu pracy, poczynając od 1 stycznia 2004 r., na skutek nowelizacji
z dnia 14 listopada 2003 r. (Dz.U. Nr 213, poz. 2081) instytucji mobbingu. Przepis
art. 943 § 3 k.p. tworzy - znany na gruncie Kodeksu cywilnego (por. np. art. 445 k.c.) -
instrument majątkowej ochrony prawnej zdrowia pracownika w środowisku pracy. W
przepisie tym ustawodawca odstąpił też od typowego dla Kodeksu pracy ustalenia
wysokości świadczeń na rzecz pracownika w formie określonego przepisami limitu
czy ryczałtu. Zgodnie z art. 943 § 3 k.p., w razie wywołania rozstroju zdrowia sąd
może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pie-
niężnego za doznaną krzywdę. Odszkodowawczy element zadośćuczynienia pie-
niężnego z tytułu mobbingu ma na celu pokrycie wszelkich aspektów powstałej
szkody majątkowej (np. zwrot kosztów leczenia - terapii, leków), natomiast element
zadośćuczynienia mający na celu kompensatę niepoliczalnej szkody niemajątkowej
stanowi wynagrodzenie za cierpienia moralne, psychiczne, poczucie krzywdy, za
utratę zdrowia i ból. Pojęcie krzywdy mieści w sobie wszelkie ujemne następstwa
rozstroju zdrowia zarówno w sferze cierpień fizycznych, jak i psychicznych. Według
Sądu Apelacyjnego, w rozpoznawanej sprawie - z uwagi na okoliczności dotyczące
okresu zatrudnienia powoda, w czasie którego mogło dojść do zarzucanych przez
niego zachowań mobbingowych pracodawcy - Sąd pierwszej instancji przy meryto-
rycznym rozpoznaniu sprawy z zakresu prawa pracy będzie również analizować
ewentualne cywilnoprawne podstawy odpowiedzialności, oparte na przepisach Ko-
deksu cywilnego, dotyczące w szczególności ochrony dóbr osobistych pracownika
(art. 23, art. 24, art. 445 i art. 448 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Na tle przedmiotu
sporu powstaje - w ocenie Sądu Apelacyjnego - budzące poważne wątpliwości za-
gadnienie prawne o charakterze procesowym, dotyczące właściwości rzeczowej
sądu. Doniosłość tej kwestii dodatkowo uzasadnienia treść art. 379 pkt 6 k.p.c.,
przewidującego nieważność postępowania, jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w
której sąd okręgowy był właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.
Sąd Apelacyjny zauważył, że na gruncie art. 17 pkt 1 k.p.c. nie powstają wąt-
pliwości co do właściwości rzeczowej sądu okręgowego w wypadku, gdy powód do-
chodzi jedynie roszczenia niemajątkowego w zakresie ochrony dóbr osobistych z
elementem pieniężnym (zadośćuczynienia za doznaną krzywdę). Takie stanowisko
zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z 30 grudnia 1983 r., II CZ 118/83 (OSPiKA
1985 nr 2, poz. 33), w sprawie, w której powód żądał zasądzenia tylko określonej
sumy pieniężnej na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża w związku z umyślnym na-
ruszeniem jego dobra osobistego (art. 448 k.c.). Z kolei w postanowieniu z 6 stycznia
1969 r., II CZ 203/68 (LEX nr 6436), Sąd Najwyższy uznał, że rozpoznaniu przez sąd
okręgowy podlega sprawa o roszczenie niemajątkowe związane z ochroną dóbr oso-
bistych (art. 24 k.c.), choćby nawet powód żądał równocześnie naprawienia wynikłej
z tego naruszenia szkody majątkowej.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że w przypadku łącznego dochodzenia z prawami
niemajątkowymi roszczeń majątkowych o właściwości rzeczowej sądu decyduje wła-
ściwość określona dla praw niemajątkowych, czyli w przypadku naruszenia dóbr
osobistych sprawę będzie rozpatrywał, jako sąd pierwszej instancji, sąd okręgowy
niezależnie od charakteru roszczeń. W orzecznictwie nie ma natomiast jednolitości
poglądów w kwestii właściwości rzeczowej sądu w sprawach, w których poszkodo-
wany domaga się wyłącznie, jak w niniejszej sprawie, ochrony praw majątkowych
wynikających z naruszenia dobra osobistego. Według pierwszego stanowiska, w
sprawach o ochronę dóbr osobistych właściwość rzeczowa sądu nie wynika z warto-
ści przedmiotu sprawy i właściwy jest zawsze sąd okręgowy. Taki pogląd zajął Sąd
Rejonowy w rozpoznawanej sprawie, stwierdzając swoją niewłaściwość. Także Sąd
Najwyższy - w orzeczeniu z 30 grudnia 1983 r., II CZ 118/83 - stwierdził, że żądanie
przez poszkodowanego zasądzenia tylko określonej sumy pieniężnej na rzecz PCK
w związku z umyślnym naruszeniem jego dobra osobistego (art. 448 k.c.) podlega
rozpoznaniu przez sąd wojewódzki (art. 17 pkt 1 k.p.c.). Zdaniem Sądu Apelacyjne-
go, pogląd ten znajduje także uzasadnienie w wykładni celowościowej, gdyż zarówno
w sprawach o roszczenia majątkowe, jak i w sprawach o roszczenia niemajątkowe,
badaniu podlega istnienie takich samych przesłanek. Istota postępowania sądowego
pozostaje w obu sprawach taka sama, różnica zaś leży jedynie w rodzaju udzielonej
ochrony prawnej.
Według drugiego stanowiska - podzielanego przez Sąd Apelacyjny - o właści-
wości rzeczowej w tej kategorii spraw decyduje wartość przedmiotu sporu określona
w art. 17 pkt 4 k.p.c. Pogląd ten znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie Sądu
Najwyższego. W szczególności w postanowieniu z 17 listopada 1970 r., II CZ 151/70
(LEX nr 6821), Sąd Najwyższy uznał, że jeżeli powód w związku z naruszeniem do-
bra osobistego żąda tylko uiszczenia świadczenia pieniężnego na wskazany cel
społeczny (art. 448 k.c.), to należy przyjąć, że dochodzi on wyłącznie roszczenia o
charakterze majątkowym, co przesądza o właściwości rzeczowej sądu rejonowego
dla rozpoznania tej sprawy. W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy podkreślił samodzielny
byt roszczenia majątkowego, wynikającego z art. 448 k.c., w stosunku do roszczeń
majątkowych związanych z ochroną dóbr osobistych. Roszczenie o zapłatę świad-
czenia pieniężnego na wskazany cel społeczny pozostaje - zdaniem Sądu Najwyż-
szego - tylko w pośrednim związku z szeroko rozumianą ochroną dóbr osobistych.
Skoro roszczenie to ma charakter odrębny, samodzielny, to może być dochodzone
niezależnie od roszczeń z art. 24 k.c. Tym samym uzasadniona jest właściwość sądu
rejonowego dla rozpoznania sprawy, w której powód dochodzi roszczenia majątko-
wego z art. 448 k.c. w związku z naruszeniem jego dobra osobistego, a wartość
przedmiotu sporu nie przekracza granicy wskazanej w art. 17 pkt 4 k.p.c. Stanowisko
to powtórzył Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z 26 czerwca 1985 r., III
CZP 27/85 (OSNCP 1985 nr 12, poz. 185). Orzeczenie to dotyczyło również naru-
szenia dóbr osobistych powoda, który z związku z tym naruszeniem domagał się za-
sądzenia określonego świadczenia pieniężnego na wskazany cel społeczny (art. 448
k.c.). Z uzasadnienia powyższej uchwały wynika, że przyjęcie właściwości rzeczowej
sądu rejonowego było konsekwencją zaliczenia sprawy do spraw o roszczenia ma-
jątkowe. Roszczeniem majątkowym było świadczenie pieniężne na cel społeczny
(art. 448 k.c.). Sąd Najwyższy w swych rozważaniach doszedł jednak do przekona-
nia, że żądanie uiszczenia określonej sumy pieniężnej, bez względu na podstawę
tego żądania, jest żądaniem procesowym o charakterze majątkowym, a ściślej mó-
wiąc - pieniężnym, co się ujawnia między innymi zarówno przy określeniu wartości
przedmiotu sporu, jak i właściwości rzeczowej sądu oraz przy rozkładaniu świadcze-
nia na raty. Bez względu zatem, czy podstawę żądania zasądzenia świadczenia pie-
niężnego stanowi art. 24 k.c., art. 445 k.c. czy art. 448 k.c., roszczenie to nie może
być uznane za roszczenie o charakterze niemajątkowym i podlegać rzeczowo rozpo-
znaniu przez sąd okręgowy bez względu na wartość świadczenia.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, pogląd o właściwości rzeczowej sądu rejonow-
ego wspiera ponadto zapatrywanie Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z
24 kwietnia 1975 r., I PZP 5/75 (LEX nr 14282). W orzeczeniu tym podkreślono, że
sprawami o charakterze niemajątkowym, a zatem podlegającymi rozpoznaniu przez
sąd okręgowy, są sprawy o naruszenie dóbr osobistych wskazanych w art. 23 i 24
k.c., dotyczące sprostowania treści świadectwa pracy lub opinii o pracowniku, gdy
kwestionowana treść godzi w dobra osobiste pracownika. W takim wypadku żądanie
pozwu skierowane jest wyłącznie na ochronę naruszonego dobra, a naprawienie
szkody sprowadza się do zmiany treści dokumentu, który naruszył wspomniane do-
bro osobiste. Wówczas naprawienie szkody nie polega na żądaniu zasądzenia
świadczenia pieniężnego, co wyłączałoby niemajątkowy charakter sprawy, a tym sa-
mym przesądzało o właściwości rzeczowej sądu rejonowego dla rozpoznania takiej
sprawy.
Sąd Apelacyjny podniósł, że w literaturze przedmiotu przeważa stanowisko, iż
sądem właściwym rzeczowo do rozpoznania sprawy o świadczenie pieniężne zwią-
zane z naruszeniem dóbr osobistych pracownika jest sąd rejonowy. W szczególności
K.Korzan (w glosie do postanowienia Sądu Najwyższego z 20 maja 1988 r., OSP
1990 nr 5 - 6, poz. 248). stoi na stanowisku, zgodnie z którym, jeśli pracownik powo-
łując się na naruszenie dóbr osobistych dochodzi od pracodawcy tylko roszczenia
pieniężnego, to do rozpoznania sprawy właściwy jest sąd okręgowy wówczas, gdy
wartość przedmiotu sporu przewyższa sumę oznaczoną w art. 17 pkt 4 k.p.c. Bez
względu na wartość przedmiotu sporu sprawa należy do właściwości sądu okręgo-
wego, jeśli pracownik zgłasza - obok roszczenia pieniężnego, określonego w sposób
oznaczony w art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. - żądanie o udzielenie ochrony prawu niemająt-
kowemu w postaci naruszenia dóbr osobistych pozostających w związku ze świad-
czeniem pracy, na przykład prawa do rzetelnego świadectwa pracy lub opinii. W in-
nych wypadkach właściwy rzeczowo pozostaje sąd rejonowy.
Z drugiej strony, rozważając powyższe zagadnienie prawne nie można, zda-
niem Sądu Apelacyjnego, pominąć zmian w przepisach dotyczących właściwości
rzeczowej sądów okręgowych, dokonanych nowelizacją Kodeksu postępowania cy-
wilnego z 2 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 172, poz. 1804). Modyfikacja w tym zakresie doty-
czyła przede wszystkim zmiany treści art. 17 pkt 2 k.p.c. Według tego przepisu, w
nowym brzmieniu, do właściwości sądów okręgowych należą sprawy: o ochronę
praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków, wzorów użyt-
kowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i
topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerial-
nych. Sąd Apelacyjny podzielił pogląd Sądu Okręgowego, że art. 17 pkt 2 k.p.c. nie
obejmuje swoim zakresem praw o charakterze niemajątkowym z katalogu dóbr oso-
bistych, do których odnosi się wyłącznie art. 17 pkt 1 k.p.c. Sformułowanie zawarte w
art. 17 pkt 2 in fine k.p.c. wskazuje jedynie, że wymienione wcześniej w tym przepisie
(jednostce redakcyjnej) sprawy dotyczące ochrony praw o charakterze niematerial-
nym, objęte kognicją sądu okręgowego, stanowią katalog niezamknięty z uwagi na
rozwój nauki, techniki i dóbr intelektualnych. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zmiany te
zapewne miały na celu jedynie dostosowanie terminologii kodeksu do obecnie obo-
wiązującego ustawodawstwa. Dotychczas bowiem właściwość rzeczowa sądu okrę-
gowego obejmowała jedynie sprawy o ochronę praw wynikających z opatentowania
wynalazków lub rejestracji wzorów użytkowych i zdobniczych oraz znaków towaro-
wych. Nie były więc nią objęte sprawy o ochronę praw powstałych przed uzyskaniem
patentu lub rejestracją wzorów i znaków, chyba że chodziło o ochronę praw niema-
jątkowych. W tym ostatnim przypadku właściwość sądu okręgowego wynikała z treści
art. 17 pkt 1 k.p.c. Obecnie wszystkie te sprawy rozpoznaje sąd okręgowy jako sąd
rzeczowo właściwy. Do właściwości rzeczowej sądu okręgowego należą również
sprawy o prawa na innych dobrach niematerialnych. Chodzi tu o sprawy o ochronę
praw na dobrach intelektualnych, w tym ochronę tajemnic handlowych, renomy,
klienteli, know-how, praw do firmy i innych tego typu. Przeciwny pogląd zaprezento-
wał M.Uliasz (w Komentarzu do art. 17 k.p.c. po zmianach Kodeksu postępowania
cywilnego z 2005 r., dostępnym w Systemie Informacji Prawnej Legalis). Według
tego stanowiska, nowelizacja z 2 lipca 2004 r. oznacza, że w sprawach o ochronę
praw majątkowych na dobrach niematerialnych, przez co należy rozumieć także do-
bra osobiste, ma miejsce właściwość rzeczowa sądu okręgowego niezależnie od
wartości przedmiotu sporu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Istota problemu sprowadza się do wskazania sądu właściwego rzeczowo do
rozpoznania sprawy, w której pracownik jako powód domaga się od pozwanego za-
sądzenia wyłącznie zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę w związku z
rozstrojem zdrowia wywołanym (jak twierdzi) działaniami lub zachowaniami o cha-
rakterze mobbingu. Zagadnienie prawne zostało przy tym skonstruowane wariantowo
- zarówno w odniesieniu do sytuacji, w której pracownik domaga się zadośćuczynie-
nia pieniężnego na podstawie art. 943 § 3 k.p. (w treści pytania prawnego mylnie
wskazano art. 943 § 2 k.p.), jak i do sytuacji, gdy jego żądanie o zadośćuczynienie
pieniężne podlega kwalifikacji według przepisów Kodeksu cywilnego (art. 24 § 1 zda-
nie trzecie k.c. w związku z art. 445 k.c. lub art. 448 k.c. w związku z art. 300 k.p.).
Chodzi o odpowiedź na pytanie, czy sprawa mająca za przedmiot roszczenie o za-
dośćuczynienie pieniężne za krzywdę doznaną w wyniku rozstroju zdrowia ma cha-
rakter sprawy o prawa niemajątkowe (art. 17 pkt 1 k.p.c.) lub sprawy o ochronę in-
nych praw na dobrach niematerialnych (art. 17 pkt 2 in fine k.p.c.), co oznaczałoby,
że właściwy do jej rozpoznania byłby zawsze sąd okręgowy bez względu na wartość
przedmiotu sporu (wysokość dochodzonego zadośćuczynienia pieniężnego za do-
znaną krzywdę), czy też sprawą o prawa majątkowe (art. 17 pkt 4 k.p.c.), co ozna-
czałoby, że właściwy do jej rozpoznania byłby albo sąd rejonowy albo sąd okręgowy,
w zależności od wartości przedmiotu sporu (wysokości zadośćuczynienia).

Odpowiedź na przedstawione przez Sąd Apelacyjny pytanie dotyczy tylko kon-
kretnej sytuacji, z jaką mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie.

Ponieważ pozew został wniesiony 21 września 2005 r., odpowiedź powinna
uwzględniać stan prawny ukształtowany wejściem w życie ustawy z dnia 2 lipca 2004
r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 172, poz. 1804). Zgodnie bowiem z art. 15 § 1 k.p.c., sąd właściwy w chwili
wniesienia pozwu pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania, choćby pod-
stawy właściwości zmieniły się w toku sprawy.

Przede wszystkim należy wykluczyć możliwość oceny właściwości rzeczowej
sądu w rozpoznawanej sprawie według art. 17 pkt 2 k.p.c. Przepis ten, przed noweli-
zacją wynikającą z ustawy z 2 lipca 2004 r., czyli przed 5 lutego 2005 r., przewidy-
wał, że do właściwości sądu okręgowego należą sprawy ,,o ochronę praw autorskich,
jak również praw wynikających z opatentowania wynalazków lub rejestracji wzorów
użytkowych i zdobniczych oraz znaków towarowych", po nowelizacji stanowi nato-
miast, że do właściwości sądu okręgowego należą sprawy ,,o ochronę praw autor-
skich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzo-
rów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii ukła-
dów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych".

Wykładnia historyczna (porównanie dotychczasowej i nowej wersji art. 17 pkt
2 k.p.c.) prowadzi do wniosku, że nadal w przepisie tym chodzi jedynie o dwie za-
sadnicze kategorie spraw: po pierwsze - sprawy o ochronę praw autorskich (co doty-
czy zarówno autorskich dóbr osobistych, jak i majątkowych praw autorskich) oraz
praw pokrewnych prawom autorskim (chodzi o takie prawa na dobrach niematerial-
nych jak prawa do artystycznych wykonań, prawa do fonogramów, wideogramów,
nagrań radiowych i telewizyjnych), w obu przypadkach o prawa chronione przede
wszystkim ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.), po drugie - sprawy o
ochronę praw dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysło-
wych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych
oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych, czyli o prawa chronione
przede wszystkim ustawą z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej
(jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.). W żadnym razie w pojęciu
,,innych praw na dobrach niematerialnych" w rozumieniu art. 17 pkt 2 k.p.c. nie
mieszczą się dobra osobiste, tradycyjnie ujmowane jako prawa niemajątkowe w ro-
zumieniu art. 17 pkt 1 k.p.c.

Przyjęcie tego punktu widzenia prowadzi do wniosku, że zmiana treści art. 17
pkt 2 k.p.c. polegała na tym, że w stosunku do poprzednio obowiązującego stanu
prawnego uszczegółowiono zakres poddanych właściwości rzeczowej sądu okręgo-
wego spraw o ochronę praw na dobrach niematerialnych i dostosowano sformułowa-
nia Kodeksu postępowania cywilnego (opis rodzajów praw na dobrach niematerial-
nych) do sformułowań użytych w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych
oraz w Prawie własności przemysłowej. O właściwości rzeczowej sądu okręgowego
decyduje w sprawach wymienionych w art. 17 pkt 2 k.p.c. ich rodzaj (są to sprawy o
ochronę praw na dobrach niematerialnych, w szczególności praw autorskich i praw
własności przemysłowej) - niezależnie od ich majątkowego lub niemajątkowego cha-
rakteru. Sprawy tego rodzaju o charakterze niemajątkowym należałyby do właściwo-
ści rzeczowej sądu okręgowego na podstawie art. 17 pkt 1 k.p.c. Podobnie do wła-
ściwości sądu okręgowego - na tej samej podstawie - należałyby sprawy tego rodza-
ju, w których łącznie z roszczeniami niemajątkowymi dochodzone byłyby roszczenia
majątkowe. Wyodrębnienie spośród wszystkich spraw o prawa niemajątkowe (art. 17
pkt 1 k.p.c.) spraw o ochronę praw na dobrach niematerialnych (art. 17 pkt 2 k.p.c.)
wynika ze szczególnego charakteru tych praw. Są to przede wszystkim prawa autor-
skie oraz prawa pokrewne prawom autorskim, a ponadto prawa wynikające z wła-
sności przemysłowej. Sprawy o ochronę tych praw należą zawsze do właściwości
rzeczowej sądu okręgowego.

Do podobnych wniosków prowadzi wykładnia systemowa. Jeżeli nawet pod
pojęciem ,,innych praw na dobrach niematerialnych" w rozumieniu art. 17 pkt 2 k.p.c.
miałyby się mieścić inne prawa poza prawami autorskimi i prawami pokrewnymi pra-
wom autorskim oraz prawami własności przemysłowej, to ze względu na pozosta-
wienie bez zmian treści art. 17 pkt 1 k.p.c. (zgodnie z którym do właściwości sądu
okręgowego należą sprawy ,,o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone
roszczenia majątkowe"), nie można byłoby uznać, że pod pojęciem tym kryją się
również dobra osobiste. W doktrynie przyjmuje się, że dobra niematerialne mogą być
podzielone na dwie podstawowe grupy przedmiotów ochrony: po pierwsze - typowe
dobra osobiste, czyli dobra związane ściśle z osobą fizyczną, osobą prawną lub jed-
nostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, i jej prywatnymi intere-
sami, po drugie - dobra niematerialne stanowiące efekt koncepcyjnej działalności
poszczególnych osób, mające wyodrębniony charakter wytwory ludzkiego umysłu,
dające się wykorzystać w odpowiednim do ich charakteru zakresie w związku z ich
przedmiotowym wyodrębnieniem (por. R.Golat: Dobra niematerialne. Kompendium
prawne. Bydgoszcz 2005). W art. 17 pkt 2 k.p.c. nie chodzi o typowe dobra osobiste,
lecz o tzw. dobra koncepcyjne. Dobra osobiste mieszczą się w pojęciu praw niema-
jątkowych, ujętych w art. 17 pkt 1 k.p.c.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że art. 17 pkt 2 k.p.c. dotyczy
praw na dobrach niematerialnych takich jak prawa chronione prawem autorskim
(majątkowe i niemajątkowe), oraz prawa chronione prawem własności przemysłowej
(majątkowe i niemajątkowe). Przepisem tym nie są natomiast objęte typowe dobra
osobiste, na przykład zdrowie (w rozpoznawanej sprawie powód dochodzi majątko-
wej ochrony swojego zdrowia psychicznego, którego rozstroju doznał w wyniku - jak
twierdzi - działań i zachowań pozwanego o charakterze mobbingu).

Rozważania na temat właściwości rzeczowej sądu w rozpoznawanej sprawie
należy zatem ograniczyć jedynie do analizy art. 17 pkt 1 i pkt 4 k.p.c. W szczególno-
ści chodzi o odpowiedź na pytanie, czy domaganie się przez poszkodowanego za-
dośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę konstruuje sprawę, której przed-
miotem jest prawo niemajątkowe (czy dochodzenie zadośćuczynienia może lub po-
winno być zakwalifikowane jako dochodzenie ochrony praw niemajątkowych w rozu-
mieniu art. 17 pkt 1 k.p.c.), czy też jedynie sprawę o prawo majątkowe ( w rozumie-
niu art. 17 pkt 4 k.p.c.).
Przyznanie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę przewidują między innymi
art. 24 k.c., art. 445 k.c., art. 448 k.c. i art. 943 § 3 k.p. Każdy z tych przepisów łączy
przyznanie zadośćuczynienia z naruszeniem dóbr osobistych poszkodowanego.
Bezpośrednio i wprost czyni to art. 24 § 1 k.c., który przewiduje dwa sposoby
ochrony naruszonych dóbr osobistych: po pierwsze - przez środki o charakterze nie-
majątkowym (o zaniechanie działania zagrażającego dobru osobistemu, a w razie
dokonanego naruszenia - dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia jego skut-
ków, w szczególności złożenie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej
formie); po drugie - przez środki o charakterze majątkowym (na zasadach przewi-
dzianych w Kodeksie cywilnym - w szczególności w art. 445 k.c. i art. 448 k.c. - po-
szkodowany może żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej
sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny). Odpowiedniej sumy tytułem zadość-
uczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę poszkodowany może żądać w razie
uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (art. 445 § 1 k.c.), w wypadku po-
zbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub
nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu (art. 445 § 2
k.c.). W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro
osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pienięż-
nego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pienięż-
ną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzeb-
nych do usunięcia skutków naruszenia (art. 448 zdanie pierwsze k.c.). Wreszcie,
pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od praco-
dawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną
krzywdę (art. 943 § 3 k.p.). W każdym przypadku zadośćuczynienie pieniężne przy-
sługuje zatem poszkodowanemu za naruszenie jego dóbr osobistych, bo przecież
uszkodzenie ciała (art. 445 § 1 k.c.), wywołanie rozstroju zdrowia (art. 445 § 1 k.c.,
art. 943 § 3 k.p.), pozbawienie wolności (art. 445 § 2 k.c.), naruszenie integralności
seksualnej (art. 445 § 2 k.c.) są zamachami na dobra osobiste, co w świetle art. 23
k.c. nie powinno budzić jakichkolwiek wątpliwości. Tymczasem, w przypadku doma-
gania się przez poszkodowanego zadośćuczynienia pieniężnego na podstawie art.
445 k.c. nie budzi wątpliwości ani w doktrynie, ani w orzecznictwie, że o właściwości
rzeczowej sądu decyduje wartość dochodzonego zadośćuczynienia pieniężnego, co
oznacza, że właściwość rzeczową ocenia się według kryterium określonego w art. 17
pkt 4 k.p.c., a nie według art. 17 pkt 1 k.p.c. To samo można odnieść do domagania
się zadośćuczynienia pieniężnego na podstawie art. 943 § 3 k.p.
W doktrynie podkreśla się (A.Szpunar: Zadośćuczynienie za szkodę niemająt-
kową, Bydgoszcz 1999, s. 83), że zasady dotyczące przyznawania poszkodowane-
mu zadośćuczynienia, wykształcone na tle art. 445 k.c., powinny być stosowane
także w odniesieniu do roszczenia z art. 448 k.c., z pewnymi dalszymi zastrzeżenia-
mi. Po pierwsze, nie negując potrzeby ochrony wszystkich dóbr osobistych trzeba
podkreślić, że ich ciężar gatunkowy nie jest jednakowy. Takie dobra osobiste jak
zdrowie, wolność, integralność seksualna zasługują na wzmożoną ochronę. Do pod-
stawowych dóbr osobistych należy także cześć (godność w ujęciu art. 30 Konstytucji
RP) jako wartość właściwa każdemu człowiekowi. Po drugie, w wielu wypadkach na-
ruszenia dóbr osobistych objętych ochroną (art. 23 k.c.) stosowanie środków ochrony
o charakterze niemajątkowym (art. 24 § 1 zdanie pierwsze i drugie k.c.) może być
bardziej celowe niż zasądzanie odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia
pieniężnego za doznaną krzywdę (art. 24 § 1 zdanie trzecie k.c. w związku z art. 448
k.c.), które z konieczności nie może być nadmiernie wysokie. Po trzecie, orzecznic-
two powinno z wielkim umiarem stosować art. 448 k.c. i nadać mu rozsądną treść.
Tylko w razie poważnego naruszenia niektórych dóbr osobistych powinno być przy-
znawane zadośćuczynienie pieniężne.
Z art. 448 in fine k.c. wynika, że możliwa jest kumulacja zadośćuczynienia z
niemajątkowymi środkami ochrony dóbr osobistych. System niemajątkowych środ-
ków ochrony dóbr osobistych został w prawie polskim bardzo rozbudowany. Niema-
jątkowymi środkami ochrony są roszczenia o zaniechanie oraz o usunięcie skutków
dokonanego naruszenia, co może przybrać różne formy (Kodeks cywilny wymienia w
szczególności złożenie przez sprawcę naruszenia oświadczenia o odpowiedniej tre-
ści i w odpowiedniej formie; treścią oświadczenia może być odwołanie wypowiedzi,
przeproszenie, wyrażenie ubolewania). Wśród niemajątkowych środków ochrony
osobne miejsce zajmuje powództwo o ustalenie, że doszło do naruszenia dóbr oso-
bistych. Do majątkowych środków ochrony należą roszczenia o zadośćuczynienie
pieniężne oraz o odszkodowanie (art. 24 § 2 k.c.).
Można zatem stwierdzić, że zdrowie jest podlegającym ochronie dobrem oso-
bistym (art. 23 k.c.), także dobrem osobistym pracownika (art. 111 k.p. w związku z
art. 943 k.p.). Naruszenie tego dobra osobistego może uzasadniać wystąpienie z
roszczeniami zarówno o charakterze niemajątkowym, jak i majątkowym. Roszczenia
wynikające z naruszenia dóbr osobistych mogą mieć bowiem charakter niemajątkowy
albo majątkowy. Wybór sposobu ochrony należy do poszkodowanego. Jeżeli wystę-
puje on z roszczeniem o charakterze niemajątkowym bądź - jednocześnie - z rosz-
czeniem niemajątkowym i majątkowym, to sprawa należy do właściwości rzeczowej
sądu okręgowego na podstawie art. 17 pkt 1 k.p.c. Jeżeli jednak poszkodowany do-
maga się wyłącznie ochrony o charakterze majątkowym - dokonuje wyboru majątko-
wego środka ochrony, np. występuje jedynie z roszczeniem o zasądzenie zadość-
uczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę - wówczas właściwość rzeczową sądu
okręgowego uzasadnia jedynie art. 17 pkt 4 k.p.c.

Problem ten był wcześniej różnie rozstrzygany w orzecznictwie, na co słusznie
zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny. W postanowieniu z 30 grudnia 1983 r., II CZ 118/03
(OSPiKA 1985 nr 2, poz. 33, z glosą S. Grzybowskiego) Sąd Najwyższy przyjął, że
żądanie przez poszkodowanego zasądzenia tylko określonej sumy pieniężnej na
rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża w związku z umyślnym naruszeniem jego dobra
osobistego (art. 448 k.c.) podlega rozpoznaniu przez sąd wojewódzki (art. 17 pkt 1
k.p.c.). Jednakże w uchwale siedmiu sędziów z 26 czerwca 1985 r., III CZP 27/85
(OSNCP 1985 nr 12, poz. 185 z glosą K.Korzana OSPiKA 1987 nr 10, poz. 190),
stanowiącej zasadę prawną, Sąd Najwyższy stwierdził, że sądem rzeczowo właści-
wym do rozpoznania sprawy o uiszczenie przez sprawcę umyślnego naruszenia dóbr
osobistych odpowiedniej sumy pieniężnej na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża
(art. 448 k.c.) jest sąd rejonowy, chyba że wartość przedmiotu sporu przewyższa
sumę pieniężną określoną w art. 17 pkt 4 k.p.c.

W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że żądanie uisz-
czenia sumy pieniężnej, bez względu na podstawę tego żądania, jest żądaniem pro-
cesowym majątkowym, a ściślej mówiąc - pieniężnym, między innymi przy określeniu
zarówno wartości przedmiotu sporu, jak i właściwości rzeczowej sądu lub przy roz-
kładaniu świadczenia na raty. Określone w pozwie żądanie pieniężne (art. 187 § 1
pkt 1 k.p.c.) jest obiektywną kategorią ekonomiczną. Tego charakteru procesowego
nie może zmienić treść uzasadnienia pozwu. Dokładnie określone w petitum pozwu
żądanie zasądzenia kwoty pieniężnej, bez względu na to, czy ma ona stanowić za-
dośćuczynienie pieniężne (satysfakcję), czy represję za naruszenie dobra osobistego
(art. 24, art. 445, art. 448 k.c.), nie może być uznane za roszczenie niemajątkowe,
innymi słowy - za dochodzenie prawa niemajątkowego. Żądanie pieniężne oparte na
przepisie art. 448 k.c. nie traci charakteru majątkowego, mimo że poszkodowany
żąda zasądzenia sumy pieniężnej na rzecz organizacji społecznej. Podobnie nie jest
pozbawiona charakteru majątkowego sprawa o zasądzenie symbolicznej złotówki.
Nie budzi wątpliwości majątkowy charakter spraw o pieniężne zadośćuczynienie
(satysfakcję) za naruszenie dóbr osobistych określonych w art. 445 § 1 i 2 k.c., które
uwzględnia również art. 23 k.c. Roszczenie pieniężne z art. 445 k.c. jest co do swej
istoty tego samego rodzaju co roszczenie z art. 448 k.c. Oba świadczenia spełniają
obok funkcji represyjno-wychowawczej funkcję zadośćuczynienia (satysfakcji) za
krzywdę. Sprawy o uiszczenie odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pienięż-
nego na podstawie art. 445 k.c. podlegają rozpoznaniu przez sądy rejonowe, jeżeli
wartość przedmiotu sporu nie przewyższa kwoty określonej w art. 17 pkt 4 k.p.c.
Roszczenie pieniężne z art. 448 k.c. przysługuje ,,niezależnie od innych środków po-
trzebnych do usunięcia skutków naruszenia". Może więc być dochodzone obok za-
dośćuczynienia pieniężnego z art. 445 k.c. Stanowi bowiem tylko dodatkową satys-
fakcję dla poszkodowanego oraz dodatkową sankcję dla sprawcy umyślnego naru-
szenia dobra osobistego, wymienionego w art. 445 k.c. Nie każda sprawa, której
przedmiotem jest żądanie świadczenia pieniężnego za naruszenie niemajątkowego
dobra osobistego, jest sprawą niemajątkową. Osobie, której dobro osobiste zostało
bezprawnie naruszone, przysługują żądania o charakterze niemajątkowym (art. 24 §
1 k.c.) i żądania typu majątkowego (art. 24 § 2, art. 445 i art. 448 k.c.). Może z nimi
wystąpić w odrębnych procesach według właściwości rzeczowej dla każdego z tych
żądań. Może też oba typy żądań zgłosić łącznie w jednym procesie. W tym ostatnim
tylko wypadku również żądanie z art. 448 k.c. podlega z mocy art. 17 pkt 1 k.p.c. roz-
poznaniu przez sąd okręgowy. Podobnie ma się rzecz, jeżeli łącznie z powództwem
o ochronę dobra osobistego wystąpiono z żądaniem zasądzenia odszkodowania na
podstawie art. 415 i nast. k.c. Roszczenie z art. 448 k.c. może być dochodzone także
w odrębnym procesie przed sądem właściwym rzeczowo ze względu na wartość tego
roszczenia. Przepis art. 17 pkt 1 k.p.c. daje jedynie możliwość, a nie stwarza obo-
wiązku, dochodzenia tego roszczenia ,,łącznie" z prawami niemajątkowymi przed są-
dem okręgowym. Już w postanowieniu z dnia 17 listopada 1970 r., II CZ 151/70, LEX
nr 6821, Sąd Najwyższy podkreślił, że roszczenie przewidziane w art. 448 k.c. ma
charakter roszczenia samoistnego i że jego byt materialnoprawny nie jest uwarunko-
wany pozostałymi roszczeniami, wypływającymi z art. 24 k.c. Służącego pośrednio
szeroko rozumianej ochronie majątkowej dóbr osobistych świadczenia pieniężnego z
art. 448 k.c., jeżeli na to pozwala wartość przedmiotu sporu, można więc dochodzić
przed sądem rejonowym.

Przytoczone powyżej rozważania Sądu Najwyższego, zawarte w uzasadnieniu
uchwały siedmiu sędziów z 26 czerwca 1985 r., III CZP 27/85, dotyczące charakteru
roszczenia o świadczenie pieniężne z art. 448 k.c., które Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym niniejszą sprawę co do zasady podziela, można odnieść wprost do
roszczenia o zasądzenie odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę (art. 445 k.c. i art. 943 § 3 k.p.). Artykuł 448 k.c. w obecnie obowiązującym
brzmieniu poszerzył znacząco zakres sytuacji, w których możliwe jest zasądzenie
zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną szkodę niemajątkową, obejmując tą moż-
liwością naruszenie wszelkich dóbr osobistych, a ponadto - przez użycie zwrotu ,,od-
powiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego" - potwierdził, że wyliczenie
kwoty zadośćuczynienia w pieniądzu jest możliwe oraz że istnieje określona kwota,
która wymaganiom tego zadośćuczynienia odpowiada. Według zgodnej opinii dok-
tryny ewolucja tego przepisu zmierzała do rozszerzenia podstaw zasądzania za-
dośćuczynienia pieniężnego jako kompensaty za doznane cierpienia moralne, psy-
chiczne lub inne ujemne doznania. W praktyce orzeczniczej analizowany instrument
ochrony majątkowej, uzupełniający środki ochrony niemajątkowej w przypadku bez-
prawnego naruszenia dóbr osobistych, nie jest traktowany przez sądy jako nadzwy-
czajny. Przeciwnie, podkreślano niejednokrotnie, że roszczenie z art. 448 k.c. nie ma
charakteru subsydiarnego, lecz ma charakter samodzielny; przysługuje obok zasto-
sowania innych środków, koniecznych do usunięcia skutków naruszenia dóbr osobi-
stych, o ile te inne środki nie wyczerpują uprawnień osoby, której dobro osobiste
naruszono (por. wyrok SN z 16 kwietnia 2002 r., V CKN 1010/00, OSNC 2003 nr 4,
poz. 56). Dążeniu do pełnego naprawienia krzywdy moralnej - tak dalece, jak to jest
możliwe - daje wyraz art. 24 k.c. Z tym jednak, że krzywdę moralną (szkodę niema-
jątkową) naprawia się w polskim systemie prawa, zgodnie z przyjętym stanowiskiem
doktryny i orzecznictwa, przede wszystkim poprzez środki ochrony niemajątkowej,
ukierunkowane na usunięcie skutków wyrządzonej czynem bezprawnym krzywdy.
Oba rodzaje roszczeń z art. 448 k.c. (według wyboru poszkodowanego - przyznanie
zadośćuczynienia na jego rzecz albo zasądzenie sumy pieniężnej na cel społeczny)
mają taki sam, kompensacyjny charakter oraz takie same przesłanki będą istotne dla
określenia ,,odpowiedniej" sumy, podlegającej zasądzeniu na podstawie tego prze-
pisu. Wyłączną albo dominującą funkcją zadośćuczynienia pieniężnego z art. 445
k.c., art. 448 k.c. i art. 943 § 3 k.p. jest funkcja kompensacyjna, co nadaje mu wyraź-
ny charakter majątkowy.

Wszystkie przytoczone argumenty przesądziły o udzieleniu na przedstawione
pytanie prawne odpowiedzi przedstawionej w sentencji uchwały.
========================================