Uchwała z dnia 7 września 1995 r.
I PZP 23/95

Przewodniczący SSN: Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Kazimierz
Jaśkowski, Walerian Sanetra,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Iwony Kaszczyszyn, w sprawie z
powództwa Elżbiety D. i Cecylii B. przeciwko Rejonowemu Urzędowi Pracy w S. o
zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 7 września 1995 r. zagadnienia
prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Białymstoku postanowieniem z dnia 29 czerwca 1995 r. [...] do rozstrzygnięcia w
trybie art. 391 k.p.c.

Czy określony w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 10.07.1985 r., o rocznych nagrodach
z zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach organizacyjnych nie
będących przedsiębiorstwami państwowymi (Dz. U. Nr 32 poz. 141) okres pracy od
którego zależy wysokość nagrody, oznacza tylko pracę w zakładzie wypłacającym
nagrodę czy też ogólny staż pracy pracownika, który nabył prawo do nagrody o r a z
Czy określony w art. 1 i 2 ustawy z dnia 10.07.1985 r., o rocznych nagrodach z
zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach organizacyjnych nie
będących przedsiębiorstwami państwowymi (Dz. U. Nr 32, poz. 141) wymóg nabycia
prawa do nagrody rocznej z zakładowego funduszu nagród w postaci obowiązku
przepracowania w jednym zakładzie pracy całego roku odnosi się i do takich sytuacji,
gdy pracownik świadczył pracę w jednym zakładzie pracy lecz na podstawie dwóch
kolejnych umów zawieranych na czas określony, gdy pomiędzy rozwiązaniem się jednej
z umów a zawarciem kolejnej był jeden dzień przerwy (będący dniem ustawowo wolnym
od pracy), tj. gdy nie ma ciągłości świadczenia pracy w danym roku.

p o d j ą ł następującą uchwałę:


1. Określona w art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych
nagrodach z zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach orga-
nizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi (Dz. U. Nr 32, poz.
141 ze zm.) przesłanka nabycia prawa do nagrody rocznej z zakładowego fun-
duszu nagród, polegająca na przepracowaniu w jednym zakładzie pracy całego
roku, jest spełniona także wtedy, gdy pracownik był zatrudniony w tym zakładzie
na podstawie dwóch kolejnych umów o pracę na czas określony, choćby między
tymi umowami wystąpiła przerwa w dniu ustawowo wolnym od pracy.
2. Do określonych w art. 3 ust. 1 ustawy powołanej w pkt 1, okresów pracy,
od których zależy wysokość rocznej nagrody z zakładowego funduszu nagród,
wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia.

U z a s a d n i e n i e

Powódki Elżbieta D. i Cecylia B. wniosły o zasądzenie od pozwanego Rejo-
nowego Urzędu Pracy w S. wyrównania do wysokości 100% rocznych nagród z zakła-
dowego funduszu nagród wypłaconych za 1994 r. Powódki podniosły, że strona poz-
wana wypłaciła im nagrody w wysokości 50%, podczas gdy one uważają, iż posiadają
staż pracy powyżej trzech lat, co prowadzi do uznania, że przysługują im nagrody w
wysokości 100% podstawy ich obliczenia.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Suwałkach wyrokiem z dnia 31 marca 1995 r., [...],
oddalił powództwo Elżbiety D. i uwzględnił powództwo Cecylii B. Sąd Rejonowy ustalił,
że Elżbieta D. była zatrudniona u strony pozwanej na podstawie kolejnych umów o
pracę na czas określony: od 8 kwietnia 1993 r. do 7 października 1993 r.; od 8
października 1993 r. do 31 grudnia 1993 r.; od 3 stycznia 1994 r. do 2 lipca 1994 r. i od
4 lipca 1994 r. do 31 grudnia 1994 r. Dzień 3 lipca 1994 r. był dniem ustawowo wolnym
od pracy. Również powódka Cecylia B. pracowała u strony pozwanej na podstawie
kolejno zawieranych umów o pracę na czas określony: od dnia 10 stycznia 1994 r. do 9
lipca 1994 r. i od 11 lipca 1994 r. do 31 grudnia 1994 r., przy czym dzień 10 lipca był
dniem ustawowo wolnym od pracy. Sąd Rejonowy uznał, że powódki przepracowały u
strony pozwanej cały rok 1994 i nabyły w ten sposób prawo do nagrody rocznej w
wysokości 50%. Odnośnie Cecylii B. Sąd Rejonowy uznał, że przysługuje jej nagroda w
wysokości 100%, gdyż w okresie od 1 stycznia 1992 r. do 31 grudnia 1994 r. była
zatrudniona w ramach prac interwencyjnych bądź pobierała zasiłek dla bezrobotnych i w
ten sposób spełniła przesłanki art. 6 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o
rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach
organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi (Dz. U. Nr 32, poz. 141
ze zm.). Natomiast w stosunku do powódki Elżbiety D. Sąd Rejonowy nie znalazł
podstaw do zaliczenia do stażu pracy, od którego zależy wysokość omawianej nagrody,
okresu jej zatrudnienia w poprzednim zakładzie pracy.
W rewizji od tego wyroku w części uwzględniającej powództwo w stosunku do
powódki Cecylii B., strona pozwana zarzuciła naruszenie art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 10
lipca 1985 r., przez przyjęcie, iż do stażu pracy określonego w tym przepisie należy
zaliczyć uprzednie okresy zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych i okresy
pobierania zasiłku dla bezrobotnych.
Przedstawiając rozpoznawane zagadnienie prawne Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku podniósł, że zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z
dnia 10 lipca 1985 r. pracownikowi przysługuje nagroda z zakładowego funduszu
nagród po przepracowaniu w jednym zakładzie całego roku. Można wobec tego bronić
poglądu, że jakakolwiek przerwa w zatrudnieniu w ciągu roku kalendarzowego wyłącza
nabycie prawa do tej nagrody. Przerwa ta może wynikać choćby z faktu, że między
rozwiązaniem jednej umowy o pracę na czas określony, a nawiązaniem drugiej takiej
umowy, był dzień ustawowo wolny od pracy.
Gdyby stanąć na odmiennym stanowisku, wówczas powstaje problem, czy staż
pracy, od którego zależy wysokość nagrody, jest wyłącznie stażem zakładowym czy też
stażem ogólnym. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, porównanie art. 3 ust. 1 ustawy z dnia
10 lipca 1985 r. z przepisami art. 3 ust. 2 i 3 tej ustawy prowadzi do wniosku, że jest to
wyłącznie staż zakładowy. Interpretacja ta wydaje się jednak Sądowi Wojewódzkiemu
zbyt daleko idąca, z uwagi na treść art. 5 ust. 1 tej ustawy. W przepisie tym bowiem
wyraźnie uzależnia się nabycie prawa do nagrody od przepracowania "w jednym
zakładzie całego roku", podczas gdy takiego sformułowania nie zawiera art. 3 ust. 1
omawianej ustawy.
Na rozprawie przed Sądem Najwyższym prokurator wnosił o udzielenie odpo-
wiedzi twierdzącej na drugie z przedstawionych pytań oraz odpowiedź, że okres pracy
od którego zależy wysokość nagrody, to okres pracy tylko w zakładzie ją wypłacającym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Z przepisu § 6 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 17
lutego 1986 r. w sprawie określenia przypadków i warunków, w których pracownik
nabywa prawo do rocznej nagrody z zakładowego funduszu nagród w państwowych
jednostkach organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami państwowymi mimo
nieprzepracowania w jednym zakładzie pracy całego roku (Dz. U. Nr 5, poz. 30) wynika
wprost, że omawiana nagroda przysługuje także w przypadku zatrudnienia na
podstawie umowy zawartej na czas określony. Może to być wobec tego także kilka
takich umów zawartych po kolei w ciągu roku kalendarzowego. Pozostaje więc do
rozstrzygnięcia kwestia, czy pomiędzy umowami zawartymi na czas określony może
być przerwa obejmująca dzień ustawowo wolny od pracy. Zgodnie bowiem z art. 5
ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w
państwowych jednostkach organizacyjnych nie będących przedsiębiorstwami
państwowymi (Dz. U. Nr 32, poz. 141 ze zm.) nagroda przysługuje pracownikowi po
przepracowaniu w jednym zakładzie pracy całego roku, przy czym pracownik spełnia
ten warunek także wówczas, gdy rozpoczął pracę nie później niż w ciągu pierwszych 14
dni tego roku. Z regulacji tej wynika, że okres pracy, od którego zależy nabycie prawa
do rocznej nagrody, jest, co do zasady, okresem stażu zakładowego, wynoszącego cały
rok kalendarzowy. Już jednak norma art. 5 ust. 2 tej ustawy wprowadza wyjątek
polegający na możliwości nabycia prawa do nagrody w przypadku podjęcia zatrudnienia
w ciągu pierwszych czternastu dni danego roku. Przede wszystkim zauważyć należy
jednak, że przepis kładzie nacisk nie tyle na zatrudnienie w ciągu całego roku, co na
przepracowanie całego roku. Z tego punktu widzenia ważne jest, że w dniach ustawowo
wolnych od pracy, przy zwykłym systemie czasu pracy, praca nie jest świadczona.
Pracownik ich więc nie przepracowuje. Przerwa w okresach zatrudnienia przypadająca
na dni ustawowo wolne od pracy nie powoduje więc wykluczenia uznania, że pracownik
przepracował cały rok kalendarzowy. Zauważyć także trzeba, że dopiero
nieprzepracowanie (nieusprawiedliwiona nieobecność w pracy) powyżej dwóch dni
powoduje utratę prawa do nagrody (art. 4 ust. 3 pkt 3 ustawy), a nieusprawiedliwiona
nieobecność wynosząca jeden lub dwa dni skutkuje jedynie obniżenie nagrody (art. 4
ust. 2 pkt 2a i 2b ustawy). Wynika z tego, że przerwa w zatrudnieniu w ciągu roku
kalendarzowego, przypadająca na dni ustawowo wolne od pracy (a więc dni, które i tak
nie byłyby przepracowane) nie ma wpływu na nabycie prawa do nagrody z zakładowego
funduszu nagród. Powoduje to udzielenie odpowiedzi jak w pkt 1 uchwały.
Zgodnie z art. 3 ust. 1 powołanej ustawy z dnia 10 lipca 1985 r., pracownik na-
bywa prawo do nagrody w następującej wysokości:
1) 50% nagrody - po przepracowaniu roku,
2) 75% nagrody - po przepracowaniu dwu lat,
3) 100% nagrody - po przepracowaniu co najmniej trzech lat.
Do okresu pracy, od którego jest uzależniona wysokość nagrody, wlicza się
absolwentom szkół zawodowych, szkół średnich ogólnokształcących i wyższych, którzy
po ukończeniu tych szkół po raz pierwszy podejmują pracę w zakładzie pracy, okres
nauki w tych szkołach (art. 3 ust. 2 tej ustawy), a osobom, które po uzyskaniu up-
rawnień do świadczeń emerytalnych lub rentowych podjęły pracę zawodową, okres
zatrudnienia przed nabyciem uprawnień do tych świadczeń (art. 3 ust.3).
Faktycznie regulacja art. 3 ust. 2 i 3 ustawy może posłużyć do dokonania wyk-
ładni a contrario, według której tylko okresy w nich wymienione wliczałyby się do stażu
pracy, od którego zależy wysokość nagrody. Pogląd taki był dotychczas wypowiedziany
w orzecznictwie. W uchwale z dnia 4 czerwca 1993 r., I PZP 19/93 (OSNCP 1993 z. 12
poz. 227), Sąd Najwyższy stwierdził, że okres zatrudnienia przed nabyciem uprawnień
do świadczeń emerytalnych lub rentowych zaliczany do okresu pracy, od którego w
myśl art. 3 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. zależy wysokość nagrody, podlega
zaliczeniu osobom, które podjęły zarówno pierwsze, jak też kolejne zatrudnienie po
uzyskaniu uprawnień do tych świadczeń. Przede wszystkim, w interesującym nas
zagadnieniu, Sąd Najwyższy w uzasadnieniu tej uchwały przyjął, że "... ujęcie przez
ustawodawcę w jednym przepisie (artykule) dwóch wyjątków od przewidzianej w ust. 1
art. 3 zasady liczenia stażu pracy w zakładzie pracy, w którym pracownik nabywa prawo
do nagrody z zakładowego funduszu nagród, nie zezwala na "wyizolowane
odczytywanie" tych wyjątków." Sąd Najwyższy uznał więc, że okres pracy, od którego
zależy wysokość omawianej nagrody, jest okresem stażu zakładowego. Zważyć jednak
należy, iż był to pogląd wypowiedziany tylko na marginesie rozpoznawanego
zagadnienia i nie został on oparty o szczegółową argumentację.
Skład rozpatrujący niniejsze zagadnienie prawne nie przychyla się do takiego
stanowiska. Wykładnia a contrario jest możliwa tylko wówczas, gdy można w sposób
nie budzący wątpliwości stwierdzić, że dana regulacja obejmuje zamknięty krąg stanów
faktycznych. Tylko wówczas można bowiem zasadnie uznać, że przepis wprowadzający
wyjątek od zasady obejmuje wszystkie możliwe sytuacje. W innym przypadku, przepis
opisujący pewną szczególną sytuację może być uznany za tzw. wzmocnienie
ustawowe, zaakcentowanie określonego stanu, czyli tzw. superfluum. Zdaniem Sądu
Najwyższego przepis art. 3 ust. 3 omawianej ustawy jest właśnie takim superfluum
ustawowym, który nie wprowadza jedynego wyjątku od zasady, a tylko akcentuje, że
osobom podejmującym pracę po uzyskaniu świadczeń emerytalnych lub rentowych
także wlicza się do stażu pracy, od którego zależy wysokość nagrody, okres pracy
przed nabyciem tych uprawnień. W omawianym zakresie analizy wymaga tylko
znaczenie art. 3 ust. 3 ustawy, gdyż art. 3 ust. 2 jest niezbędny w sposób oczywisty,
bez względu na charakter stażu wymienionego w art. 3 ust. 1. Przepis art. 3 ust. 2
pozwala bowiem na zaliczenie okresu nauki, a więc jego niezbędność dla zaliczenia do
stażu pracy jest oczywista.
Regulacja art. 3 ust. 3 omawianej ustawy nie pozwala na wykładnię a contrario,
gdyż poza stanem faktycznym opisanym w tym przepisie, występuje cały szereg
sytuacji, w których do stażu pracy, od którego zależy wysokość nagrody, będzie się
zaliczać poprzednie okresy zatrudnienia. Zgodnie z § 1 ust. 3 powołanego
rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 17 lutego 1986 r. w
przypadkach określonych w ust. 1 tego paragrafu, w nowym zakładzie pracy nagroda
przysługuje w wysokości uzależnionej od okresu zatrudnienia, jaką otrzymałby pracow-
nik, gdyby nie zmieniał miejsca pracy. Inaczej mówiąc, przepis ten poleca zaliczyć do
stażu pracy, od którego zależy wysokość nagrody, okres poprzedniego zatrudnienia.
Jeszcze dalej idzie przepis § 2 ust. 3 tego rozporządzenia. Według tego przepisu do
stażu pracy, od którego zależy wysokość nagrody, w przypadkach opisanych w § 2 ust.
1, należy wliczyć wszystkie okresy dotychczasowego zatrudnienia.
Przede wszystkim jednak za wykładnią, iż okres pracy wymieniony w art. 3 ust. 1
omawianej ustawy oznacza ogólny staż pracowniczy, przemawia wykładnia
gramatyczna, polegająca na porównaniu tego przepisu z art. 5 omawianej ustawy. O ile
bowiem w przepisie art. 5 ust. 1 ustawodawca wyraźnie określił zakładowy charakter
stażu pracy (nagroda przysługuje po przepracowaniu w jednym zakładzie pracy), o tyle
w art. 3 ust. 1 takiego zastrzeżenia nie uczynił. Pozwala to na jednoznaczny wniosek,
że w art. 3 ust. 1 ustawy chodzi o ogólny, a nie zakładowy staż pracy.
Uznanie, że staż pracy, od którego zależy wysokość nagrody jest stażem zak-
ładowym prowadziłoby do paradoksalnych rezultatów, niemożliwych do zaakceptowania
przy przyjęciu racjonalnego działania ustawodawcy. Dlaczego bowiem ustawodawca
miałby zaliczać do tego stażu okres poprzedniego zatrudnienia osób posiadających
świadczenia emerytalne (nie mówiąc już o okresie nauki), a nie zaliczać okresów
poprzedniego zatrudnienia pracowników nie posiadających prawa do takich świadczeń.
Innym takim skutkiem uznania zakładowego charakteru stażu z art. 3 ust. 1 ustawy
byłoby porównanie stanów z art. 6 ustawy i § 1 rozporządzenia wykonawczego. Według
tego ostatniego przepisu, osoba zmieniająca zatrudnienie w związku z przeniesieniem
służbowym małżonka do innej miejscowości (§ 1 ust. 1 pkt 2a rozporządzenia), mogłaby
zaliczyć sobie okres poprzedniego zatrudnienia (§ 1 ust. 3). Przy uznaniu, że art. 3 ust.
1 ustawy obejmuje tylko staż zakładowy, nie mógłby natomiast tego uczynić sam
przeniesiony służbowo małżonek, gdyż takiej możliwości nie stwarza art. 6 ustawy.
Zgodnie z art. 24 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezro-
bociu (Dz. U. Nr 106, poz. 457 ze zm.) okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych i
zasiłku szkoleniowego wliczało się do okresów pracy wymaganych do nabycia lub za-
chowania uprawnień pracowniczych. Okresów pobierania tych zasiłków nie wliczało się
jedynie do: okresów pozostawania w stosunku pracy lub stosunku służbowym albo
podlegania ubezpieczeniu społecznemu, o którym była mowa w art. 20 ust. 1 pkt 2 tej
ustawy; okresu pracy, od którego zależało nabycie prawo do urlopu wypoczynkowego;
stażu pracy określonego w odrębnych przepisach, wymaganego do wykonywania
niektórych zawodów.
Zbliżoną regulację zawiera art. 30 aktualnie obowiązującej ustawy z dnia 14
grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. z 1995 r., Nr 1,
poz. 1). Omawiane przepisy polecają więc, bez rozróżnienia, wliczać okresy pobierania
zasiłków do wszelkich rodzajów stażu pracowniczego, poza wyjątkami w nich wy-
mienionymi. Okresy pobierania tych zasiłków wliczałyby się więc do stażu pracy z art. 3
ust. 1 ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. także, gdyby uznać jego charakter zakładowy.
Prowadziłoby to do kolejnego paradoksu. Dlaczego miałby bowiem być zaliczany okres
pobierania zasiłku dla bezrobotnych, a nie byłby zaliczany okres poprzedniego zat-
rudnienia.
Przepisy omawianej ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. przewidują dwa rodzaje stażu
pracy: staż zakładowy, od którego zależy nabycie prawa do nagrody i staż pracy, od
którego zależy wysokość nagrody. Jest to regulacja podobna do przepisów kodeksu
pracy dotyczących urlopu wypoczynkowego. Również te przepisy przewidują dwa
rodzaje stażu pracy: staż, od którego zależy nabycie prawa do urlopu (art. 153 k.p.)
mający charakter stażu zakładowego, z wyjątkami (art. 156 § 1 k.p.) oraz staż, od
którego zależy wymiar urlopu, mający charakter stażu ogólnego (art. 156 § 2 k.p.).
Wymienione grupy przepisów spełniają te same funkcje, co wskazuje za przyjęciem ich
podobnego znaczenia.
Tylko wykładnia, że staż pracy wymieniony w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 10 lipca
1985 r. oznacza ogólny staż pracy (wlicza się więc do niego poprzednie okresy
zatrudnienia) pozwala na uniknięcie wskazanych wyżej sprzeczności, zgodność z za-
sadami wykładni gramatycznej i spełnienie funkcji tego przepisu. Wykładnia a contrario,
wyprowadzona z brzmienia art. 3 ust. 3 tej ustawy nie może mieć w tej sytuacji
większego znaczenia.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak w pkt 2 sentencji
uchwały.

========================================